Morgunblaðið - 27.06.1984, Blaðsíða 17

tVTfft rs mu'>/,rnr>:ivorM mm wvrrmímM
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 27. JÚNÍ 1984
ivr
17
Verg þjóðarframleiðsla
(VÞF )
Mynd 2.
/Evilengd íslendinga
Konur
Karlar
io<Df-.coo>or-cvjcO'>íir)<oiN.oo
C0(0fflc0c00)0)0)0)(jl(j)0)0)0)
oooooooooooo
050»-
Mynd 3.
is eru taldir með er hlutfallið
1:300. Stjórnvöld hér á landi hafa
því miður brugðist þeirri skyldu
sinni að taka á þessum vanda. Ef
svo heldur fram sem horfir verður
hér á landi einn læknir fyrir
hverja 200 íbúa árið 2000, ef ís-
lenskir læknar erlendis eru taldir
með. Ein hætta tengd offjölgun
lækna er, að við það verður heil-
brigðiskerfið allt dýrara. Læknar
eru með launum sinum og starfs-
háttum ábyrgir fyrir verulegum
hluta kostnaðar við heilbrigðis-
kerfið í hverju landi og tilhneig-
ingin er að ef þeir verða of margir
reyni þeir að finna verkefni við
sitt hæfi. Thomas Ainsworth
minnist á þetta í bók sinni. Hann
bendir á þróun kransæðaskurð-
lækninga i Bandaríkjunum, þar
sem upphaflega hafi verið ætlast
til þess aö skurðaðgerðir væru
fyrir þá sem hefðu ólæknandi
hjartaöng. Þróunin hefur hins
vegar orðið sú að ástæður aðgerða
hafa orðið frjálslegri f höndum
lækna. Hluti af skýringunni sé
aukinn fjöldi sérfræðinga í við-
komandi greinum þ.e. hjartalækn-
ingum og hjartaskurðlækningum.
Stöðugt fleiri hjartaþræðingar séu
gerðar og því finnist enn fleiri
með kransæðasjúkdóma. Tilhneig-
ingin hafi því orðið sú að fram-
kvæma fleiri skurðaðgerðir. Kost-
naður margfaldist. Dánartölur ha-
fi hins vegar ekki breyst til hins
betra við þessar aðgerðir og enn sé
sáralitlu fé varið til fyrirbyggj-
andi starfs. Sú þróun sem lýst er
hér að framan frá Bandaríkjunum
hefur sem betur fer enn ekki orðið
hér á landi að því er kransæðask-
urðlækningar varðar, en við höf-
um vítin til þess að varast þau.
Ég tel að læknasamtökin, al-
menningur og stjórnmálamenn
þurfi að taka höndum saman og
spyrna gegn núverandi þróun heil-
brigðiskerfis okkar. Beina þarf
sjónum til annarra átta og marg-
efla frumheilsugæslu og þar með
allt heilsuverndarstarf. Ljóst er
að þegar til lengdar lætur er
heilsuvernd ódýrari og.skilar sér í
auknu heilbrigði þjóðarinnar.
Cunnar Helgi Guðmundsson er
læknir í Heilsugæslustöðinni,
Fossrogi.
Heimildir:
1. Ainsworth T.H. Live or Die, Macmillian
Publishing Company N.Y., 1983.
2. KostnaAur heilbrigdisþjónustu í Keykjavík á
tímabilinu 1970—1981. Skrifstofa borgar-
laeknis, 1982.
3. ('-onference Proceedings: Tenth WONCA
World Conference on Family Medicine, May
1983.
4. Ólafsson Ó, Ragnarsson J. DánartíAni og
Fvilengd: Miklar breytingar síAustu árin.
Ileilbrigdismál, 4: 11—14, 1982.
AF ERLENDUM VETTVANGI
eftir HELGU G. JOHNSON
Aðalleikarar í myndinni, Jason
Robards og Glenda Jackson í hlut-
verkum Sakharov-hjónanna.
Heilsíðuauglýsing í The New York
Times fyrir frumsýningu myndar-
innar í Bandaríkjunum.
Andrei Sakharov.
Sakharov-myndin frumsýnd:
Hefur hún áhrif á
baráttu Sakharovs?
ÞAÐ er ekki oft sem sjónvarpskvikmyndir verða að pólitísku umræðu-
efni, en slíkt hefur þó gerst a.m.k. þrisvar sinnum í Bandaríkjunum i
undanfornum fimm irum. Fyrst var það myndin „The China Syndrome",
sem frumsýnd var irið 1979 og síðan „The Day After“, sem sjónvarpað
var í fyrra og sýnd var í kvikmyndahúsum i íslandi. Þriðja stórmyndin
sem komið hefur af stað pólitískum umræðum, er myndin um sovéska
andófsmanninn Sakharov.
Bandarísk sjónvarpsstöð, HBO
(Home Box Office), fram-
leiddi myndina og fékk leikstjór-
ana Herbert Brodkin og Robert
Berger (sem leikstýrðu m.a. Holo-
caust) til liðs við sig, en handritið
skrifaði David Rintels. Rintels
vann baki brotnu við að afla sér
upplýsinga um fortíð Sakharovs
og átti viðamikil viðtöl við
stjúpbörn hans og vandamenn í
Bandaríkjunum.
Upptökur myndarinnar um
Sakharov fóru fram f Austurrfki
og í London í tvö ár, og lauk í
apríl sl. Ekki stóð til að sýna
myndina fyrr en i september nk.,
en atburðir sem mjög hafa verið í
fréttum að undanförnu réðu því
að frumsýningu var hraðað.
Sakharov hóf hungurverkfall 2.
maf sl. og óttuðust vandamenn
hans, búsettir í Bandaríkjunum,
um öryggi þeirra Sakharovs og
Yelenu Bonner, eiginkonu hans.
Þegar fréttir af heilsu Sakh-
arovs urðu strjálli og ekki var
jafnvel vitað hvar hann væri
niður kominn, ákváðu framleið-
endur myndarinnar að flýta sýn-
ingum í Bandaríkjunum, ef
myndin mætti verða til þess að
styrkja málstað Sakharov-hjón-
anna.
Sakharov, sem hefur verið f
haldi í rússnesku borginni Gorky
síðan árið 1980, hóf hungurverk-
fallið, til að mótmæla því að eig-
inkonu sinni væri ekki leyft að
fara utan til að leita sér lækninga
við augnsjúkdómi og hjartveiki.
Þegar fréttist af hungurverkfall-
inu, höfðu stjúpsonur Sakharovs,
Alexei Semyonov, og tengdasonur
Bonners, Efrem Yankelevich,
samband við HBO og óskuðu eftir
að myndin yrði sýnd við fyrsta
tækifæri þar sem óvfst væri um
öryggi hjónanna. Yankelevich var
ráðgjafi við gerð myndarinnar,
en hann, móðir Yelenu og börn
hennar frá fyrra hjónabandi,
komu til Bandaríkjanna árið
1977.
Það reyndist framleiðendum
myndarinnar ekki auðveld
ákvörðun að flýta sýningu mynd-
arinnar um heila þrjá mánuði, en
Brodkin leikstjóra tókst að
sannfæra framleiðendurna um
mikilvægi þess, er hann spurði þá
hvort þeir vildu frekar láta saka
sig um að hafa sögu Sakharovs að
féþúfu, eða sitja með hendur f
skauti og láta sig lif Sakharov-
hjónanna engu varða.
Tildrög að gerð myndarinnar
voru þau, að Berger leikstjóri
komst í kynni við lögfræðinga
barna Bonners, fyrir tilstilli
Aryeh Neier, forstöðumanns
bandarísku mannréttindasam-
takanna í New York. Börn hennar
höfðu um nokkurt skeið reynt að
vekja áhuga kvikmyndaframleið-
enda í Hollywood á gerð sjón-
varpsleikrits um Sakharov og
hina miklu baráttu hans við sov-
ésk yfirvöld fyrir mannréttind-
um. Berger og Brodkin hittu
Bonner-börnin og hrifust strax af
sögu þeirra.
Miðað við sjónvarpskvikmynd f
Bandaríkjunum og þær kröfur
sem áhorfendur þar gera til
spennumynda, er myndin fremur
dauf. Engir eltingaleikir á bflum,
skotbardagar, eða átök harð-
snúinna uppreisnarmanna eru i
myndinni, enda aðeins sönn saga
um baráttumann sem berst með
friðsamlegum hætti, en ekki
vopnum. Sakharov er ósköp
venjulegur maður sem kosið hef-
ur að berjast fyrir málstað
mannréttinda í heimalandi sínu,
vitandi að það myndi kosta hann
þau réttindi sem hann hafði sjálf-
ur.
Framleiðendur myndarinnar
vildu taka hana upp f Finnlandi,
en yfirvöld þar sögðust ekki vilja
fórna ágætri sambúð við Sovét-
ríkin fyrir kvikmynd sem þeir
töldu vera áróður.
Reynt var eftir bestu getu að
gera umhverfi myndarinnar sem
nákvæmast og farið eftir mynd-
um frá Moskvu til að finna hús
sem mest líktust húsagerð þar.
Varð Vín fyrir valinu og tókst
með ágætum að líkja eftir um-
hverfi Moskvuborgar. önnur at-
riði voru tekin upp nálægt landa-
mærum Tékkóslóvakíu og Aust-
urríkis, eða í nágrenni Lúndúna-
borgar. Berger leikstjóri sagði að
hann hefði ekki einu sinni reynt
að biðja um leyfi til kvik-
myndunar í Sovétríkjunum, enda
hefði verið barnalegt að halda að
yfirvöld hefðu leyft það.
Myndin gerist á tímabilinu
1970 til 1980 og hefst á þvf að
Sakharov, velmetinn eðlisfræð-
ingur og kunnur sem „faðir vetn-
issprengjunnar", tekur að efast
um vígbúnaðarkapphlaup stór-
veldanna og snýr sér að mann-
réttindamálum. Hann og seinni
kona hans, Yelena Bonner, gerast
frammámenn í hópi róttækra
menntamanna. Loks kemur að
því að þau sæta svo miklum
ofsóknum, að þau sjá sér ekki
annað fært en að senda börn Yel-
enu til Bandaríkjanna af öryggis-
ástæðum. Eitt viðkvæmasta at-
riði myndarinnar er þegar börnin
eru kvödd og Sakharov og kona
hans horfa með tárin í augunum
á eftir þeim í frelsið, og augljóst
er að þetta er fjölskylda sem
sennilega á aldrei eftir að hittast
framar.
Myndin hefur verið sýnd í
Frakklandi og Hollandi auk einn-
ar sýningar í Bandaríkjunum, en
hún verður endursýnd þar í sept-
ember, á þeim tíma sem upphaf-
lega var áætlaður til frumsýn-
ingar. Fleiri Evrópulönd hafa
einnig fest kaup á myndinni til
sýningar innan skamms. Tilgang-
ur hennar er að vekja almenning
til umhugsunar um mannréttindi
og jafnvel hvetja hann til dáða í
þeim efnum. Ef myndin hefur
einhver áhrif f þá átt að binda
endi á ofsóknir sovéskra yfir-
valda gegn Sakharov-hjónunum,
má segja að mikill sigur hafi ver-
ið unninn f mannréttindabaráttu
heimsins.
Heimildir: Time, L’Express,
USA Today, Newsday, New York
Times o.fl.
Helga Guðrún Johnson er blaða
maður í erlendri fréttadeild Morgun-
blaðsins.