Morgunblaðið - 12.02.1984, Blaðsíða 25

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 12. FEBRÚAR 1984
25
Nói gamli er kominn upp á
svið í Gamla bíói. Sá eini sanni.
Á vel við að hann sé í barna-
óperu, því ekki eru íslenzk börn
orðin ýkja gömul þegar þau hafa
lært tvö af lögum Bellmans hins
sænska, lagið við Gamla Nóa og
lagið „Fyrst ég annars hjarta
hræri“ við Guttavísur Stefáns
Jónssonar. Nói er raunar maður
allrar fjölskyldunnar, sem nú
getur fengið að kynnast honum,
fjölskyldu hans og 120 börnum í
dýralíki að halda hásyngjandi í
örkina í stórskemmtilegri óperu
Benjamíns Brittens.
Þarna gefst líka sögulegt
rannsóknarefni. í gagnrýni í
Mbl. segir Egill Friðleifsson að
kona Nóa sé á sviðinu baldin
nokkuð: „Hún hæðist að bónda
sínum fyrir bjástrið við örkina,
leggur lítinn trúnað á yfirvof-
andi hættu, þverneitar að stíga
um borð í örkina, en sest í þess
stað að sumbli með vinkonum
sínum. Er hér hnikað til heilagri
ritningu, því hingað til hefur Nói
gamli verið talinn sá ölkæri, en
kannski hefur þeim báðum bara
þótt gott í staupinu, hver veit?“
Og síðar: „Þótt hann þurfi að
hasta á kellu sína og hirta nokk-
ur dýranna „þá samt bar hann
prís“, eins og segir í vísunni
góðu.“
Svona breytast söguskýringar
í áranna rás eftir hug og óskum
túlkenda. í 20. aldar óperu lætur
höfundur konurnar sitja að
sumbli. 18. aldar maðurinn
Bellman hafnar því alfarið að
hjá Nóa hafi aðeins verið dreypt
á víni og lætur í ljóðum sínum
Nóa drekka út í einum teyg. Ekki
þykir Eiríki víðförla, járnsmið í
Kaupmannahöfn, sem flutti
þennan fyrsta Bellmanssöng til
íslands, það við hæfi. Gerir Nóa
karlinn nánast að hófdrykkju-
manni, sem lenti aðeins einu
sinni í að drekka of mikið og bar
lof og prís. Frumtextinn vék í
þýðingunni fyrir frómum óskum:
Gamli Nói, gamli Nói,
guðhræddur og vís.
mikilsháttar maður
mörgum velviljaður
Þótt hann drykki, þótt hann drykki
þá samt bar hann prís.
Aldrei drakk hann, aldrei drakk hann
ofmikið í senn
utan einu sinni
á hann trú ég rynni.
Glappaskotin, glappaskotin,
ganga svo til enn.
í bók sinni Bellmaníu, sem út
kom fyrir jólin, segir dr. Sigurð-
ur Þórarinsson: „Frá fornu fari
taldist Nói verndari drukkinna
manna, þar eð hann er sá fyrsti
maður sem sögur fara af að orð-
ið hafi drukkinn. Svo segir í
Mósebók, 9. kafla, 20.—21. versi:„
En Nói gerðist akuryrkjumaður
(Jr Bellmaníu: Gamli Nói dreifðist hratt út á prentuðum vísnablöðum,
prestum til sárrar gremju. Hér er sýnishorn af slíku blaði með mynd af
Nóa afvelta.
Örk Nóa og regnboginn.
og plantaði víngarð. Og hann
drakk af víninu og varð drukk-
inn og lá nakinn í tjaldi sínu.“
Sigurður þýðir texta Bellmans
eftir heildarútgáfu á verkum
hans í Svíþjóð. Og eru þeir
Bellman og Sigurður trúir bibl-
íufrásögninni af drykkju Nóa og
gera kellu hans hina vænstu
konu, sem hellir í bónda sinn en
drekkur ekki sjálf. Ekki rúmast
allar vísurnar, en hér eru 5 til
gamans:
Gamli Nói, gamli Nói,
gæðamaður var.
Góðri úr örk þá gekk hann,
góða hugmynd fékk hann.
Gnægðir víns, já gnægðir víns
hann gróðursetti þar.
Hann það vissi, hann það vissi
að hefur skepna hver
þörftna áþekka,
þörfina á að drekka.
Þrúguvínið, þrúguvínið
þorstans lækning er.
Kellu Nóa, kellu Nóa
kalla væna má.
Aldrei vöngum velti,
víni í kail sinn hellti.
Þannig konu, þannig konu
þyrfti ég að fá.
Kallinn Nói, kallinn Nói
í kinnum rjóður var.
Hárbrúsk hafði hann þéttan,
hökutoppinn nettan.
Krús að tæma, krús að tæma
kall var ávallt snar.
Þá var aldrei, þá var aldrei
aöeins dreypt á veig.
Svekktu þá ei sveina
sermóníur neinar.
Sérhvern drvkk, já sérhvern drykk
raenn drukku í einum teyg.
Rétt í þann mund sem frum-
sýning skyldi hefjast á Örkinni
hans Nóa í Óperunni og allir
nema fífldjörfustu ‘menn höfðu
forðað sér inn undan óveðrinu á
laugardag, barst úr útvarpstæk-
inu krufning ungs bókmennta-
fræðings — þess hins sama sem
sá ágætlega um útgáfu á bókinni
um höfund Gamla Nóa, Bellman-
íu, í vetur — á verkum Nóbels-
höfundarins Heinrichs Böll.
Þessa söguskýringu námu eyru
hlustandans: „Hræsnisfullir
klerkar koma oft fyrir í bókum
hans. Og á það sjálfsagt rætur
að rekja til afstöðu prelátastétt-
arinnar til nasismans og stríðs-
áranna á sínum tíma. Þá þagði
hún og samþykkti." Ja hérna!
prestastétt heimsins bara höll
undir nasismann eins og hún
lagði sig? Fræðingurinn lfklega
of ungur til að hafa heyrt um
Kaj Munk og alla hina prestana
sem létu lífið í andófinu við nas-
ismann. Fyrrnefndur Eiríkur
smiður hefur vísast í frómum
tilgangi ætlað að skafa mesta
drykkjuskapinn af Nóa í þýðingu
sinni á ljóði Bellmans, enda ekki
háskólaþjálfaður í vísindalegum
gagnrýnum vinnubrögðum og
bókmenntakrufningu. Kannski
verður freistingin bara of mikil
þrátt fyrir slíka þjálfun, ef
óskhyggjan er of sterk að laga
staðreyndir að skoðunum. Lík-
legast er eitthvað til í því sem
Oscar Wilde sagði: „Einasta ráð-
ið til að komast af við freist-
ingarnar er að láta undan þeim.
Ég get staðist allt nema freist-
ingar."
Ljósm. Mbl. RAX.
starfað er eðlilegt að sú regla hafi
myndast við kjör manna í nefndir
og skipan í trúnaðarstöður þar
sem til kasta stjórnmálamanna
kemur að um einhvers konar upp-
skipti milli flokkanna sé að ræða.
Þessi regla ætti að auðvelda
stjórnmálamönnum störfin þegar
um ráðningu í embætti er að ræða
eins og best hefur komið fram í
umræðum um veitingu banka-
stjóraembætta í Búnaðarbankan-
um. En meðferð þess máls af þing-
kjörnum fulltrúum í bankaráðinu
sýnir að reglan á undir högg að
sækja og kann henni að verða
komið fyrir kattarnef eins og svo
mörgu á þeim umbrotatímum sem
nú eru.
Hvort þessari vinnureglu verður
breytt eða ekki er undir þing-
mönnum sjálfum komið. Það er
einnig undir þeim komið hvort
hætt verður að kjósa þingmenn í
stjórnir og ráð. Á þá staðreynd
hefur oftar en einu sinni verið
bent af Morgunblaðinu, að hugar-
farsbreyting á þingi dugar til að
breyta þessu kerfi og stjórnar-
skrárbreyting er ekki nauðsynleg
til að útiloka þingmenn frá marg-
víslegum trúnaðarstörfum. Nýju
flokkarnir og ekki síst Bandalag
jafnaðarmanna hafa barist fyrir
minni áhrifum þingmanna innan
framkvæmdavaldsins og vill
bandalagið meira að segja ganga
svo langt að afnema þingræðis-
regluna, það er að segja regluna
um að ríkisstjórn þurfi að styðjast
við meirihluta á þingi.
Kerfið sem komið hefur verið á
um skiptingu starfa og embætta
milli stjórnmálaflokkanna er
stundum í niðrandi tón kallað
„samtryggingarkerfi stjórnmála-
mannanna". Líður það nú undir
lok án þess að stjórnmálamenn-
irnir vilji eða geti spornað gegn
því?
Handaþvottur
Hjörleifs
í tilefni af landsfundi Alþýðu-
bandalagsins í nóvember síðast-
liðnum rifjaði Morgunblaðið upp
SÍA-skýrslurnar svonefndu,
skýrslur sósíalistanna sem stund-
uðu nám í kommúnistaríkjunum
þar sem þeir lýstu hollustu sinni
við stjórnkerfi þessara landa og
ræddu um leiðir til að koma því á
hér á landi eða lögðu grunn að
nánara samstarfi íslenskra aðila
við flokka í þessum löndum, eink-
um Austur-Þýskalandi. Hjörleifur
Guttormsson, alþingismaður og
fyrrum iðnaðarráðherra, var
frumkvöðull í SÍA-hópnum. Það
bar hins vegar við á landsfundi
Alþýðubandalagsins að Hjörleifur
vildi að ályktun fundarins um al-
þjóðamál yrði harðorðari í garð
Sovétríkjanna en reyndin varð að
lokum — Sovétsinnarnir urðu
ofan á í atkvæðagreiðslu. Sveinn
Rúnar Hauksson, læknir, og for-
maður í vináttufélagi við víet-
namska kommúnista, taldi að á
fundinum hefði Hjörleifur Gutt-
ormsson stundað „handaþvott".
Eftir að upplýst var um að Arne
Treholt hefði gerst sekur um
njósnir fyrir Sovétmenn í Noregi
og athyglin hefur af þeim sökum
beinst meira en áður að stærð sov-
éskra sendiráða og fjölda starfs-
manna í þeim á Norðurlöndunum
og annars staðar leggur Hjörleif-
ur Guttormsson fram tillögu á
þingi um að alþingi álykti að fela
ríkisstjórninni að setja reglur um
takmarkanir á umsvifum erlendra
sendiráða hérlendis, meðal annars
varðandi fjölgun sendiráðsmanna
og byggingu og kaup fasteigna.
Það er nýmæli að kommúnistar
á Islandi hafi áhuga á þessu máli
sem oft hefur verið til umræðu og
einkum hér í Morgunblaðinu. Er
ástæða til að fagna þessu frum-
kvæði Hjörleifs og vonandi mælir
hann af heilum hug en ástundar
ekki handaþvott eins og á lands-
fundi flokksins fyrir nokkrum vik-
um.
Samanburðar-
fræðin
Því miður má ætla að fiskur
liggi undir steini hjá Hjörleifi því
að í greinargerð fyrir tillögu sinni
byrjar hann að stunda saman-
burðarfræði en eins og jafnan áð-
ur er tilgangur hennar að sýna
fram á að Bandaríkin séu þegar
öllu er á botninn hvolft ívið
hættulegra risaveldi en Sovétrík-
in. I yfirliti utanríkisráðuneytis-
ins sem birt er í greinargerðinni
kemur fram að í janúar 1984 voru
erlendir starfsmenn í sendiráði
Bandaríkjanna 22 en 37 í sendiráði
Sovétríkjanna. Af þessu tilefni
segir Hjörleifur síðan frá eigin
brjósti og er leturbreytingin hans:
„Fjöldi erlendra starfsmanna
segir þó engan veginn alla sögu
um starfsmannahald sendiráð-
anna, því að hjá sumum þeirra
starfa Islendingar. Þannig störfuðu
19 íslendingar í sendiráði Banda-
ríkjanna í ársbyrjun 1984, en enginn
íslcndingur í sendiráði Sovétríkj-
anna. Að þeim meðtöldum var svip-
aður heildarfjöldi starfsmanna hjá
sendiráðum þessara stórvelda.
Starfsmenn bandaríska sendiráðs-
ins töldust þá skv. upplýsingum
utanríkisráðuneytisins 22+19=41
talsins, en hjá sovéska sendiráðinu
37. Þegar fjölskyldulið er meðtalið
er fjöldi á vegum bandaríska
sendiráðsins 74 (þ.e. 55 útlend-
ingar og 19 tslendingar, innsk.
Mbl.) og á vegum sovéska sendi-
ráðsins 80 manns.“
Athygli vekur að Hjörleifur
Guttormsson skyldi ekki við út-
listun þessa nýja þáttar í saman-
burðarfræðunum telja fjölskyldur
tslendinganna sem starfa í banda-
ríska sendiráðinu með í heildar-
tölunni því að þá hefði hún orðið
hærri hjá Bandaríkjamönnum en
Sovétmönnum og dæmið gengið
betur upp og niðurstaðan legið
ljósar fyrir, sem sé: það er meiri
ástæða að fækka starfsmönnum í
sendiráði Bandaríkjanna á tslandi
en Sovétríkjanna.
Sá hængur er á röksemdafærslu
Hjörleifs að hann leggur íslending
að jöfnu við Sovétmann. Það
skiptir auðvitað engu í hugar-
heimi StA-manns sem lætur
stjórnast af alþjóðahyggju. Á hitt
er þó að líta að rannsóknir þykja
leiða í ljós að minnst 60% sov-
éskra sendiráðsmanna um heim
allan séu í KGB.