Morgunblaðið - 12.02.1984, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 12. FEBRÚAR 1984
í dag eru liðin eitt hundrað
sjötíu og fímm ár frá fæðingu
Abraham Lincoln, eins nafn-
togaðasta forseta Bandaríkj-
anna.
Abraham Lincoln var
fæddur nálægt Hodgensville
í Kentucky, 12. febrúar 1809.
Foreldiar hans voru efnalítið
alþýðufólk. Thomas Lincoln,
faðir hans, var bóndi og
smiður, og kunni hvorki aö
skrifa né lesa. Um móður
hans, Nancy Hanks, er lítið
annað vitað en að hún var
óskilgetin og mjög trúuð.
Auk Abrahams áttu þau sam-
an Söru og Tómas, en Tómas
lést er hann var aðcins reifa-
barn. Fjölskyldan fíuttist til
Indiana árið 1816, og Abra-
ham Lincoln sagði síðar að
þar hefði hann, allt til 22 ára
aldurs, verið alinn upp með
það í huga að hann yrði
bóndi.
Málverk af Lincoln er hann flytur hið fræga Gettysborgarávarp sitt 1863. Erindi hans var svo stutt að Ijósmyndara, sem á staðnum var, vannst ekki tími til að
smella af mynd.
175 ár liðin frá fæðingu eins merkasta forseta Bandaríkjanna:
Abraham Lincoln - alþýðu
forseti í Hvíta húsinu
Heimili Lincoln-fjölskyldunnar í Springfield, Illinois, var skreytt fánum og
sorgarborðum eftir að hann lést, og margir lögðu leið sína þangað til að votta
hinum látna forseta virðingu sína.
Nancy Hanks lést tveimur árum
eftir að fjölskyldan kom til Indi-
ana, og var þá aðeins 35 ára að
aldri. Ari síðar kvæntist Thomas
Lincoln ekkju og þriggja barna
móður, Söru Bush Johnston, og
segir sagan að þá hafi aðstæður
Abraham Lincolns breyst mjög til
batnaðar. Móðir hans hafði verið
því mjög frábitin að hann lærði af
bókum, en stjúpmóðirin heimtaði
að öll börnin færu í skóla. Abra-
ham fór í skóla, en sú skólaganga
varð af mörgum ástæðum aldrei
löng eða samfelld; samtals var
hann tæpt ár í skóla og Iærði þá að
lesa og skrifa og sitthvað í reikn-
ingi. Upp frá því las hann allt sem
hann komst yfir, hvort sem það
var heilög ritning, Róbinson
Krúsó, Bandaríkjasaga eða ævin-
týrasöfn.
Árið 1828, þegar Lincoln var 19
ára að aidri, fór hann ásamt syni
nágrannans með pramma, hlöðn-
um landbúnaðarafurðum, til New
Orleans. Þá sá hann stórborg í
fyrsta sinn, skip frá framandi
löndum og þrælasölu á markaðs-
torgi. Er ótvírætt að þetta ferða-
lag hefur mjög haft áhrif á við-
horf og langanir hins unga manns.
Á framabraut
Árið 1831, þegar Lincoln var 22.
ára, var hann ráðinn verslunar-
stjóri í þorpinu New Salem, og þar
átti hann eftir að búa næstu sex
ár. í þorpinu lét hann talsvert að
sér kveða og naut virðingar og
vinsælda. Þar hóf hann fyrstu
stjórnmálaafskipti sín með því að
gefa kost á sér til þingsins í Illi-
nois 1832. Hann náði ekki kjöri, en
það er til marks um þann hljóm-
grunn sem hann átti í New Salem,
að þar fékk hann 277 af 284 at-
kvæðum þorpsbúa.
Lincoln missti ekki móðinn
þrátt fyrir ósigurinn og var í
framboði á ný tveimur árum síðar.
Þá náði hann líka kosningu og var
endurkjörinn 1836,1838 og 1840. Á
þessum árum stundaði hann einn-
ig nám á nýjan leik og lagði fyrir
sig lögfræði. Hann fékk málflutn-
ingsréttindi árið 1837 og fluttist
þá til Springfield.
Þegar Lincoln bjó í New Salem
átti hann í ástarsambandi við Ann
nokkra Rutledge, en hún lést 1835.
Um skeið gerði hann hosur sínar
grænar fyrir Mary Owens, sem
var nokkru eldri en hann, en þau
náðu ekki saman. Þegar hann
fluttist til Springfield kynntist
hann Mary Todd, sem ættuð var
frá Kentucky og komin af auðugu
fólki, og þau gengu í hjónaband í
nóvember 1842. Hún var kona ráð-
rík og framhleypin og hefur ef-
laust átt ríkan þátt í að ýta á eftir
Lincoln, og gæta þess að hann
„forpokaðist" ekki í Springfield.
Lincoln náði fyrst kjöri í full-
trúadeild Bandaríkjaþings árið
1846, og sat á þingi 1847—49, en
hreinskilni hans kom honum þar í
koll. Hann lét í ljós andúð á aðild
Bandaríkjamanna að stríðinu í
Mexíkó, og það var afstaða sem
kjósendur hans kunnu ekki að
meta, og hann var ekki valinn
frambjóðandi er kjörtímabilinu
lauk. Þess í stað varð hann að
snúa sér að málflutningsstörfum í
Springfield á nýjan leik og í nokk-
ur ár áttu þau hug hans allan. Það
var ágreiningur um þrælahald
sem kveikti á ný stjórnmálaáhuga
hans, en hann var mjög mótfallinn
því að hneppa menn í þrældóm,
taldi það bæði siðferðilega rangt
og efnahagslega óhagkvæmt.
Kjörinn forseti
Næstu ár voru miklir baráttu-
tímar. í afstöðunni til þrælahalds
skiptust menn í flokka og fylk-
ingar, og heilu ríkin í suðurhluta
Bandaríkjanna hótuðu að segja
sig úr sambandsríkinu ef þingið í
Washington gerði samþykktir um
afnám þrælahalds. Lincoln gekk
til fylgis við Repúblikana-flokkinn
(sem þá var öðruvísi flokkur en sá
sem nú ber nafn hans vestra) og á
landsfundi hans í Chicago árið
1860 var hann útnefndur forseta-
efni flokksins. í kosningunum í
nóvember sama ár hlaut hann
1.866.000 atkvæði, en aðalkeppi-
nautar hans, Stephen Douglas og
John Breckinridge, hlutu 1.377.000
og 850.000 atkvæði. Samtals fengu
mótframbjóðendur Lincolns 2,8
milljónir atkvæða, og hlaut Linc-
oln því ekki meirihlutastuðning í
forsetaembætti. En hann fékk
flest atkvæði og atkvæði meiri-
hluta kjörmanna í sambandsríkj-
unum og var löglega kjörinn 16.
forseti Bandaríkjanna.
Kjör Abraham Lincolns í for-
setastól markaði nokkur tímamót
í bandarískri sögu, óháð afrekum
hans í embætti. Segja má að hinir
fimmtán fyrirrennarar hans, að
Jackson þó undanskildum, hafi í
vissum skilningi verið steyptir í
sama mótið. Flestir komu þeir frá
fyrrum nýlendum Englendinga á
austurströndinni, og voru evr-
ópskir að mennt og hugsunar-
hætti. Margir voru þeir hálærðir
menn, vel að sér í klassískum
bókmenntum, glæsilegir menn á
velli og í orðfæri. Abraham Linc-
oln var af öðru sauðahúsi; eins og
fyrr var sagt átti hann ættir að
rekja til fátæks alþýðufólks, gekk
aðeins skamma hríð í skóla, var
frekar hrjúfur og einkar ófríður.
Kannski má segja með réttu að
hann hafi verið fyrsti alþýðufor-
setinn í Hvíta húsinu.
Erfiöleikar
Þegar Lincoln var settur í emb-
ætti forseta í janúar 1861 voru
ófriðarblikur á lofti, og í ávarpi
sínu hvatti forsetinn til þess að
menn sýndu stillingu og umburð-
arlyndi. Hann lagði áherslu á að
stjórnmálaágreiningur mætti ekki
verða til þess að sambandi ríkj-
anna í Norður-Ameríku yrði slitið,
og kvaðst ekki hafa í hyggju að
hafa afskipti af þrælahaldi í ein-
stökum ríkjum.
Atvik réðu því að innanlands-
ófriði varð þó ekki afstýrt og til
mannskæðra átaka kom víða um
Bandaríkin næstu fjögur árin, en
sú saga verður ekki rakin hér.
Eins voru flokkadrættir með
mönnum í Norðurríkjunum og
Lincoln átti ekki sjö dagana sæla í
embætti. Til viðbótar við hina
pólitísku erfiðleika átti hann í
vandræðum í einkalífi sínu; María
kona hans réð ekki við skap sitt og
oflæti og fannst hún aldrei njóta
sín nægilega vel sem forsetafrú,
og synir forsetans, William og
Edward, sýktust af taugaveiki;
William lést, og varð dauði hans
Lincoln mikið harmsefni.
f september 1862 undirritaði
Lincoln yfirlýsingu sem í reynd fól
í sér afnám þrælahalds í Banda-
ríkjunum. Hún hlaut ekki góðar
undirtektir og herti mjög sókn
Suðurríkjamanna gegn Norður-
Krá útför Abraham Lincolns í Washington 1865.