Morgunblaðið - 12.02.1984, Page 24

24
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 12. FEBRÚAR 1984
Jtlorjju Útgefandi hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
Fulltrúar ritstjóra Þorbjörn Guðmundsson, Björn Jóhannsson.
Fréttastjórar Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson, Sigtryggur Sigtryggsson, Ágúst Ingi Jónsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar: Að-
alstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Skeifunni 19, sími 83033. Áskrift-
argjald 250 kr. á mánuöi innanlands. I lausasölu 20 kr. eintakið.
Grænlendingar
og veidileyfín
eim sem fylgst hafa með
umræðunum í Grænlandi
um úrsögnina úr Evrópubanda-
laginu (Efnahagsbandalagi
Evrópu) ætti ekki að koma á
óvart að nú tæpu ári áður en
hún kemur til framkvæmda séu
Grænlendingar farnir að íhuga
hve háar fjárhæðir þeir geti
fengið fyrir sölu á veiðileyfum
innan 200 mílna lögsögunnar
umhverfis land sitt. Aður hefur
verið vakið máls á því í forystu-
greinum Morgunblaðsins þegar
úrsögn Grænlendinga úr EBE
hefur borið á góma, að ekki sé
endilega víst að hagsmunum
okkar íslendinga væri betur
borgið með Grænland utan
bandalagsins en innan. Það
hefur nefnilega lengi verið á
vitorði þeirra sem fylgst hafa
með grænlenskum stjórnmál-
um, að vilji landsstjórnar-
manna þar stendur til þess að
bæta Grænlendingum upp fjár-
hagslega tapið af úrsögninni úr
EBE með sölu á veiðileyfum.
Með öllu er ástæðulaust að
kasta ábyrgðinni vegna þessa á
stjórnendur Evrópubandalags-
ins sem nú hafa lagt fram til-
boð um kaup á veiðileyfum við
Grænland. Vilji íslenskir
stjórnmálamenn fá Grænlend-
inga til að þess að láta af þess-
um áformum eiga þeir að beina
spjótum sínum til Nuuk en ekki
til Brússel.
Það er alls ekki leið til réttr-
ar niðurstöðu í þessu máli að
láta eins og Evrópubandalagið
sé að vega að Grænlendingum
með tilboði um kaup á veiði-
leyfum, enda gera Grænlend-
ingar það alls ekki. Þeir eru
hins vegar óánægðir vegna þess
að þeim finnst að ráðamenn í
Brússel hefðu mátt bjóða betur.
í frétt Morgunblaðsins um
þessi mál í gær kemur fram svo
að ekki verður um villst, að
Jonathan Motzfeldt, formaður
grænlensku landsstjórnarinn-
ar, telur tilboð EBE skapa
grundvöll fyrir samninga-
viðræðum, hins vegar sé það
ekki nógu hátt. Motzfeldt ítrek-
ar jafnframt að hann s^
hlynntur því að Grænlendingar
taki greiðslur fyrir veiðileyfi.
Ráðamenn í Grænlandi líta alls
ekki svo á að með tilboði sínu sé
Evrópubandalagið að grafa
undan grænlensku sjálfstæði,
þvert á móti. Og nú skulum við
bara bíða og sjá hvaða tilboð
stjórnendur rússneska ryk-
suguflotans gera í veiðileyfi á
Grænlandi.
Hér hneigjast stjórnmála-
menn til þess bæði við hátíðleg
og hversdagsleg tækifæri að
tala fjálglega um samstarf
Grænlendinga, íslendinga og
Færeyinga meðal annars við
stjórn fiskveiða og útgerð. Þeg-
ar í harðbakkann slær er þó
enginn annars bróðir í þeim
leik, eins og til dæmis sannast
þegar við rekum Færeyinga úr
íslenskri lögsögu vegna hnign-
unar þorskstofnsins. Græn-
lendingar eru ekki til þess bún-
ir að eiga samstarf við íslend-
inga í sjávarútvegsmálum af
hugsjónaástæðum. Þeir munu
líta á fjárhagslegan hag sinn af
slíku samstarfi og ganga til
þess á þeim grundvelli. Eitt er j
víst: Það er með öllu ástæðu-
laust að vekja falskar vonir
meðal íslendinga um að þeir
geti fullnægt þörf Grænlend-
inga fyrir peninga eftir úrsögn
þeirra úr Evrópubandalaginu.
Harðstjórn
í Nicaragua
O lof Palme, forsætisráð-
herra Svíþjóðar, sótti Nicar-
agua heim fyrstur leiðtoga lýð-
frjálsra þjóða í vikunni sem
leið. För hans þangað vekur
minningar um daður sænskra
jafnaðarmanna við víetnamska
kommúnista á áttunda ára-
tugnum þegar látið var í veðri
vaka að þeir sem nú hafa breytt
Víetnam í kúgunarríki og eru í
látlausu stríði við nágranna-
þjóðir væru bestu málsvarar
jafnréttis og bræðralags. í Nic-
aragua ríkir ógnarstjórn
kommúnista sem að vísu kalla
sig sandínista og njóta þeir
stuðnings Kúbumanna sem
haldið er úti af Kremlverjum.
Geraldine O’Leary De Maci-
as, fyrrum nunna og aðstoðar-
ráðherrafrú í Nicaragua, dvald-
ist hér á landi fyrir skömmu.
Lýsingar hennar á ófremdar-
ástandinu hafa vakið verðuga
athygli og má meðal annars
lesa þær í Morgunblaðinu síð-
astliðinn föstudag en þar sagði
hún í upphafi: „Eg get ómögu-
lega skilið hvers vegna beðið er
með að afhjúpa sandinista. Þeir
hafa smám saman verið að
ryðja úr vegi og einangra önnur
öfl, sem þátt tóku í að hrinda
Sómosa frá. Því er nú við völd
harðstjórn marxista, sem hafa
sterk tengsl við Sovétríkin,
stjórn sem skeytir engu um lýð-
ræði, heldur mun kappkosta að
halda fengnum hlut. I raun og
veru er nuverandi stjórnkerfi
og allt skipulag aðeins spegil-
mynd af því sem var í tíð Sóm-
osa og allar harðstjórnir eru
jafnvondar, hvort sem þær eru
til hægri eða vinstri."
Ástæðulaust er að draga
þessa lýsingu á ástandinu í Nic-
aragua í efa jafnvel þótt Olof
Palme fari þangað í nafni jafn-
réttis og bræðralags og hvað
svo sem einræðisherrarnir í
Nicaragua segja í tilefni af
komu hans um að kosningar
verði haldnar í landinu og að
þeir ætli að „virða" stjórnar-
andstöðuna en ekki gera út af
við hana með vopnum. Allt
minnir þetta á fagurgala víet-
namskra kommúnistaforingja
þegar þeir höfðuðu til stuðn-
ings í lýðræðisríkjunum og
hvöttu til andstöðu við þá sem
vildu hefta útbreiðslu kommún-
ismans í Suðaustur-Asíu. Öll
fögru loforðin sem Vestur-
landabúar hömpuðu hafa verið
fótum troðin og frá Víetnam
hafa hundruð þúsunda ef ekki
milljónir manna flúið, meðal
annars hingað til lands, til að
losna undan harðstjórninni. Nú
hefur Nicaragua einnig verið
breytt í fátæktarríki og þaðan
flýja menn í þúsundatali. Hvað
skyldu hafa birst margar fagn-
aðargreinar um byltinguna í
Nicaragua og ágæti sandinista í
Þjóðviljanum?
»♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦««♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦
Rey kj a víkur bréf
♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦
Laugardagur 11. febrúar
♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦
Þingmennska
og bankastjórn
Niðurstöðu er enn beðið í
bankaráði Búnaðarbankans um
það hver tekur þar við stjórn í
stað Magnúsar Jónssonar frá Mel.
Rimman sem varð innan Fram-
sóknarflokksins út af ráðningu
manns í stað Þórhalls Tryggva-
sonar dregur meðal annars þann
dilk á eftir sér að Stefán Val-
geirsson, þingmaður Framsóknar-
flokksins, formaður bankaráðs og
einn af umsækjendum um stól
Þórhalls, gengur nú þvert á það
sem hann taldi eðlilegt á meðan
hann var enn í umsækjendahópi
og finnur sig knúinn til að styðja
annan en Lárus Jónsson, þing-
mann úr Sjálfstæðisflokknum, til
bankastjórastarfa. Við val á
manni í stað Þórhalls komst
bankaráðið að þeirri niðurstöðu að
rétt væri að ráða Stefán Pálsson,
seni var forstöðumaður Stofnlána-
deildar landbúnaðarins. Vegna
þess að Stefán Valgeirsson fékk
ekki stuðning innan þingflokks
Framsóknar og Steingrímur Her-
mannsson, flokksformaður, mælti
með öðrum, hætti Stefán að sækja
þingflokksfundi Framsóknar og
gerir nú sitt til þess að annað
verði upp á teningnum en ráða-
menn í stjórnarflokkunum vilja.
Undir lok sjöunda áratugarins
var sú regla mótuð að þing-
mennska og bankastjóraembætti
færu ekki saman. Þeir þingmenn
sem urðu bankastjórar urðu að
hætta setu á alþingi. Þessi regla er
eðlileg fyrir margra hluta sakir og
hefur oft verið til hennar vitnað í
umræðum um afskipti þingmanna
af málefnum sem undir fram-
kvæmdavaldið heyra. í sjálfu sér
fer vel á því að ekki sé ruglað reit-
um í þessu efni þegar um föst
störf eða ræða. Þrátt fyrir þessa
reglu hefur það þó viðgengist að
forstöðumenn Framkvæmdastofn-
unar ríkisins sem er ígildi banka-
stofnunar séu jafnframt þing-
menn. Hins vegar er með öllu
óþarft að ganga svo langt að
banna þingmönnum setu í banka-
ráðum eða stjórnum opinberra
stofnana og fyrirtækja.
Þá hlýtur það að teljast of langt
gengið þegar látið er í veðri vaka
eða beinlínis fullyrt að þingmenn
eigi ekki og megi ekki verða
bankastjórar. Slík regla er raunar
út í hött. Fáir menn hafa hlotið
víðari sýn yfir þjóðfélagið en ein-
mitt þingmenn og þá ekki síst þeir
sem setið hafa lengi í fjárveitinga-
nefnd eins og Lárus Jónsson. Sú
þekking sem menn afla sér í þing-
mannsstörfum nýtist víða og ætti
að koma að ómetanlegu gagni við
stjórn banka eins og margoft hef-
ur sannast.
Störf stjórn-
málamanna
Hvað sem hugmyndum um
dreifingu valds líður er sú þróun
of hættuleg til að ekki sé við henni
spornað með einum eða öðrum
hætti að seta á alþingi eða trúnað-
arskyldur á vegum stjórnmála-
flokka leiði óhjákvæmilega til
þess að þeir sem þessum störfum
gegna breytist í einskonar vand-
ræðabörn á vinnumarkaðinum ef
þeir vilja láta af þingmennsku eða
ganga úr störfum sínum hver sem
þau eru. Störf stjórnmálamanna
eru í mörgu vanþakklát og málum
er alls ekki þannig háttað eins og
margir vilja vera láta að völd
stjórnmálamanna vegi upp á móti
öllum þeim vanköntum sem erfið-
inu fylgja.
Sannast hefur á síðari árum að
alls ekki er heppilegt í okkar litla
þjóðfélagi að til verði stétt at-
vinnustjórnmálamanna, manna,
sem líta á stjórnmálin sem at-
vinnuveg og prófkjör í flokkum
sínum sem einskonar einkunna-
gjöf á fjögurra ára fresti. Stað-
reynd er að prófkjörin hafa ekki
leitt til þeirrar endurnýjunar á
framboðslistum sem talsmenn
prófkjara héldu fram þegar harð-
ast var barist fyrir upptöku þeirra
í lok sjöunda áratugarins um svip-
að leyti og hoggið var á setu eins
og sama mannsins á þingi og á
bankastjórastóli.
Eins og málum er nú háttað fer
það illa eða alls ekki saman að
þingmenn sinni öðrum störfum en
í þágu löggjafarstarfsins og þeim
sem felast í setu í nefndum og ráð-
um. Þetta hefur gerst þvert ofan í
vilja margra þingmanna en er
staðreynd engu að síður. Af þessu
mega menn hins vegar ekki draga
þá ályktun, hvorki þingmenn né
aðrir, að seta á þingi hljóti að vera
ævistarf eftir að til hennar hefur
einu sinni komið. Umbrotin í Bún-
aðarbankanum undanfarna daga
og vikur ýta undir þá skoðun að
svo sé.
Þegar taka skal ákvarðanir um
setu manna í stjórnum og ráðum
opinberra stofnana er engin leið
lýðræðislegri en sú að alþingi hafi
úrslitavaldið, að lýðkjörnir full-
trúar ákveði hverjir fari með
stjórn fyrirtækja sem snerta al-
mannaheill og eru í eigu ríkisins
eins og útvarps, banka o.s.frv. Um
það má deila hvort ríkið skuli eiga
og reka fyrirtæki og hvort þessi
fyrirtæki skuii njóta einokunar,
en að til sé lýðræðislegri leið en
kosning á alþingi í stjórnir og ráð
ætti að vera óumdeilanlegt á með-
an ekki eru teknar upp þjóðar-
átkvæðagreiðslur um stórt og
smátt.
Með þetta í huga má segja að
Stefán Valgeirsson hafi nokkuð til
síns máls þegar hann skýrir fjar-
vist sína af fundum þingflokks
Framsóknar með þeim orðum, að
þar hafi menn ekki orðið við þeirri
ósk hans að greiða atkvæði um
það með hverjum flokkurinn ætti
að mæla þegar eftirmaður Þór-
halls Tryggvasonar var ráðinn.
Skipting
milli flokka
Lengst af hafa stjórnmálaflokk-
arnir á íslandi verið fjórir. Af og
til hafa að vísu orðið til nýir flokk-
ar og þá einkum á vinstra kanti
stjórnmálanna og má þar nefna
Þjóðvarnarflokkinn á sjötta ára-
tugnum, sprengiframboð Hanni-
bals Valdimarssonar á sjöunda
áratugnum, Samtök frjálslyndra
og vinstri manna á áttunda ára-
tugnum og Bandalag jafnaðar-
manna og Kvennalistann á níunda
áratugnum. Hver verða örlög síð-
astnefndu flokkanna er óvíst en ef
tekið er mið af sögulegri reynslu
munu þeir leysast upp með einum
eða öðrum hætti og fylgi þeirra
dreifast og forvígismennirnir
hasla sér nýjan völl innan eða
utan vettvangs stjórnmálanna.
Með hliðsjón af sögulegri
reynslu og traustri stöðu flokk-
anna fjögurra sem lengst hafa