Morgunblaðið - 21.01.1984, Blaðsíða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 21. JANÚAR 1984
ftovtQm Útgefandi hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
Fulltrúar ritstjóra Þorbjörn Guðmundsson, Björn Jóhannsson.
Fréttastjórar Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson, Sigtryggur Sigtryggsson, Ágúst Ingi Jónsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar: Aö-
alstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Skeifunnl 19, sími 83033. Áskrift-
argjald 250 kr. á mánuöl innanlands. í lausasölu 20 kr. eintakiö.
Stöðva verður
eyðsluskuldasöfnun
Brezka blaðið Economist
birti nýlega frétt um
skuldugustu þjóðir heims.
Brazilía og ísland reyndust
skuldugustu ríkin; Brazilía ef
miðað var við heildarskuld
burtséð frá öðrum efna-
hagsstærðum, ísland ef mið-
að var við erlendar skuldir
sem hlutfall af þjóðarfram-
leiðslu.
Löng erlend lán vóru 15.200
m.kr. eða 33,8% af þjóðar-
framleiðslu 1978, er Alþýðu-
bandalagið hélt innreið sína í
stjórnarráðið, en 32.000 m.kr.
eða 60% af þjóðarframleiðslu
er stjórnaraðild þess lauk.
Erlendar skuldir nær tvöföld-
uðust á þessu tímabili sem
hlutfall af þjóðarframleiðslu.
Viðskiptajöfnuður íslands
við umheiminn var hagstæð-
ur 1978, er Alþýðubandalagið
settist á valdastóla. En Adam
var ekki lengi í Paradís. Árið
1979 reyndist viðskiptahall-
inn 435 m.kr., 1980 1.538
m.kr., 1981 3.226 m.kr., 1982
5.847 m.kr. og 1983 (áætlað)
1.150 m.kr., en þá var snúið
við blaði, enda ný ríkisstjórn
setzt að völdum. Samtals var
viðskiptahalli íslands við um-
heiminn tæplega þrettán þús-
und m.kr. 1979—1983.
Óðaverðbólga og röng efna-
hagsstefna á þessum árum
þrýsti undirstöðuatvinnuveg-
um út í kviksyndi taprekstrar
og skuldasöfnunar. Tap-
rekstri atvinnuvega og þjóð-
areyðslu umfram þjóðartekj-
ur var haldið uppi með er-
lendum lántökum, sem áður
en lauk kröfðust fjórðungs
útflutningstekna þjóðarinnar
í greiðslubyrði. Þessi
greiðslubyrði hefur, ásamt
samdrætti þjóðartekna
þriðja árið í röð, þrengt mjög
kjarastöðu fólks.
Slæm rekstrar- og skulda-
staða atvinnuvega og óða-
verðbólga, sem blasti við í
upphafi liðins árs, stefndi
fjölda fyrirtækja, einkum í
sjávarútvegi og framleiðslu, í
stöðvun og atvinnuöryggi
þúsunda fólks í hættu. Það
var við þessar aðstæður sem
ný ríkisstjórn greip til
strangra efnahagsaðgerða.
Tilgangur þeirra var fyrst og
fremst sá að ná niður verð-
bólgu, sem skekkt hafði sam-
keppnisstöðu íslenzkrar
framleiðslu, skapa stöðug-
leika í efnahagslífi og skilyrði
fyrir nýrri atvinnuuppbygg-
ingu.
Síðar á árinu kom í ljós að
vandinn var mun stærri en
fyrir var vitað. Fiskifræð-
ingar settu fram nýjar niður-
stöður um hrunhættu þorsk-
stofns. Ráðgerður þorskafli
1984 er helmingi minni en
hann var fyrir aðeins tveimur
árum. Þegar þess er gætt að
sjávarútvegur leggur til þrjá
fjórðu af útflutningsverð-
mætum þjóðarinn má ljóst
vera, hvert reiðarslag þetta
er fyrir þjóðarbúskapinn og
þessa undirstöðugrein, sem
bjó fyrir að verulegum tap-
rekstri. Fyrri stjórnvöld
höfðu ekki gætt þess að laga
veiðisókn fiskiflotans að
veiðiþoli helztu nytjafiska.
Það var alvarleg yfirsjón.
Fjárfestingar- og lánsfjár-
áætlun og frumvarp að
lánsfjárlögum 1984 verða
meðal fyrstu mála sem Al-
þingi fær til meðferðar, en
það kemur nú saman til
starfa. Það er yfirlýst
markmið ríkisstjórnarinnar
að draga verulega úr erlend-
um lánum í ár, þann veg, að
skuldastaðan út á við versni
ekki. Samkvæmt lánsfjár-
áætlun, sem fyrir þingi ligg-
ur, var ætlunin að taka ein-
ungis 4.500 m.kr. ný lán 1984,
en til samanburðar vóru er-
lend lán, reiknuð á sama
gengi, 8.150 m.kr. 1982, á síð-
asta heila ári fráfarinnar rík-
isstjórnar. Þetta brýna
markmið dregur að sjálf-
sögðu úr framlögum til fram-
kvæmda, en er óhjákvæmi-
legt með hliðsjón af skulda-
söfnun og óráðsíu genginna
ára.
Fjárlög ársins gera og ráð
fyrir því að ríkissjóður taki
til sín 2.200 m.kr. minni
skatttekjur en verið hefði að
óbreyttum skattalögum frá
1982, síðasta heila ári Al-
þýðubandalagsins í ríkis-
stjórn. Þessar aðhaldsaðgerð-
ir koma að sjálfsögðu hvar-
vetna niður í ríkisbúskapn-
um.
Ýmsum finnst raunar of
skammt gengið í niðurskurði
ríkisútgjalda. Hinn almenni
launamaður, sem axlað hefur
verulegar byrðar herkostnað-
ar gegn verðbólgunni og sæt-
ir nú, margur hver, óvissu um
atvinnu vegna aflabrests,
gerir þær kröfur til ríkis-
búskaparins að hann axli
sinn hlut í minnkandi þjóðar-
tekjum.
Skuldastaða þjóðarinnar út
á við er einn höfuðþáttur erf-
iðleikanna. Eyðsluskulda-
stefnu verður að linna. Þess-
vegna horfa fjárfestingar- og
lánsfjáráætlun og frumvarp
að lánsfjárlögum 1984 til
réttrar áttar.
Vextir lækka í dag:
Innlánsvextir um
vextir af útlánum
Bankastjórn Seðlabankans hef-
ur ákveðið að lækka vexti frá og
með 21. janúar 1984. Nemur
lækkun ávöxtunar um 6% á óverð-
tryggðum innlánum og um 6,6% á
óverðtryggðum útlánum. Tilefni
lækkunarinnar er sú mikla hjöðn-
un verðbólgunnar sem átt hefur
sér stað, en í samanburði við verð-
bólgu og tekjuþróun eru vextir nú
mun hærri en þeir voru fyrir
nokkrum mánuðum. Raunvextir
hafa m.ö.o. hækkað verulega.
Þessar uppiýsingar koma fram í
frétt frá Seðlabanka íslands. Þar
segir ennfremur:
Framfærsluvísitala nú í janúar er
0,7% hærri en í desember síðastliðn-
umogbyggingarvísitalaO,l% hærri.
Þessar tölur styrkja nýíegar spár
um að verðbólga sé enn að hjaðna.
Hækkun lánskjaravísitölu verður
t.d. aðeins um 0,5% hinn 1. febrúar
næstkomandi. Á fimm mánuðum frá
1. september sl., er straumhvörf
Innlánsstofnanir
fá nokkurt svigrúm
til vaxtaákvarðana
urðu í þróun lánskjaravísitölu, verð-
ur hækkun hennar þá 8,1%, sem
jafngildir tæplega 21% á ári. Spár,
sem m.a. byggja á forsendum fjár-
laga, benda til að verðbólga verði
enn minni á næstunni. Engu að síð-
ur er erfitt að meta verðbólgustig
líðandi stundar og ekki sízt þá verð-
bólgu, sem mestu skiptir í sambandi
við vexti, þ.e.a.s. þá sem fyrirtæki og
einstaklingar reikna með, þegar
teknar eru ákvarðanir um fjármál.
Við vaxtabreytinguna nú er miðað
við að verðbólgustigið sé nálægt
15%, enda þótt nýjustu verðmæl-
ingar og spár bendi til að það sé
nokkru lægra.
Auk lækkunar almennra vaxta
eru nú gerðar aðrar breytingar á
6% og
um 6,6%
vaxtamálum. Er í fyrsta lagi um það
að ræða að breyta reglum um vísi-
tölubindingu lána þannig að hún nái
einkum til samninga til langs tíma,
Sem skref í þá átt hefur verið ákveð-
ið að lánstími verði að vera 1 lÆ ár
hið minnsta til að binda megi höfuð-
stól við vísitölu, en fram að þessu
hefur styttri lánstími verið leyfður,
eða allt niður í 6 mánuði. Vextir
slíkra lána, sem verið hafa 2,0%, eru
jafnframt hækkaðir í 2 V2 %.
í öðru lagi hefur verið ákveðið að
veita innlánsstofnunum nokkurt
svigrúm til eigin vaxtaákvarðana í
þeim tilgangi að þær reyni að halda
rekstrarkostnaði niðri af samkeppn-
isástæðum og bjóði sparendum hag-
stæð ávöxtunarform. Með þessu er
stigið fyrsta skref í átt til meira
frjálsræðis um vaxtaákvarðanir.
Innlánsstofnunum er nú leyft að
auglýsa önnur kjör en tilgreind eru í
vaxtaauglýsingu Seðlabankans á
sparifé, sem þundið er í minnst 6
mánuði. Innlánsstofnanir ákveða þá
einnig sjálfar, og hver um sig, önnur
atriði varðandi þetta sparifé, svo
sem hvort það verður geymt á bók,
reikningi eða í skírteini, hvort til-
tekin skal lágmarksinnstæða o.s.frv.
Um þau innlánsform, sem tilgreind
hafa verið í vaxtaauglýsingu Seðla-
bankans, gilda eftir sem áður ákveð-
in kjör, og á allar tegundir útlána
eru sem fyrr sett vaxtahámark.
Loks ber að nefna, að innláns-
stofnunum er nú leyft að ákveða
sjálfum, hvaða kjör skuli vera á
viðskiptum, sem þær eiga sín á milli.
Millibankaviðskipti hafa verið mjög
lítil hér á landi, en eru snar þáttur í
peningakerfi nágrannalandanna og
nauðsynlegur þáttur á frjálsum pen-
ingamarkaði. Millibankamarkaður
miðlar fé milli stofnana, sem búa við
mismunandi sveiflur í lausafjár-
stöðu, t.d. vegna viðskipta við grein-
ar sem háðar eru árstíðum. Má segja
að hér á landi hafi Seðlabankinn
gegnt þessu miðlunarhlutverki að
verulegu leyti með innlánsbindingu
og umfangsmiklum endurkaupum,
og að nokkru leyti einnig með því að
greiða allháa vexti af frjálsum inn-
stæðum á viðskiptareikningum inn-
lánsstofnana við bankann.
Vaxtabreyting 21. janúar 1984.
Nafnvextir á ári %
Frá
21/1/84
B reyt.
21/1/84
F yrir
21/9/83
B reyting alls
frá 21/9/83
Vrltiinnlán 5,0 - 5,0 27,0 - 22,0
Almennar sparibækur 15,0 - 6, 5 42,0 - 27,0
3ja mán. sparireikn. 17,0 - 6,0 45,0 - 28,0
12 m«ín. sparireikningar 19,0 - 6,0 47,0 - 28,0
Hlaupareikningslán 18,0 - 5. 5 39,0 - 21,0
Endurseljanleg lán, Ikr, 18,0 - 5, 5 33,0 - 15,0
V íx la r 18, 5 - 5, 5 38,0 - 19,5
Skuidabréf 21,0 - 6,0 47,0 - 26,0
Vanskilavextir 30,0 - 9,0 60,0 - 30,0
Metin ávöxtun
Veltiinnlán 3,3 - 3,4 18,0 - 14,7
Almcnnari sparibaekur 15,0 - 6, 5 42,0 - 27.0
3ja mán. sparireikningar 17,7 - 6,6 50, 1 - 32,4
12 mán. spa rireikninga r 19,9 - 6,7 52,5 - 32,6
Hlaupa reikningslán 21,7 - 6,8 49, 5 - 27,8
Endurseljanleg lán, Ikr. 19,4 - 6,4 37,7 - 18,3
Vixlar 20,7 - 7, 1 48, 1 - 27,4
Skuldabréf 22. 1 - 6,7 52,5 - 30,4
Vanskilavextir 30.0 - 9,0 60,0 - 30,0
1) Forsendur fyrir metinni ávöxtun: Vextir eru faerðir á sparireikninga
tvisvar á ári. Reiknað er með að yfirdráttur á hlaupareikningi sé að
jafnaði 7 5% af yfirdráttarheimild. Um vixla er tekið daemi af forvöxt-
um 1 tvo mánuði. Reiknað er með að gjalddagar skuldabréfa séu tveir
á ári.
Ég vil helst vera í
friði heima hjá mér
„ÉG GÆTI sálast á morgun en samt
hef ég hvorki í dag né nokkurn tíma
haft samviskuvit út af framkomu
minni við þetta fólk. Ég hef aldrei
skipt mér neitt af því, aldrei rifist við
það eða gert á hlut þeirra á nokkun
hátt.“
Það er Gríma Guðmundsdóttir,
til heimilis að Þingvallastræti 22 á
Akureyri, sem er að tala um sam-
býlið þar í húsinu. Eins og frægt er
orðið hefur langvinnum málaferlum
húseigenda þar lyktað með því að
Hæstiréttur ákvað að sambýlisfólk
Grímu skuli víkja úr íbúð sinni. Það
var aðeins fyrir lagni fógetafulltrúa
á Akureyri sl. þriðjudag, að hægt
var að komast hjá valdbeitingu í út-
burði, sem þar átti að fara fram.
Gríma hefur síðan um jól leitað
sér læknishjálpar í Reykjavík. Hún
býr á heimili dóttur sinnar í höfuð-
borginni og þar hittu Morgun-
blaðsmenn hana. Hún sagði þá, að
hún efaðist um að „sisvona sé til
annars staðar. Mér hefur alltaf lit-
Rætt við Grímu Guð-
mundsdóttur, eiganda
hluta hússins að Þing-
vallastræti 22 á Akureyri
ist illa á þetta mál og það hefur
ekkert breyst núna“.
— Ertu ákveðin í að flytja heim
aftur þegar læknismeðferð þinni er
lokið hér í Reykjavík?
Langar að vera heima
„Mig langar auðvitað að vera
heima hjá mér á meðan ég get.
Þarna hef ég búið í yfir þrjátiu ár
og hef ekki viljað flytja, þótt
ástandið væri ekki gott. Við byggð-
um þetta hús, maðurinn minn sál-
ugi og ég, og heimilið mitt og bær-
inn minn eru mér kær. Ég er búin
að vera á Akureyri í hálfa öld. Það
var alltaf í friði og ró. Svo aeldum
við hluta hússins um 1969 og það
gekk allt vel — þangað til það komu
nýir móteigendur."
— Var sambýlið aldrei í lagi eftir
það?
„Ja, það gekk allt vel fyrsta árið.
Ég skipti mér aldrei neitt af þessu
fólki, bauð því bara góðan daginn og
þessháttar. En ég leigði gamalli
konu í kjallaranum, hún var búin að
vera hjá mér í sautján eða átján ár.
Hún var rekin úr vaskahúsinu, þar
sem hún var að þvo úr sloppum og
peysum upp á gamla móðinn. Sjálf
notaði ég aldrei vaskahúsið því ég
var með þvottavél uppi á efri hæð-
inni hjá mér. Hún var rekin úr
vaskahúsinu, sagt að halda kjafti og
fara bara á gamalmennahæli. Hún
fór bara að gráta, gamla konan, og
spurði mig hvað hún ætti að gera.
Hún vildi bara fá að þvo einn dag í
viku.
Mér fannst að það hlyti að vera í
lagi og talaði um það við eigin-
manninn á neðri hæðinni, ég átti jú