Morgunblaðið - 12.10.1986, Blaðsíða 9

Morgunblaðið - 12.10.1986, Blaðsíða 9
verið deildarstjóri réttarefnafræði- deildar frá árinu 1974, en þá var deildin formlega stofnuð. Hefur hann við störf þessi notið aðstoðar Hildigunnar Hlíðar, aðstoðarlyfja- fræðings, og Geirþrúðar Sighvats- dóttur, aðjunkts, að hluta (sjá alkóhóldeild). Lengi voru þjónustu- rannsóknir þessar unnar sam- kvæmt munnlegu samkomulagi við prófessor Ólaf Bjamason og lög- regluyfirvöld, einkum Siguijón Sigurðsson, fyrrverandi lögreglu- stjóra í Reykjavík. Skömmu eftir stofnun Rannsóknarlögreglu ríkis- ins var gerður samningur við þá stofnun um réttarefnafræðilegar rannsóknir. Síðar var gerður rammasamningur um réttarefna- fræðilegar rannsóknir við dóms- og kirkjumálaráðuneytið, er gekk í gildi 1. júní 1985. 2. Alkóhóldeild. Prófessor Jón Steffensen fór þess á leit við Rann- sóknastofu í lyfjafræði á árinu 1970, að Rannsóknastofan tæki við ákvörðunum á etanóli (alkóhóli) í blóðsýnum úr ökumönnum, sem grunaðir eru um ölvun við akstur, er hann léti endanlega af störfum við Háskóla íslands árið 1972. Hófst undirbúningur að þessum rannsóknum þegar á árinu 1971 og Rannsóknastofan tók við þeim 1. september 1972. Var beitt við rannsóknir þessar þegar í upphafi aðferð, sem þá hafði rutt sér mjög til rúms við ákvarðanir á etanóli og ýmsum öðrum efnum. Nefnist aðferð þessi gasgreining á súlu og var þá næsta óþekkt hér á landi. Hafði Jóhannes Skaftason, lektor, umsjón með undirbúningi þjónustu- rannsókna þessara. Veitti hann deildinni forstöðu frá 1973, er hún var formlega stofnuð og allt til þess, að hann lét af störfum 1985. Tók þá við Geirþrúður Sighvats- dóttir, aðjunkt, er jafnframt starfar að hluta að réttarefnafræðilegum rannsóknum (sbr. á undan). Henni til aðstoðar eru Elísabet Sólbergs- dóttir, lyfjafræðingur, og Sigríður Skúladóttir, aðstoðarmaður. Alkó- hóldeild hefur einnig annast allar etanólákvarðanir fyrir réttarefna- fræðideild (bruggsýni o.fl.) svo og þjónustu við ATVR samkvæmt samkomulagi. Nú stendur fyrir dyr- um gagnger tölvuvæðing í alkóhól- deild m.a. með tilliti til flölbreyttari verkefna deildarinnar. Fyrmefndur samningur við dóms- og kirkju- málaráðuneytið tekur einnig til etanólákvarðana í blóði ökumanna. 3. Lyfjarannsóknadeild. Fyrir 1970 var sjaldgæft, að lyf væru ákvörðuð í blóði sjúklinga hér á landi. Var þetta sérstaklega baga- legt við meðferð á flogaveiku fólki, vissum hjartasjúklingum og sjúkl- ingum með astma, þar eð beint samhengi er í þessum sjúkdómstil- fellum milli skammta, þéttni í blóði og verkunar lyfjanna. Árið 1971 hófust ákvarðanir á flogaveikilyfy um (fenemal, fenýtóín o.fl.) í samvinnu við prófessor dr. med. Gunnar Guðmundsson. Nokkru síðar hófust ákvarðanir á digoxíni (notað við sumum hjartasjúkdóm- um) í samvinnu við prófessor Snorra Pál Snorrason og teófyllíni (notað við meðferð astma) í sam- vinnu við Hrafnkel Helgason, yfír- lækni. Smám saman fóru umsvif þessarar deildar svo vaxandi, að nú eru þar ákvörðuð að jafnaði um það bil tuttugu lyf í blóðsýnum (eða þvagsýnum), er berast frá spítölum, heilsugæslustöðvum eða læknum. Lyfjarannsóknadeild var formlega stofnuð 1976. Hefur dr. med. Magnús Jóhannsson, dósent, veitt deildinni forstöðu frá upphafí. Hon- um til aðstoðar er Kristín Magnús- dóttir, aðstoðarlyfjafræðingur, ásamt Elísabetu Sólbergsdóttur (með störfum í alkóhóldeildinni) og Erla Þórðardóttir, rannsóknamaður (í hlutastarfi). Árið 1978 fór þáver- andi forstjóri Pharmaco hf. (Steinar Berg Bjömsson) þess á leit við Rannsóknastofuna, að hún gerði svokölluð frásogspróf á mönnum með tiltekin lyf, er fyrirtækið fram- leiddi, til þess að meta gildi þeirra við lækningar. Var síðar gerður bindandi samningur milla aðila um þjónustuverkefni þessi. Samningur- inn var færður til fyrirtækisins Delta hf., er það tók við fram- leiðslu Pharmaco hf. á lyQum. Fyrsta janúar 1987 mun enn frem- ur ganga í gildi hliðstæður samn- ingur við lyfjafyrirtækið Tóró hf. Þröng húsakynni koma í veg fyrir að Rannsóknastofan geti fært út kvíamar enn frekar með þjónustu við lyflaframleiðendur í landinu. Á slíku væri þó mikil nauðsyn. 4. Eiturefnadeild. Þessari deild er ætlað að sinna rannsóknum á eiturefnum og hættulegum efnum bæði í líkamssýnum og efnissýnum (m.a. matvælum og vegna mengun- arrannsókna), er ekki falla undir verksvið réttarefnafræðideildar. Vegna húsnæðisþrengsla hefur aldrei tekist að koma þessari deild vel á flot. Deildin var formlega stofnuð 1982 og deildarstjóri er cand. scient. Jóhannes Þorkelsson. Deildin hefur fengist við rannsóknir á svokölluðum klórkolefnissam- böndum (DDT, lindan o.fl.) í matvælum (smjör, tólg, smjörlíki og kindafítu). Ákvörðuð hefur verið mettun blóðrauða með koloxíði í ýmsum eitrunartilfellum og þéttni kannabínóíða (efna úr kannabis) í blóði og þvagi sjúklinga og vist- manna á ýmsum stofnunum. Þá hefur deildin í vaxandi mæli sinnt rannsóknum á lífrænum leysiefnum (bensín, terpentína, steinolia, tetra- klóretýlen, tríklóretýlen o.fl.) í þeim tilvikum, að þessi efni eru álitin brunavaldar eða mengunarvaldar. Brunarannsóknir þessar hafa farið ört vaxandi og eru oft réttarefna- fræðimál og því unnin fyrir réttar- efnafræðideild. Deildin hefur í undirbúningi mun víðtækari meng- unarrannsóknir í umhverfí manna og dýra og rannsóknir á aukaefnum og mengandi efnum í matvælum. Á slíkum rannsóknum er mikil þörf. Óvíst er þó, hve mikið verður úr þeim vegna húsnæðisþrengla. Fyrir 1982 sinnti Jóhannes Skaftason, lektor, rannsóknum í þessari deild með öðrum störfum. Var sumt af þeim störfum unnið í samvinnu við eiturefnanefnd. 5. Skrifstofa. Skrifstofa Rann- sóknastofunnar annast alla af- greiðslu mála og samskipti við viðskiptaaðila og aðra aðila svo og umsjón með bókasafni og útvegun heimildarita. Þá hefur skrifstofan annast útgáfu ársskýrslu Rann- sóknastofunnar frá 1977. Árs- skýrslur þessar eru veigamikil heimildarit, einkum varðandi þjón- usturannsóknir í réttarefnafraeði- deild og alkóhóldeild. í skrifstofunni starfa Sigríður ísafold Haakansson B. Ed., umsjónarritari, í fullu starfí, og Jóhanna Edwald, ritari, í hluta- starfí. B. Grundvallarrann- sóknir í Rannsókna- stofu í lyfjafræði Á árunum 1966—1970 var leitast við að vekja á ný grundvailarrann- sóknir í Rannsóknastofunni. Fékkst m.a. í því skyni styrkur úr Vísinda- sjóði. Vegna manneklu og mikils kennsluálags varð þó minna úr en efni stóðu til. Á þessum árum mátti þó greina bjarma nýrra tíma; þeirra tíma, að menn tryðu að vinna mætti rannsóknir í læknisfræði á íslandi, er mark væri tekið á erlend- is. Gætti hér fyrst og fremst áhrifa Bjöms Sigurðssonar (f. 1913, d. 1957), forstöðumanns Tilrauna- stöðvar Háskólans í meinafræði að Keldum, sem í krafti eigin rann- sókna og samverkamanna gat sannfært ráðamenn um réttmæti Vísindasjóðs (stofnaður 1957), er eigi aðeins skyldi styrkja rannsókn- ir í íslenskum fræðum og sagnfræði, heldur og í læknisfræði og öðrum svokölluðum raunvísindum (Björn rrði orðið og gaf því merkingu). þessu sambandi má samt ekki gleyma því, að Níels Dungal, pró- fessor (f. 1897, d. 1965), sem var eldhugi að skapgerð, raddi brautina fyrir Bjöm og stuðlaði beint eða óbeint að menntun og rannsóknum margra lækna, er hátt hefur borið í íslenskri læknastétt á síðustu ára- tugum. I rás nýrra tíma fór því einnig svo, að grannrannsóknir efldust smám saman í Rannsókna- stofunni. Skal nú stuttlega gerð grein fyrir þeim. 1. Rannsóknir á morfini. Dr. med. Þorkell Jóhannesson, prófess- or, hélt áfram fyrri rannsóknum, er hann hafði gert grein fyrir í doktorsritgerð sinni (Morphine and Codeine. The analgesic effect in tolerant and non-tolerant rats, 1967). Rannsóknir þessar snerast einkum um áhrif morfíns á fóstur og samtengingu próteina til skýr- ingar á þolmyndun. Vegna mikils kennsluálags og vöntunar á tækjum og aðstöðu varð að flytja rannsókn- ir þessar úr landi. Var Þorkell því við störf við lyfjafræðideild Iowa- háskóla árin 1971 og 1972 að hluta og við lyfjafræðideild Kaupmanna- hafnarháskóla árið 1975 að hluta. Lauk þessum rannsóknum með birt- ingu sex vísindalegra ritgerða. 2. Rannsóknir á rnengun af völdum klórkolefnissambanda (DDT o.fl.). Rannsóknir þessar hófust árið 1972 og voru á vegum Jóhannesar Skaftasonar, lektors, og prófessors Þorkels Jóhannesson- ar. Rannsóknunum lauk árið 1985, þegar Jóhannes Skaftason lét af störfum. Megintilgangur þessara rannsókna var að gera úttekt á aðkominni (loftborinni) mengun af völdum efna þessara hér á landi. Vora í þessu skyni rannsökuð smjörsýni, sýni úr fítu kinda, nauta og hreindýra svo og laxaseiði og sýni úr silungum. Afrakstur þessara rannsókna hefur birst i tæplega tíu vísindalegum ritgerðum. 3. Rannsóknir á lyfjafræði og lifeðlisfræði vöðva. Dr. Magnús Jóhannsson, dósent, hefur haldið áfram fyrri rannsóknum, er hann hafði gert grein fyrir í doktorsrit- gerð sinni (Inotropic mechanisms in mammalian myocardium, 1974). Rannsóknir hans hafa síðan einkum beinst að sambandi milli hrifspennu og samdráttar í vöðvum, sérstak- lega í framum úr hjartavöðva, og áhrifum losunar kalcíums í vöðva- frumum á þessi fyrirbæri, svo og áhrifum ýmissa lyfja og efna á þau. Hann hefur á síðustu árum birt niðurstöður rannsókna sinna í allnokkram vísindalegum ritgerð- um. Magnús hefur unnið rannsóknir þessar að nokkra i samvinnu við sænska og þýska vísindamenn. Magnús er þekktur erlendis vegna rannsókna sinna og hefur verið kvaddur utan til þess að vera and- mælandi við varnir doktorsritgerða, er §alla um sérsvið hans. Hann dvaldist við rannsóknir í Kiel í Þýskalandi mikinn hluta ársins 1982 og var styrkþegi Alexander von Humbolt-sjóðsins. Hann hefur enn fremur margsinnis hlotið styrk úr Vísindasjóði. Hafliði Ásgrímsson B. Sc., vinnur nú með Magnúsi að fyrrgreindum rannsóknum. Er hann launaður að hálfu af Rannsókna- stofunni og að hálfu af Vísindasjóði. 4. Rannsóknir á geðdeyfðar- lyfjum og algengi eitrana. Á árunum 1976—1977 hófst Jakob Kristinsson handa um gerð nýrrar aðferðar til greiningar á geðdeyfð- arlyQum í sýnum úr lifandi mönnum og líkum. Birti hann um þetta viða- mikla ritgerð nokkram áram síðar í norræna tímaritinu um lyfjafræði og eiturefnafræði (Acta pharmacol. et. toxicol.). Aðferð þessi var síðan notuð m.a. til þess að rannsaka al- gengi eitrana af völdum þessara ljfya hér á landi. Var þessi vinna að nokkru leyti unnin í samvinnu við Þorkel Jóhannesson og próf. Ólaf Bjamason. Síðar hefur Jakob tekið sér fyrir hendur að kanna al- gengi banvænna eitrana samkvæmt efniviði réttarefnafræðideildar. Má búast við uppgjöri á þeim efnivið innan fárra ára. Þá hefur Jakob f samvinnu við Guðmund Oddsson, lektor, kannað algengi eitrana, er komu til meðferðar á slysadeild Borgarspítalans á 6 mánaða tíma- bili á áranum 1983 og 1984. 5. Rannsóknir á prostacyklín- framleiðslu æðaþels. Dr. phil. Guðmundur Þorgeirsson, lektor, hóf Sjá næstu síðu. Elísabet Sólbergsdóttir við gasgreini, sem notaður er til ákvarðana á etanóli (alkóhóli) I blóði ökumanna o.fl. Sigríður ísafold Hákansson, umsjónarritari, við störf í skrifstofu Rannsóknastofu í lyfjafræði. Hafliði Ásgrímsson við tækjabúnað, sem notaður er til þess að ákvarða hrifspennu og samdrátt í frumum úr hjartavöðva.

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.