Morgunblaðið - 25.10.1987, Blaðsíða 4

4 C
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 25. OKTÓBER 1987
Fidelio
Um verkið og aðdraganda þess
eftir Þorstein Blöndal
Efnisskrá
Felix Mendelssohn-Bartholdy
(1809-1847):
Tríó nr. 1 í D-moll, op. 49
(1839)
Molto allegro ed agitato
Andante con moto tranquillo
Scherzo: Leggiero e vivace
Finale: Allegro assai appassi-
onato
Karólína Eiríksóttir (1951)
Tríó f. fíðlu, selló og píanó
(1987)
Hlé
Ludwig van Beethoven
(1770-1827):
Tríó nr. 7 í B-dúr, op. 97
„Erkihertogatríóið" (1811)
Allegro moderato
Scherzo: Allegro
Andante cantabile, ma peró
con moto
Allegro moderato
þessari öld og er óperan nú flutt
reglulega við öll helstu óperuhús
heimsins en þó sérstaklega í
Þýskalandi þar sem Fídelíó er vir.-
sælasta óperan.
Segja má að Fídelíó sé einhvers
konar blanda af söngleik, músík-
drama og sinfóníu og það var
dæmigert fyrir Beethoven að láta
sér ekki nægja hina ríkjandi mynd
óperunnar um 1800. í verkinu er
lítið sem minnir á Mozart-óperur,
nema kannski sönglesin. Alls
staðar ríkir hin sanna rómantíska
ákefð Beethovens. í aríunni Absc-
heulicher wo eilst du hin, sem er
skrifuð fyrir dramatískan sópran,
er Leonóra næstum eins og eim-
reið á fullri ferð og þegar fanginn
Florestan syngur um frelsið er það
af slíkri ástríðu og glóð að það
verður manni næstum skiljanlegt
að þola megi hungur og pyntingar
þess vegna. Og þegar verið er að
grafa í sama atriði heyrist að
skrefið yfír í músíkdrama Wagn-
ers er ekki eins langt og ætla
mætti.
Upptaka sú, sem íslenskum
Gundula Janowit og Rene Kollo í hlutverkum Florestan og Leonóru. Vínaróperan 1978.
eethoven hafði
upprunalega
fengið pöntun á
hetjuóperu með
titlinum Vestas
Feuer með söng-
texta eftir
Schikaneder forstjóra í Theater
an der Wien. Hann var þegar
byijaður að semja, þegar það
fréttist að búið væri að reka
Schikaneder, Beethoven varð að
hætta við þetta efni og hófst síðar
handa við annað efni, sem tón-
skáldið og rithöfundurinn Sonn-
leithner hafði átt hugmyndina að.
Þetta var „björgunarópera" af því
tagi sem þá hafði verið mjög í
tísku í Frakklandi og útgáfa tón-
skáldsins Pierre Gaveau á efninu
hafði verið fímmflutt þar 1798.
Beethoven samdi tónlistina
milli 1803—1805, en þegar óperan
var sett upp féll verkið. Viku áður
hafði Napóleon tekið Vín og
Vínarbúamir sátu flestir heima.
Megnið af áheyrendunum voru
franskir hermenn, sem fannst lítið
til frammistöðu söngvaranna
koma og skildu varla þýskuna.
Eftir 3 sýningar lét Beethoven
sýningar falla niður. Stefan von
Breuning vinur tónskáldsins vann
upp söngtextann og verkið var
sett upp að nýju 1806, nú í tveim-
ur þáttum á Theater an der Wien
undir titlinum Leonore. Það leit
betur út, en Beethoven dró
skyndilega verkið til baka eftir 5
sýningar. Þriðja útgáfan var flutt
í Kámtnertortheater 1814 undir
nafninu Fídelíó og enn einu sinni
hafði söngtextinn og tónlistin ver-
ið unnin upp. Þessi skiykkjótta
meðganga skýrir e.t.v. af hveiju
Fídelíó varð fyrsta og eina fram-
lag Beethovens til óperunnar.
Bæði Wagner og Berlioz hafa
gert þetta að umtalsefni og lokið
lofsorði á hina sinfóriísku hluta
verksins. í þriðju útgáfunni hafði
atburðarásin í verulegum mæli
fengið að víkja fyrir meiri áhersl-
um á ást, hetjulund og manngildi
Leonóru og óperan er í núverandi
mynd sinni reyndar stundum
gagnrýnd fyrir að vera of hæg
og vanti nógu spennandi atburða-
rás. Tónlistin er grípandi og fögur
en ávann sér vinsældir fyrst á
óperuunnendum gefst nú kostur
á að sjá, er frá 1968. Leikstjóri
var Joachim Hess og hljómsveitar-
stjóri Leopold Ludwig. Listræna
yfirstjóm annaðist Rolf Lieber-
man. í hlutverkum: Leonóra: Anja
Silja, Florestan: Richard Cassilly,
Pizarro: Théo Adam, Marsellína:
Lucia Popp, Rocco: Emst Wie-
man. Femando: Hans Sotin.
Tónlistaratriði og leikin atriði
skiptast á og eru tónlistaratriðin
merkt inn í efnisþráðinn að neðan
til frekari glöggvunar. Sýningar-
lengd er 105 mínútur.
Efnisþráður
Átjánda öld. Ríkisfangelsi í
nánd við Sevilla. Lenóra (sópran)
hefur dulbúið sig sem ungur mað-
ur og kallar sig Fídelíó. Hún vill
komast að því, hvort eiginmaður
hennar Florestan (tenór) er þar
fangi og hefur í því skyni tekist
að ráða sig sem meðhjálpara
fangavarðarins (Rocco, bassi).
Þegar Florestan hvarf, tveimur
árum áður, hafði sá kvittur kom-
ist á kreik að hann væri dauður,
en reyndar hafði hann verið
hnepptur í dýflissu af haturs-
manni sínum og pólitískum
andstæðingi, landstjóranum Don
Pizarro (barítón).
Marsellína (sópran) dóttir Rok-
kós fangavarðar hefur fengið
augastað á Fídelíó og veitir til-
burðum hins ástfangna dyravarð-
ar Jaquino (tenór) litla athygli (1.
Dúett). Rokkó er hinn ánægðasti
með nýja meðhjálparann og heitir
Marsellínu þvf, að hún skuli fá
hann fyrir mann. Marsellína
kemst í sjöunda himin (2. Aría)
en fyrir Fídelíó vandast málið. I
kanónukvartett (3. Mir ist so
wunderbar) tjá þau sig öll í söng
en er ólíkt innanbrjósts. Ástin
þarf líka peninga og mat segir
Rokkó (4. Aría). Fídelíó biður
Rokkó að fá að aðstoða hann
meira við fangavörsluna, einnig
við fangann í neðstu fanga-
geymslunni og Rokkó fellst á það.
(5. Terzett.) Hljómsveitarmars
(6.) boðar komu don Pizarro.
Hann fær aðvörun um, að dóms-
málaráðherrann, don Femando,
vilji athuga nánar mál Florestans
og ætli án fyrirvara að skoða
fangelsið næsta dag. Don Pizarro
ákveður að koma Florestan end-
anlega fyrir kattamef (7. aría
með kór). Rokkó neitar að drepa
fangann en fellst á að sjá um
gröfína og segja síðan Pizarro til,
sem ætlar þá sálfur að reka fang-
ann í gegn (8. Dúett). Leonóra
heyrir hvað á seyði er og tjáir
vanþóknun sína (9. Recetatív og
aría: Abscheulicher, wo eilst du
hin?). Þegar Pizarro er farinn bið-
ur Leonóra, sem vill sjá alla
fangana, Rokkó að leyfa föngun-
um að fara út í fangelsisgarðinn
og sólina (10. Kórinn O welche
Lust). Rokkó segir Fídelíó, þ.e.
Leonóru, að Pizarro hafí gefíð
leyfi sitt til að þau Marsellína
megi ganga í hjónaband. Pizarro
kemur að fullur bræði yfír að fan-
Myndin sýnir Birgit Nil-
son í hlutverki Leonóru
og James Mc Cracken
sem Florestan (Vinaróp-
eran).
gamir skuli hafa fengið að fara
út en Rokkó segir að þetta hafí
komið til vegna nafndags kon-
ungsins. Fangamir eru reknir
aftur hver í sinn klefa en Leonóra
og Rokkó búast til að fara niður
í neðanjarðarholu Florestans til
að taka gröfina.
Forspil. Florestan, sem er tærð-
ur af hungri, sér í hitasóttaróráði
Leonóm fyrir sér eins og bjarg-
andi engil (11. Söngles og aría).
Rokkó og Leonóra koma niður í
fangaklefann (12. Dúett) og byija
að grafa. Leonóra þekkir ekki
maka sinn fyrr en hún heyrir rödd
hans og Rokkó leyfír að hún fær-
ir honum vínkrús og brauðbita
(13. Tersett). Byrstur yfír seina-
ganginum kemur nú Pizarro og
býr sig undir að fremja ódæðið
(14. Kvartett). Hann tilkjmnti
Florestan að nú sé stund hefndar-
innar, en þegar hann ætlar að
reka fangann í gegn kastar Leo-
nóra sér á milli og segir til sín.
Þegar hann mundar vopnið gegn
Leonóru stöðvar hún Pizarro með
byssuvaldi. Rétt í því heyrist
trompet tilkynna komu ráðher-
rans, don Femando. Pizarro áttar
sig á því, að hann neyðist til að
vera viðstaddur móttökuna og
hjónin sameinast í mögnuðum
dúett (15. O Namenlose Freude).
16. Lokaatriðið. Hallargarðurinn.
Kórinn syngur Heil sei dem Tag.
Femando lofar að bæta öllum það
upp, sem orðið hafa að sitja í fang-
elsi án dóms og laga og verður
mikið um þegar Rokkó leiðir fram
hans gamla vin, Florestan, sem
hann hélt vera löngu látinn. Sagan
er rakin og Pizarro tekinn og
leiddur í gálgann. Undir fagnað-
arlátum losar Leonóra mann sinn
úr hlekkjunum og kórinn lofsyng-
ur afrek Leonóru, ástina og
frelsið.
Höfundur er ihugamaður um
óperutónliat.