Morgunblaðið - 27.06.1984, Síða 34

34
MORGUNBLAÐIÐ, MIDVIKUDAGUR 27. JÚNÍ 1984
EYSTRASALT OG
VARNIR SVÍÞJÓÐAR
Keðja sovézkra hlustunardufla þvert yfír Eystrasalt milli sænsku fíotastöðv-
arinnar í Karlskrona og sovézku fíotastöðvarinnar Baltijsk.
Lennert Ljung, hershöfðingi, yfírmaður scnska herafíans, og Anders Thunb-
erg, landvarnaráðherra.
Sænskir hermenn fylgjast með sovézkum kafbát sem strandaði í skerjagarð-
inum.
Grein: Pétur
Pétursson Lundi
Misheppnuð leit að
óvinakafbátum
Fjórða maí sl. lagði yfirhers-
höfðingi Svía, Lennart Ljung fram
skýrslu um niðurstöður þeirra að-
gerða sænska hersins síðastliðna
tvo mánuði er miðuðu að því að
afhjúpa starfsemi óþekktra neð-
ansjávarfarartækja á hernaðar-
lega mikilvægum svæðum í land-
helgi Svía. Að þessu sinni var leit-
in áköfust í skerjagarðinum fyrir
utan flotastöðina í Karlskrona —
á svipuðum slóðum og sovéski
kafbáturinn W-137 strandaði
sællar minningar haustið 1981.
Niðurstaða þessarar skýrslu er að-
eins á einn veg, eins og hershöfð-
inginn viðurkenndi sjálfur er
hann sagði: „Okkur hefur mistek-
ist.“ Þetta er það súra epli sem
Svíar eru nú að bíta í þrátt fyrir
það að sjóherinn hefur fengið auk-
ið fjármagn, tæki og mannafla og
aukið svigrúm til þess að gera við-
eigandi ráðstafanir með beitingu
vopna. Miðað við fyrri aðgerðir er
niðurstaðan nú mun lélegri. Ekk-
ert óyggjandi spor hefur fundist
sem hægt er að setja fram sem
sönnunargagn. í sambærilegri
skýrslu sérstakrar nefndar sem
skilaði áliti sínu fyrir ári síðan
var þó hægt að setja fram svo
sterk sönnunargögn að fullyrt var
að kafbátarnir í Hársfirðinum
nálægt Stokkhólmi hefur verið frá
Sovétríkjunum eða Varsjárbanda-
lagsríkjunum.
Landhelgin og
hlutleysisstefna Svía
Það „óþekkta" afl sem hér er á
ferðinni er greinilega miklu betur
búið nýjustu tækni við aðstæður
neðansjávar en sænski sjóherinn
hefur yfir að ráða. Þetta er mikill
skellur fyrir varnarkerfi Svía, og
ekki síður sjálfsálit þeirra og af-
stöðu erlendra ríkja. Hin sálfræði-
lega hlið þessara atburða er mikil-
vægur þáttur sem taka verður til-
lit til f varnarkerfi því sem Svíar
hafa komið sér upp, sérstaklega
varðandi trúna á hlutleysið; trúna
á það að Svíar séu þess umkomnir
að standa vörð um hernaðarlegt
hlutleysi sitt ef til átaka kæmi í
okkar heimshluta. Varnarkerfi
Svía hefur lengi byggt á þeirri
kenningu að hlutleysið verndi Sví-
þjóð fyrir árás.
Því tryggara sem þetta hlutleysi
Palme og Gromyko.
er í augum þeirra sjálfra og ekki
síður í augum umheimsins þeim
mun öruggari geta Svíar verið um
sig samkvæmt þessari kenningu.
Svíþjóð var hlutlaust bæði í fyrra
og seinna heimsstríði þessarar
aldar og slapp við þær þjáningar
sem nágrannaþjóðirnar urðu að
þola. Þessi reynsla styrkir mjög
trú þeirra á hlutleysiskenninguna
sem heilagt „princip" í utanrík-
ismálum. Allir flokkar þingsins
styðja þessa stefnu þótt blæmun-
ur sé á því hvað þeir álfta innihald
hennar sé við ólíkar kringumstæð-
ur og hvaða ályktanir beri að
draga af henni í reynd. Þessi „blæ-
brigðamunur" er einmitt mikil-
vægur til skilnings á innanríkis-
stjórnmálum, ekki sist nú hin
seinustu misserin.
Ytri ógnun og
innri samstaða
Gömul og margreynd kenning
segir að ytri ógnun styrki sam-
stöðuna inn á við. Hefur kafbáta-
ógnunin styrkt samstöðuna í
sænskum stjórnmálum og aukið
einhug þeirra um hlutleysisstefn-
una? Það má ætla að svo hafi ver-
ið í upphafi. Þegar þessar ólöglegu
ferðir neðansjávar hófust í upp-
hafi þessa áratugs komu þær fyrst
flatt upp á sænsk yfirvöld, en þau
urðu brátt full bjartsýni um að
koma mætti f veg fyrir þessar inn-
rásir. Þar sem hér er um brot á
alþjóðalögum og reglum var trúað
að eftir diplómatískum leiðum og
með opinberum yfirlýsingum
mætti sannfæra þá sem hér lægu
á bak við um, að ekki yrði látið
viðgangast að erlent ríki sýndi
Svíum slíka vanvirðu. Þegar
áreitnin hélt áfram létu sænsk
stjórnvöld hart mæta hörðu og
beittu vopnavaldi, en það brást
einnig. Innrásirnar héldu áfram
og nú er það orðið augljóst að
hvorki yfirlýsingar eða vopnavald
fær stöðvað þær. Bjartsýni
sænskra stjórnvalda f upphafi
þessara átaka kom einnig fram f
afstöðu þeirra til fjölmiðla og
frétta af gangi mála. í upphafi
höfðu fréttamenn góða aðstöðu til
að fylgjast með og nutu jafnvel
fyrirgreiðslu hersins við öflun
gagna, mynda o.s.frv. Það viðhorf
virðist hafa ráðið að ekki yrði
langt að bíða þess að sænski her-
Krítarkort á sænskum markaði
— Frá Magnúsi
Brynjólfssgni frétta-
ritara Mbl. í Uppsölum
Þegar almennur launþegi, Svens-
son (á íslandi Jón Jónsson), kemur
inn í húsgagnaverslun í Svíþjóð og
ætlar að kaupa sófasett fyrir heimil-
ið, er ekki talað um afborganir í
formi víxla heldur spurt hvort hann
hafí krítarkort. Ef hr. Svensson hef-
ur ekki slíkt, missir sölumaðurinn
skyndilega áhugann og segir kulda-
lega. ,,(>11 afborgunarviðskipti hjá
okkur gerast með krítarkortum og
bankinn bannar okkur annað við-
skiptaform."
Þetta eru þeir verslunarhættir,
sem flestir Islendingar reka sig á,
er þeir ætla að reyna afborgun-
arkjör á sænskum markaði.
Afborgunarviðskipti hafa farið í
nýjan farveg, sem reynsla hefur
skapast fyrir í útlöndum, en er að
ryðja sér braut á Islandi.
Aðaleinkenni þessara nýju
viðskiptahátta er að ekki er lengur
um tvíhliða samning milli selj-
anda og kaupanda að ræða heldur
er þriðji aðilinn kominn í spilið á
milli þeirra, þ.e. krítarkortafirm-
að (bankinn). Bankinn tekur yfir
kröfurnar frá verslunum og losar
þar með verslunareigendur við að
eiga útliggjandi stórar lánsupp-
hæðir hjá viðskiptamönnum sín-
um þ.e. hinum alm. neytanda.
Atriði er einkenna krítarkort
í fyrsta lagi sleppa menn við að
bera á sér stórar peningaupphæð-
ir og það minnkar hættuna á lfk-
amsárásum og ránum.
í öðru lagi má nota sum kort í
útlöndum, sem er bæði til þæginda
og öryggis fyrir viðskiptavini.
{ þriðja lagi fær enginn krítar-
kort nema að hafa tekjur yfir
ákveðnu lágmarki (í Svíþjóð oftast
miðað við 50 þús. s.kr. = 185.000,-
ísl. kr.).
í fjórða lagi verður væntanlegur
viðskiptavinur krítarkortafirmans
(bankans) að sýna ofangreindar
lágmarkstekjur síðustu 3 árin.
I fimmta lagi verður Svensson
að vera í fastráðnu starfi. Sum
stærri krítarkortafyrirtækin
krefjast fasteignatryggingar sbr.
American Express. I sjötta lagi
þarf Svensson að skila upplýsing-
um um fjölskylduhagi, t.d. hvort
hann sé giftur, hvað makinn
starfi, hvort hann búi í eigin hús-
næði eða leiguíbúð o.s.frv. Töl-
fræðiskýrslur hafa sýnt að eftir
því sem þessar upplýsingar hafa
verið nákvæmari, hafa almenn
skil orðið betri eftir þessum við-
skiptamáta.
Ofangreind skilyrði hafa m.ö.
orðið til þess að meiri festa og ör-
yggi hefur komist á afborgunar-
viðskipti.
Námsmenn eru oftast útilokaðir
frá lánsviðskiptum vegna lítilla
launa á ársgrundvelli og aðrir
hópar, sem ekki ná þessu lág-
marki, njóta því ekki þessara
kjara.
Þó svo að það sé mun dýrara að
versla með krítarkortum, fjölgar
þeim alltaf, sem hafa kortin undir
höndum. í Svíþjóð eru rúmlega 2
milljónir krítarkortareikninga í
gangi og u.þ.b. 100 mismunandi
krítarkortategundir og eru þá ekki
bensíngreiðslukort reiknuð með,
en í gegnum þau veitist aðeins
greiðslufrestur fram að næstu
mánaðamótum.
24—30 prósent raunvextir
vegna krítarkortanna
Flestir eru sammála um aö af-
borgunarkaup séu alltaf dýrari en
staðgreiðsla. Að vísu er sú fullyrð-
ing hæpin á íslandi. Þar sem verð-
bólgudraugurinn hefur lengi
brenglað verðmætamat fólks.
Raunvextir v/notkunar krítar-
korta eru milli 24—30 prósent í
Svíþjóð. Innifalið í þessum pró-