Morgunblaðið - 07.03.1984, Qupperneq 12

52
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 7. MARS 1984
skipulags- og brunavarnayfir-
valda. Ekki var talið að eldvarnir
hússins Aðalstrætis 8 yrðu tor-
leystar, enda hefur tækni í bruna-
vörnum farið fram síðan 1879.
Varðveisluáhugi
Kvikmyndasafn íslands hefur
sýnt húsinu áhuga, enda er í því
elsti kvikmyndasalur landsins. Sú
hugmynd hefur komið upp hjá
Kvikmyndasafninu að stofna
mætti til happdrættis til að kosta
viðgerð á húsinu og selja miða
kvikmyndafyrirtækjum og -félög-
um erlendis. Hefur Kvikmynda-
safnið ritað borgarráði bréf um
það mál (25.09. 1983).
Innan stjórnar Torfusamtak-
anna hefur verið rætt um Aðal-
stræti 8 og hvernig mætti gera
húsið upp í áföngum. Félagið hef-
ur nú öðlast mikla reynslu í við-
gerðum gamalla húsa. Stjórn sam-
takanna telur að hún gæti gert
svipaðan samning um viðgerðir á
Aðalstræti 8 eins og gerður var við
ríkið vegna Bernhöftstorfunnar.
Yrði samið um siíka lausn væri
sennilega heppilegra að húsið væri
eign borgarinnar.
Viðgerðir
Þótt húsið Aðalstræti 8 eða
hluti þess hafi í byrjun verið upp-
nefnt Fjalakötturinn (skjálfandi,
hristingur) hefur það nú staðið í
nær hundrað ár. Við skoðun 1976
kom fram að burðargrind væri að
mestu heil, en tæplega nógu traust
í stóra salnum. Gólf voru mikið
skemmd og allar lagnir þyrfti að
endurnýja. Heildarmatið var að
endurbygging yrði 50—80% af
byggingarkostnaði nýs húss af
sömu gerð.
Rétt er að taka það fram að þar
sem húsið er úr timbri er auðveld-
ara að gera við það í áföngum
heldur en steinhús. Ekki hefur
verið reynt að reikna út nánar,
hvað það myndi kosta að gera hús-
ið upp, enda varla hægt fyrr en
ákveðið hefur verið hvernig eigi að
nota það.
Lokaorð
Þegar rætt er um hvort varð-
veita skuli eitthvert gamalt hús,
er fyrsta hugsun margra að það sé
alltof dýrt. Oft gleyma menn að
það kostar líka mikið að rífa hús,
flytja efnið, undirbúa lóð og
byggja nýtt. Menn gleyma líka oft
að líta á þau verðmæti sem liggja
í gömlu húsi, ekki bara sögulegt
gildi, heldur þá vinnu sem einu
sinni var lögð í húsið, sjálf
„handaverk forfeðranna" eins og
trésmiður nokkur orðaði það.
Húsið Aðalstræti 8 var glæsi-
legasta hús götunnar og að því
væri mikill sjónarsviptir og missir
fyrir Aðalstræti. Rétt er að
Reykjavíkurborg reyni að nýju að
semja um að eignast Aðalstræti 8,
láti friða það í B-flokki og gera
það upp í áföngum. Enginn efi er á
því að þeim sem á eftir okkur
koma munu líta á það sem mikið
lán, ef vel tekst til að friða Fjala-
köttinn.
Nanna Hermannsson borgar-
mingjarörður.
Fjalakötturinn að innan, eins og hann lítur út í dag.
Aðalstræti 8
1750: reist geymsluhús Innrétt-
inganna á lóðinni. Húsið sem
var stokkverkshús, 24 álnir á
lengd, var tjargað að utan. Á
því voru þrennar dyr og tveir
gluggar.
1791: kaupmennirnir Tofte,
Bergmann og Holm keyptu
húsið. Þeir stækkuðu það og
höfðu þar krambúð. Þorkell
Bergmann átti einnig Aðal-
stræti 9.
1804: eignaðist Björn Bene-
diktsson Fjeldsted húsið og
verslaði þar. Húsið var þá
nefnt Fjeldstedshús.
1822: eignaðist Einar Hákonar-
son, hattari og borgari, húsið.
Hann bjó þar og verslaði.
Húsið var þá nefnt Hákons-
senshús.
1870: bjó ekkja Einars, Guðrún
Hákonarsen, ásamt dóttur
sinni í húsinu.
1874: Anna Hákonsen var þá
orðin eigandi hússins. Sama
ár giftist hún Valgarði
Ólafssyni Breiðfjörð.
1880: Valgarður hefur byrjað að
byggja við húsið, lét hann
fyrst hækka framhúsið en
síðan byggja aftan (vestan)
við það: Stóðu þessar fram-
kvæmdir yfir frá því um 1880
til 1897, en þá hafði húsið
fengið það útlit sem það hef-
ur nú.
1893: hófust leiksýningar í
bakhúsinu, og var það nefnt
Breiðfjörðssalur, en einnig
uppnefnt Fjalakötturinn.
1906: hófust það kvikmyndasýn-
ingar. Reykjavík Biograf-
theater var stofnað, það varð
seinna Gamia Bíó.
varðar um Fjalaköttinn
ÁRBÆJARSAFN tók í nóvember sl.
saman gögn er varða húsið Aðal-
stræti 8, að beiðni Umhverfismála-
ráðs Reykjavíkur. Voru gögnin send
Umhverfismálaráði ásamt greinar-
gerð Nönnu Hermannsson, borgar-
minjavarðar, sem fer hér á eftir.
Sögulegt gildi
Húsið Aðalstræti 8 er að stofni
til eldra en Reykjavíkurborg,
stendur við elstu gótu bæjarins og
við hlið þess er eina húsið frá tím-
um Innréttinganna sem haldið
hefur svip sínum og er það nú frið-
að.
Aðalstræti 8 er ekki bara minn-
isvarði um stórhug athafnamanns
heldur einnig um mikið framfara-
tímabil í sögu Reykjavíkur. Húsið
líkist engu öðru húsi á landinu
öllu, og er það enn stórkostlegra ef
menn íhuga að það er byggt á tím-
um þegar mikill hluti landsmanna
bjó enn í torfhúsum.
í bakhúsinu var fyrsta leikhús
landsins, sem var sérstaklega gert
til þeirra nota. Þar hófust kvik-
myndasýningar á íslandi 1906 og
er það því einnig elsti kvikmynda-
salur landsins.
Varðveisla
Þegar Árbæjarsafn kannaði
sögu og ástand húsanna í Grjóta-
þorpi 1976— 77 varð niðurstaðan
sú að varðveita bæri Aðalstræti 8.
Deiliskipulag sem gert var fyrir
Grjótaþorp 1980 gerði ráð fyrir
varðveislu hússins Aðalstrætis 8
og var fjallað um skipulagstillög-
una í Umhverfismálaráði í nóv-
ember 1980 og aftur í september
1981. Þá var gagnrýnt að tillagan
skyldi ekki gera ráð fyrir algerri
friðun hússins Aðalstrætis 8.
í bréfaskiptum milli þjóðminja-
varðar og Kvikmyndasafnsins
1979 kemur fram að húsfriðunar-
nefnd telur að varðveita beri húsið
Aðalstræti 8. Hefur nefndin einn-
ig látið mæla og teikna húsið.
fjárhagslegs tjóns af eigninni". í
héraði voru eiganda dæmdar
skaðabætur, en í hæstarétti var
málinu vísað frá.
Fasteignaskattur er hár af lóð-
inni af því að í matinu hefur alltaf
verið gengið út frá því að Aðal-
stræti væri miðpunktur Reykja-
víkur. Eigandi fékk hinsvegar
lækkun á fasteignagjöldum á ár-
unum 1980— 83 og voru þau lækk-
uð um 75% (samþ. í borgarráði
11.10. 1983). En tekið var fram að
að þetta væri ekki viðurkenning
borgarinnar á skaðabótakröfum
eiganda. Eigandinn hefur hinsveg-
ar ekki kært fasteignamatið til að
fá það lækkað. Fasteignamatið er
nú 786 þúsund kr., lóðamat er
5.123 þúsund kr., en brunabótamat
er 7.188 þúsund krónur.
Það er að sjálfsögðu erfitt fyrir
einstakling að varðveita svo stórt
hús sem þarfnast mikilla viðgerða
og er þess vegna ekki nothæft
nema að litlu leyti.
Eldvarnir
Þegar árið 1879 var bent á að of
stutt væri milli húsanna Aðal-
strætis 6 og 8 og farið var fram'á
að eldvarnaveggur yrði á norður-
hlið Aðalstrætis 8.
Árið 1970 benti eldvarnaeftir-
litið eiganda á að húsin Aðal-
stræti 8, 10 og 12 skapi hvert öðru
eldhættu vegna þess hve þau
standi þétt. I bréfi í júní 1978 til
eigenda segir slökkviliðsstjórinn í
Reykjavík að ekki sé hægt að gera
húsið Aðalstræti 8 viðunandi
eldtraust nema með afar miklum
tiikostnaði.
Við gerð deiliskipulags 1980 var
leitað til brunamálastjóra,
slökkviliðsstjóra og eldvarnaeft-
irlits og ákveðið að skilmálar um
gerð einstakra húsa og aðrar úr-
bætur á skipulagstillögunni, sem
tryggðu nægilegt eldvarnaöryggi,
yrðu síðan gerðar í samvinnu milli
Mál eiganda
Eigandi Aðalstrætis 8, Þorkell
Valdimarsson, hefur nú sótt um
að fá að rífa húsið til að rýma
fyrir nýbyggingu.
Á árinu 1978 bauðst eigandi til
að gefa húsið til brottflutnings
eða hafa makaskipti á eigninni og
var rætt við hann á árunum 1978
og 1979 af hálfu Reykjavíkurborg-
ar, en án árangurs. Hann hefur
áður sótt um að fá að rífa húsið,
en því verið svarað á þá leið að
meðan verið væri að vinna deili-
skipulag að Grjótaþorpi væri ekki
hægt að taka ákvörðun um niður-
rif hússins (1979). Höfðaði þá eig-
andi mál á hendur Reykjavíkur-
borg og krafðist skaðabóta „vegna
Fjalakötturinn
Teikning Hjörleifs Stefánssonar,
arkitekts, sem sýnir staðsetningu
upprunalega hússins (geymsluhúss
Innréttinganna) og húsið eins og
það er nú.
1907: varð Þorvarður Þorvarð-
arson, prentsmiðjustjóri, eig-
andi hússins.
1914: var eigandi hússons Minn-
ingarsjóður Jóhannesar Jó-
hannessonar og Sigurbjargar
Guðnadóttur. Húsið var leigt
út til íbúðar og verslunar.
Eftir að Gamla Bíó flutti úr
húsinu 1926 var salurinn
leigður til margs konar fé-
lagastarfsemi.
1942: keyptu Silli og Valdi húsið.
1977: var eignum Silla og Valda
skipt. Fjalakötturinn kom í
hlut Valdimars Þórðarsonar.
Sama ár eignaðist Þorkell
Valdimarsson húsið.
1979: Þorkell sækir um leyfi til
að rífa húsið. Byggingar-
nefnd svarar að ekki sé hægt
að taka afstöðu til beiðninnar
þar sem ólokið sé deiliskipu-
lagi í Grjótaþorpi.
1983: Þorkell sækir um leyfi til
að rífa húsið og rýma fyrir
nýbyggingu.
Greinargerð borgarminja-