Morgunblaðið - 20.09.1987, Blaðsíða 20

20 B
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 20. SEPTEMBER 1987
Umsjón: KRISTÍN GESTSDÓTTIR
Teikningar: SIGURÐUR ÞORKELSSON
um Offenburg, en Þjóðveijar töldu hann hafa fært þeim kartöfluna. Þessi
stytta var svo eyðilögð á nasistatímanum. Frakkar urðu seinir til að rækta
kartöflur, eða um svipað leyti og íslendingar, en sagt er að Maríu Antoi-
nettu hafi fundist kartöflur svo fallegar, að hún hafi skreytt hár sitt með
þeim. Já, ýmislegt má gera við kartöflur. En þótt uppskera á kartöflum
sé svo góð, að við getum ekki nýtt okkur allar þessar kartöflur til átu, held
ég varla að hárskreytingarmenn okkar sækist eftir þeim, aftur á móti
skulum við búa til ýmislegt gómsætt úr þeim.
Fyrsti maður, sem ræktaði kartöflur á íslandi var F.W.
Hastfer, barón, en það var á Bessastöðum sumarið 1758,
en árið 1760 ræktaði Guðlaugur Þorgeirsson prófastur á
Görðum á Álftanesi kartöflur, sama ár og Björn Halldórs-
son prófastur í Sauðlauksdal. P. Rön ræktaði kartöflur í
Reyjavík þetta sama ár. Það er einmitt á sömu slóðum og
Guðlaugur Þorgeirsson ræktaði sínar kartöflur sem ég rækta
mínar kartöflur og hefí gert í mörg ár, en það er í Græna-
garði á Garðaholti á Álftanesi, en það land tilheyrði Görðum.
Uppruni kartöflunnar er ekki kunnur, en talið er að hún
sé upprunnin í Andesfjöllum Bolívíu og Perú eða hugsanlega
i Suður-Chile. Þegar Evrópubúar komu til Perú í byrjun 16.
aldar kunnu Perúbúar að geyma kartöflur frystar og þurrk-
aðar. Spánveijinn Gonzalo Jimenez de Quesada var fyrsti
Evrópubúinn sem kynntist kartöflunni, en það ,var þegar
hann hertók hálent þorp í Norður-Perú árið 1537. Hann
fann þar maís, baunir og ,jarðsveppi“, sem að líkindum
hefur verið kartafla, en þetta höfðu þorpsbúar skilið eftir,
þegar þeir í skelfingu yfirgáfu þorpið sitt. Spánveijar köll-
uðu kartöflur batata, en það nafn er dregið af nafninu
pappas, sem er kartafla á máli indíána.
A síðari hluta 16. aldar var farið að rækta kartöflur víða
um Evrópu, og munu írar hafa verið fyrstir til að rækt kartöflur í stórum
stíl. Flestum mun kunnugt um hinar hörmulegu afleiðingar mikillar kart-
öflusýkingar á írlandi árin 1845—46 er milljón manna dóu úr hungri
og drepsóttum, sem fylgdu í kjölfar þess. Þjóðveijar voru líka fljótir til
að rækta kartöflur. í Sjö ára stríðinu var matarskortur í Prússlandi, en
Friðrik mikli hafði mikla trú á kartöflunni. Árið 1774 sendi hann svelt-
andi bændum í Kolberg kartöfluútsæði, sem þeir neituðu að rækta. Hann
sendi þá hermenn til að framfylgja þessu hjartans máli sínu. Um 75 árum
síðar var svo reist stytta af Sir Francis Drake með kartöflu í hendi í bæn-
Kartöflur
Kartöf lusúpa með
blaðlauk (púrru)
Handa 4
5 stórar kartöflur
2 stórir blaðlaukar
8 dl vatn
x/2 tsk. salt
6 svört piparkom
2 kjúklingasúputeningar
2 msk. ijómaostur án bragðefna
'/2—1 tsk. salt
V2 tsk. salvía (sage)
1. Afhýðið kartöflumar og skerið í bita.
2. Takið grófustu blöðin af blaðlauknum,
kljúfið síðan og látið vatn renna vel inn
'hann. Skerið síðan í sneiðar.
3. Hitið vatn ásamt salti. Setjið kartöflu-
bitana og blaðlaukssneiðamar í sjóðandi
vatnið.
4. Setjið piparkom út í. Sjóðið við hægan
hita í 15—20 mínútur.
5. Stappið nú laukinn og kartöflumar í
vatninu með kartöflustappara. Kartöflum-
ar fara í mauk, en laukurinn ekki.
6. Setjið kjúklingasúputeninga út í.
7. Setjið salt og ijómaost út í og hrærið
ijómaostinn vel í sundur.
8. Setjið salvíu út í og látið sjóða upp.
9. Berið súpuna fram í pottinum eða hell-
ið í skál.
Meðlæti: Snittubrauð.
Kartöflusalat
Handa 6—8
2 kg kartöflur
3 harðsoðin egg
2 súr epli
2 sellerístönglar
1 græn paprika
‘/2 meðalstór gúrka
nokkur strá graslaukur (nota má annan
lauk)
1 hvítlauksgeiri
1 bikar sýrður ijómi
2 msk. olíusósa (mayonnaise)
1 dl ijómi
5 dropar tabaskósósa
fersk steinselja
1. Þvoið kartöflumar, setjið í sjóðandi
vatn og sjóðið þar til þær eru orðnar
meyrar. Kælið síðan.
2. Harðsjóðið eggin, takið af þeim skum-
ina. Saxið smátt.
3. Afhýðið eplin, stingið úr þeim kjarn-
ann, skerið síðan í litla bita.
4. Þvoið sellerístönglana, skerið þvert í
þunnar sneiðar.
5. Takið steinana úr paprikunni og skerið
í litla bita.
6. Afhýðið gúrkuna og skerið í litla bita.
7. Klippið graslaukinn.
8. Setjið sýrðan ijóma, olíusósu, ijóma
og tabaskósósu í skál. Hrærið vel saman.
Meijið hvítlauksgeirann og setjið út í.
9. Skerið kartöflumar í litla bita.
10. Setjið egg, epli, sellerístöngla, papr-
iku, gúrku og graslauk út í ijómasósuna.
Blandið vel saman.
11. Setjið kartöflumar út í og blandið
varlega saman við. Setjið í skál. Geymið
í kæliskáp í 4—6 klst.
12. Klippið steinselju yfir.
Athugið: Þetta salat hentar mjög vel
með söltu og reyktu kjöti, pylsum og ro-
ast beef.
Bakaðar kartöflur
1. Veljið stórar kartöflur, u.þ.b. 200 g að
þyngd.
2. Veljið kartöflur með fallegu sléttu hýði.
Gullauga hentar ekki til bökunar.
3. Stingið litlum grillpinna (ef þið eigið
þá, annars sleppið þið því) gegnum kart-
öflumar og hafið í meðan á bökun stendur.
Pinninn veldur því að kartöflumar bakast
jafnar og fljótar.
Burstið kartöflurnar vel. Þerrið síðan með
eldhúspappír.
4. Penslið kartöflumar með smjöri eða
olíu. Stráið síðan á þær fínu salti. Saltið
gerir þó lítið annað en setja bragð í hýðið.
5. Leggið kartöflurnar á álpappír eða
bökunarpappír. Hentugra er að nota bök-
unarpappír.
6. Snúið kartöflunum meðan á bakstri
stendur.
7. Bakið 200 g kartöflu í 75 mínútur.
Að vísu fer bökunartíminn örlítið eftir
gerð kartöflunnar.
8. Skerið kross ofan í kartöfluna að bakstri
loknum. Þrýstið örlítið á hýðið við kross-
inn og þrýstið kartöflunni upp.
Kartöflustappa (mús)
með eplum
handa 4—6
4 stórar kartöflur
3 súr epli
saltvatn
V2 tsk. sykur
Vs tsk. múskat
30 g smjör (2 smápakkar)
1. Afhýðið kartöflumar; skerið í bita.
2. Hitið vatn með salti, setjið kartöflumar
í vatnið og sjóðið þar til þær eru tæplega
soðnar. Hellið þá næstum öllu vatninu af
þeim. Skiljið eftir V2 bolla.
3. Afhýðið eplin, stingið úr þeim kjam-
ann, skerið síðan í bita. Setjið bitana með
kartöflunum í vatnið, setjið lok á pottinn
og sjóðið í 10—15 mínútur.
4. Meijið kartöflurnar og eplin með kart-
öflustappara. Látið vatnið vera með.
5. Setjið sykur og múskat út í. Setjið síðan
smjörið í og hitið vel í gegn.
Þetta er mjög gott með hamborgar-
hrygg, skinku og steiktri önd.
Kartöfluvínarbrauð
4 lengjur
500 g kartöflur
500 g mjúkt smjör eða smjörlíki
500 g hveiti
1 pundskrukka rabarbarasulta
1 egg
50 g möndlur eða heslihnetur
2 msk. sykur.
1. Sjóðið kartöflumar, afhýðið og kælið.
2. Setjið kartöflur í hrærivélarskál og
hrærið vel í sundur.
3. Setjið smjörlíki út í kartöflumar og
síðan hveiti og hnoðið vel saman.
4. Setjið deigið í kæliskáp f 2 klst.
5. Takið deigið, fletjið út á 2 stórar plöt-
ur. Notið mikið hveiti undir og ofan á,
þetta er lint deig og festist bæði við borð
og kefli.
6. Skerið langsum í 4 lengjur hvora plötu.
7. Setjið sultu eftir endilöngum lengjun-
um, leggið síðan aðra hlið yfir og loks hina.
8. Sláið eggin í sundur með gaffli. Smyij-
ið síðan lengjurnar með því.
9. Saxið möndlumar frekar gróft, setjið
sykur saman við þær. Stráið þessu yfír
lengjumar.
10. Hitið bakarofn í 190°C, blástursofn í
170°C. Setjið lengjumar í miðjan ofninn
og bakið í 30—40 mínútur.