Tíminn - 12.08.1965, Blaðsíða 8

8
TiMINN
FLMMTUDAGUR 12. ágást 1965
rtnyýjjn.

...•" tm

Myndin er tekin rétt utan viS Jerevan — hftfuðborg Armeníu,

AUir kannast við Ararat,
fjallið þar sem örkin háns Nóa
strandaði á syndaflóðinu forð
um.
Hinir munu færri, sem vita
hvar það er og fæstir, sem
vita, að við rætur þessa fræga
fjalls var fyrsta kristna ríkið
í heiminum. En það er lítið
land, sem heitir Armenía og á
mjög merkilega menningar-
sögu.
Land þetta er milli Miðjarð
arhafs og Kaspíhaís. Og þar var
kristindómur lögtekinn um
300 e. Kr. Mun ekkert land
fyrri hafa viðurkennt kristni
sem þjóðtrúarbrögð.
Það var konungur í Armen-
íu Tradat að nafni, sem gerði
kristnidóm að ríkistrú.
Hann ríkti frá 261—317.
En það var armenski priiis-
inn Gregor Lusatoritz — Ljós
berinn, — sem raunverulega
kristnaði landið, þannig að
Armenia var fyrsta kristna
þjóðríkið í veröldinni.
Það var frábærum dugnaði
hans og eldmóði að þakka að
þarna blómgaðist bráðlega
bióðleg kristin menning og
list.
Og þótt Armenía sé nú eitt
af ríkjum Sovétlandanna er
gregoriski kristindómurinn
ríkjandi trúarbrögð landsins.
Og biblían var þýdd á tungu
landsmanna þar um 400 e. Kr.
eða- nær jafnsnemma og á lat-
ínu. Sá af lærisveinum Gregors
Ijósbera, sem mest áhrif hafði
viðvíkjandi kirkjubyggingum i
Armeníu var Nerses konungur,
sem nefndur var hinn mikli,
en hann annaðist persónulega
um að reistar voru að minnsta
kosti 2040 kirkjur.
En samt hóf hann elcki
Séra
Níelsson:
armsaga
• /
menningarstarf sitt með kirkju
byggingum heldur með fá-
tækralöggjöf eða aðstoð við
bágstadda.
Kirkjan tók að sér fátækra
hjálp, safnaði vistum, klæðn
aði og byggði íbúðarhús fyrir
fátækar fjölskyldur, reisti hæli
fyrir munaðarleysingja og
sjúkrahús fyrir sjúklinga víðs
vegar um landið.
Kirkjan fórnaði bæði tíma
og peningum til uppfræðslu
og framfærslu bömum og ung
mennum og kærieiksfórnirnar
báru ríkulegan ávöxt. Fólkið
fylkti sér um kirkju sína og
studdi starf hennar með eld-
móði og þakklæti. Hvergi hafði
sllkt samfélag orðið svo virkt
nema í frumsöfnuði Jerusalem
borgar, en þó aðeins örfá ár
þar.
Konungshugsjón Nersesar
var að gera allar armenskar
jarðeignir að þjóðareign, og
honum heppnaðist þetta.
Hann vann að því, að allir
þegnar hans skyldu líta á
sig sem bræðivr og systur, einn
ig hinir umkomulausustu og
örbirgu, allir skyldu sameigin
lega matast við —„Guðs borð"
eins og það var orðað.
Undir forustu þessa fram
farasinnaða og hugsjónaríka
konungs varo kristna kirkjan
í Armeníu að þjóðlegri múg-
hreyfingu eða vakningu, sem
á sér enga hliðstæðu í ailri
sögu mannkynsins.
„Þjóðin sigldi undir merki
krossins", skrifar einn af sagn
fraéðinguni fornaldar og sagn
ritarar hafa nefnt Armeníu
„Paradís kristninnar"
Á dögum Nersesar mikla
dvínuðu allar deilur í iandinu
og á löngu tímabili var þjóð
inni hlíft við öllum styrjöldum
við nágrannaríkin, sem lengi
vel létu þessa friðsömu menn
ingarþjóð í friði.
Það tókst einnig að vinna
bug á öllum ágreiningi miUi
biskupanna og konungsvaldsins
og fullt samræmi og samstarf
fékkst milli kirkjunnar og ríkis
jns í öllum greinum.
Kirkjulegar og veraldlegar
' stofnanir unnu : fullu sam-
starfi og einingu að hag og
heill þjóðarinnar. En auðvitað
fékk þetta íitla kristna sam-
fólag ekkki lengi að vera i
íriði.
Arabísku nágrannaríkin, sem
treystu hvarvetna veldi sitt,
óttuðust að Armenía yrði mið
stöð fyrir útbreiðslu kristin
dómsins, sem þau töldu ógna
sínu valdi og hófu því „heilagt
stríð“ gegn Armenum.
En armenskur herforingi
VVartan Maniskonía að nafni
ojargaði íandi sínu frá eyði
leggingu á hinn frækilegasta
hátt, er hann vann sigur á inn
rásarher Persa árið 451 við
Avarair.
En nýir her-flokkar sóltu að
úr austri, vestri og suðri. Þeir
rændu og myrtu og lögðu hið
blómlega menningarríki þjóð-
arinnar i auðn.
Skelfingar styrjaldarinnar
geisuðu yfir hina ógæfusömu
Armena, og margir flýðu til
fjarlægra landa og annarra
heimsálfa. En mestur hlutí
fólksins varð auðvitað að deila
örlögum með meginþorra þjóð
arinnar í heimalandi sínu. Og
þrátt fyrir allar tilraunir til
að ganga milli ’ools og höfuðs
þjóðtungu, menningu og trú,
reis þjóðin upp aftur á ótrú-
lega stuttum tíma enn mátt-
ugri en fyrr
Hinn auðugi og öflugi menn
ingararfur lifði af þennan
fimbulvetur og í fótspor bók-
menntanna færðist líf og Þrótt
ur í myndlist og byggingar-
list. Hvai-vetna brumuðu nýir
sprotar menningarlífs, sem átti
sína endurfæðingu á hinn feg-
ursta hátt. Bráðlega voru kirkj
urnar endurbyggðar. Borgin
Ani bliómgaðist svo á sviði
byggingarlistar, að hún hefur
verið nefnd mesta kirkjuborg
heimsins að fornu og nýju.
Eftir kirkjuþíngið í Kalke-
don 451 urðu miklar deilur
Fyrsta
krístaa
ríkið
um ýmiss konar trúaratriði og
trúfræðileg vandamál. Þá 6agði
armenska kirkjan skilið við
kirkjur Vesturlanda og stofn
aði sjálfstætt kirkjufélag eða
kirkju óháða öðrum.
En sjálfstæði armensku
eða gregorisku kirkjunnar um
aldaraðir hefur þó ekki fyrst
og fremst byggzt á trúfræðileg
um kenningagrunni, heldur á
því að henni hefur tekizt að
efla Armeníubúa til þjóðemis
legrar einingar.
Að skipulagi og helgisiðum
víkur gregoríska kirkjan ekki
mjög frá því sem grísk-kat-
ólska kirkjan hefur mótað inn
an sinna vébanda.
Yfirmaður kirkjunnar er
nefndur katolikos og er
það erkibiskupinn í Etsjimi-
atzin.
Hans undirmenn eru fjórir
erkibiskupar einn í Jerúsalem,
einn í Konstantínopel sá þriðji
í Kilikíu og sá fjórði við Van-
vatnið í Armeníu. Þessír
biskupar eru skípaðir í emb-
ætti af katolikos og er emibætt-
istími þeirra aðeins þrjú ár,
að þeim tíma liðnum eru Þeir
endurskipaðír eða settir frá,
en það er venjulegt.
Prestar mega kvænast en
munkar, biskupar og aðrir æðri
stéttar menn kirkjunnar verða
að lifa ókvæntir.
Munkar og biskupar eru allt
mjög lærðir og fjölmenntaðir
menn. Og af biskupum er kraf
izt, að þeir geti talað mínnst
sex tungumál.
Armensk list, sérstaklega
húsagerðarlist, helgimunir og
kirkjuskreytingar er kristileg
list, orðin til fyrir trúarleg
áhrif og útfærð í samræmi
við kristinn arf og erfikenn
ingar. Þetta er mjög sérstæð
list, þótt unnt sé að finna utan
aðkomandi eínkum persnesk
áhrif. Listamennimir virðast
alltaf fyrst og fremst telja sig
í þjónustu guðstrúarinnar og
verk þeirra eiga að vera Swm
um til dýrðar.
Veraldleg eða ókirkjuleg list
stendur yfirleitt langt að baki.
nema í dansi og músík, en þa*-
nýtur armenskur aldmóður og
andlegur kraftur sín mjög vei.
Það er samt sérstaklega í
húsagerðarlist, ekki sízt kirkju
byggingum, sem Armenía he-f-
ur náð lengst út yfir landa-
mærin.
Hin frægasta kirkjan Austur
landa nær SofíuAirkjan f Kon
stantínopel er byggð á dögum
Justinians. En að henni unnu
húsameístararnir Trolles og
Isidor frá Miletus. Henni var
lokið árið 537 e. Kr. Hvaða