Morgunblaðið - 21.01.1984, Page 11

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 21. JANÚAR 1984
11
Einsog
mer
synist
• •
Gísli J. Astþórsson
Skrifað
stendur
Fimm dálka grein á þremur tímum
Næstum allar bækur af
bókmenntalegum toga eins-
og það heitir víst segja
okkur eitthvað um höfund
sinn. Stundum verður hann
raunar einsog opin bók.
Hérumbil hver einasta
miðlungsgrein í dagblaði
lumar líka á marktækum
upplýsingum um þann sem
þar stýrir penna. Það er
naumast til svo lítilfjörleg
skrudda né svo ómerkilegur
langhundur í blaði eða
tímariti að hann sé ekki ef
grannt er skoðað einskonar
ljósrit af höfundinum sjálf-
um, misjafnlega skýrt að
vísu og misjafnlega að-
gengilegt og þarmeð líka
misjafnlega læsilegt einsog
segir sig sjálft.
Við getum kallað fyrir-
bærið fingraför mannsins
sem hann skildi eftir sig
þegar hann vann verkið, ell-
egar við getum látið það
heita slóðina úr pennanum
hans eða úr ritvélinni hans;
og sporrækt jafnvel stund-
um allar götur af hinni
prentuðu síðu og inní innstu
hugarskot höfundar. Sum-
um mönnum tjóir semsagt
ekki að sverja fyrir króann.
Sumir menn skrifa með
hjartanu og aðrir skrifa
með höfðinu, og enn ein
manngerðin er jafnóspör á
aðdróttanir og stóryrði og
vafasamar fullyrðingar
einsog á orðin sjálf sem hún
ryður á pappírinn; og þessi
manngerð skrifar einatt
með klaufunum er ég
hræddur um.
Mér er samt næst að
halda að nálega allir ungir
höfundar skrifi með hjart-
anu. Það gæti stafað af því
að hjartað er fullt en höfuð-
ið tómt. Ég segi þetta samt
allsekki af meinbægni. En
mér er spurn: Hvernig geta
kornungar manneskjur ver-
ið fullar af árum, fullar af
lífsreynslu?
Mér finnst það enda ljót-
ur verknaður þegar verk
ungra höfunda eru húð-
strýkt á torgum. Hvað ligg-
ur á? Ögn meira umburðar-
lyndi og ögn meira lang-
lundargeð kæmi varla að
sök. Það gekk hér um árið
dálítið áleitið amerískt
dægurlag sem hét: „Be care-
ful, it’s my heart". Það er
einmitt lóðið. Og hann sæk-
ir stundum á mig þessi lag-
stúfur þegar ég verð vitni að
opinberum bókaflengingum.
En þó aldrei fremur en þá
unga fólkið sem ber frum-
smíð sína útá þetta sama
torg er leitt undir vöndinn.
Sumir menn skrifa ekki
með hjartanu og ekki með
höfðinu og raunar ekki einu
sinni með klaufunum að
heldur: þeir skrifa með
klónum. Það er einsog menn
haldi stundum að það sé í
stakasta lagi að vera kjaft-
for ef maður sé það bara á
prenti, í stakasta lagi að
beita lyginni fyrir sig ef
maður klíni bara á hana
prentsvertu, í stakasta lagi
að koma ódrengilega fram
ef maður gæti þess einungis
vandlega að skýla sér bak-
við dulnefnið eða nafnleys-
ið. Sumir menn hafa það
raunar að atvinnu sem
kunnugt er.
Þá hefur það vakið furðu
mína að sumt fólk virðist
aldrei taka sér penna í hönd
nema það sé í afleitu skapi.
Það býsnast og fjasar. Þó
hygg ég að mörgum sem
nenna að lesa þetta ólund-
arpex hljóti að fara líkt og
undirrituðum og skemmta
sér konunglega. Plastum-
búðir eru allt í einu orðnar
uppfinning satans, hýðis-
laus hrísgrjón stærsta böl
mannkynsins og holuræfill í
gangstétt i austurbænum
birtist manni ár eftir ár í
bréfadálkum dagblaðanna
sem einskonar skriðdreka-
gildra.
Sumt fólk tekur sér aldrei
penna í hönd til þess að
fagna því (svoað eitthvað sé
tínt til) hvað þetta þjóðar-
kríli okkar sé lánsamt þrátt
fyrir allt, hvað landið okkar
sé fagurt og stórbrotið jafn-
vel í klakaböndum, hvað
krakkarnir séu hraustir og
tápmiklir, nú eða þá bara
hvað stúlkurnar hér oní
Austurstræti séu fjári hýr-
ar og snaggaralegar þóað
þær séu að vísu í svipinn í
þybbnara lagi í vetrar-
hamnum.
Hjá sumu fólki grúfir ei-
líf þoka og súld yfir skrif-
borðinu.
Nú er ég ekki að gera því
skóna nema síður sé að
menn eigi aldrei að derra
sig ofurlítið og vera með
meiningar, og að það sé
ævinlega sjálfsagður hlutur
að taka því með þögn og þol-
inmæði sem manni mislík-
ar; og að jafnvel plastum-
búðir eða hýðislaus hrís-
grjón geti ekki verið efni í
dálitla krossferð í skamm-
deginu, þóað aldrei væri
nema til þess að létta undir
með fólkinu á blöðunum
sem þarf að fylla þau dag
eftir niðdimman dag.
En hversvegna þessi org
og óhljóð? Hversvegna að
láta einsog heimsendir sé í
nánd? Ég man eina kvensu
sem fékk mjólkurhyrnur á
heilann (mjólkurumbúðir
hafa einhverra hluta vegna
löngum verið uppáhalds-
mæða svona fólks) og sem
veinaði í lokin á einu bréf-
inu sínu sem komst á prent
að hyrnurnar gætu barasta
farið beinustu leið til helvít-
is. En svonalagaðan gaura-
gang af ekki stærra tilefni
kalla ég að skjóta flugur
með fallbyssum.
Svo er sú manngerðin
sem herjar á dagblöðin, sem
er þvílík hamhleypa við rit-
vélina að hún getur hespað
af fimm dálka grein í dag-
blað á þremur klukkutím-
um sem ég er hérna. Sumir
menn sem ég þekki mundu
aftur á móti biðja um þrjá
daga og mættu samt hafa
sig alla við að skila ritsmíð-
inni á réttum tíma. Hríð-
skotabyssurnar njóta þess
hinsvegar furðuoft að þær
eru í rauninni alls ekki fær-
Djúpúðug ásjóna
ar um að skrifa. Þetta
hljómar einsog öfugmæli,
en menn af þessu tagi hafa
einfaldlega ekki hugmynd
um hvað það er ótrúlega
mikill vandi að tjá sig
skammlaust á rituðu máli.
Og þar af leiðandi sullast
þeir bara áfram einsog
hverjar aðrar jarðýtur.
Pilturinn eða stúlkan sem
skrifar fyrstu smásöguna
sína gerir það á tveimur
þremur klukkutímum,
blessuð sálin, einsog að
drekka vatn; og það heitir
að andinn komi yfir menn.
Þetta er svo hlægilega auð-
velt, fyrsta stórsnjalla smá-
sagan. En því meira sem
menn skrifa sem eru ekki
algjörlega sljóir fyrir blæ-
brigðum stíls og máls því
þyngri verður róðurinn þó-
að hörmulegt sé frá að
segja. Þeir kreista kannski
hálfa setningu undan nögl-
unum, hálfa málsgrein þeg-
ar best lætur, á meðan
nýgræðingurinn afgreiðir
tvær þrjár síður í sakleysi
sínu. Ög lykillinn að leynd-
armálinu felst ef til vill f
orðum erlenda rithöfundar-
ins sem ég kann að hafa vik-
ið að áður af svipuðu tilefni
en sem ég leyfi mér samt að
vitna í aftur. Maðurinn lauk
löngum pistli til kunningja
síns með þessum orðum:
„Þú fyrirgefur hvað bréfið
er langt, en ég hafði ekki
tíma til að hafa það stutt."
Hví er ég nú að skrafa
þetta um bækur og skríb-
enta? Ætli ég sé ekki bara
að reyna að skrifa úr mér
jólin. íslenska bókavertíðin
fer óneitanlega dáltið í
taugarnar á mér. Það eru
öll þessi læti, allar þessar
stimpingar. Þegar apparat-
ið er komið á fullt er einsog
maður sé kominn í hring-
leikahús. En ég er alveg að
verða búinn: rétt eitt eða
tvennt sem mér liggur á
hjarta ennþá.
Sumir verða fullir af al-^
vöru þegar þeir hefja rit-
störfin, ábúðarmiklir,
stekkur ekki bros, rétt eins-
og hvasseygi örninn með
þjóðarrembingslega fasið í
prúðuleikurunum. Aðrir
brosa í kampinn eða gerast
jafnvel gáskafullir og
óstýrilátir. Þeir fyrrnefndu
njóta samt tíðast meiri
virðingar en brosmildu koll-
egarnir, einkanlega kannski
vegna þess að það virðist
vera orðin nokkuð gróin
skoðun í þessu harðbýla
landi okkar að mönnum geti
alls ekki verið alvara nema
þeir séu brúnaþungir.
Sigurður Nordal segir í
ritgerð um Guðmund Þor-
láksson (Prentsmiðja ísa-
foldar, 1960): „Það hefur
bjargað mörgum heiðurs-
manni frá háska að vera svo
leiðinlegur, að jafnvel
freistingarnar forðuðust
hann eins og heitan eld.“
Sigurður á hér að vísu við
brennivínið, en einhverra
hluta vegna skaut þessari
setningu uppí kollinn á mér
þegar ég fór að hugsa um
djúpúðugu ásjónurnar.
Svo þarf auðvitað ekki að
minna á það að nú er komin
fram kæra á hendur háð-
fuglinum Dave Allen, sem
með sjónvarpsskopi sínu um
geistlegu stéttina hefur
„misboðið trúartilfinning-
um“ kærandans, einsog
sagði í frétt hér í blaðinu.
Og loks má minna á les-
endabréfin í dálkum Vel-
vakanda síðustu vikurnar
þarsem bókinni „Látum oss
hlæja“, sem kom út í jóla-
sirkusnum, er fundið það
helst til foráttu að brandar-
arnir, sem þar er að finna
um presta og preláta, ógni
þeim ógnþunga virðingar-
svip sem bréfritarar virðast
leggja til jafns við guð-
ræknisvip og finnst augljós-
lega ómissandi á hverjum
sönnum klerki.
En það finnst mér skrýtin
guðspeki.
Eiga prestarnir ekki ein-
mitt að vera manneskju-
legir?
Opið kl.
Opið kl.
10
10
16
Vörumarkaðurinnht.
1 EIÐISTORG111
14
Vörumarkaðurinn hf.
ARMÚLA 1a