Morgunblaðið - 25.10.1987, Síða 6

6 C
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 25. OKTÓBER 1987
Dr. Oskar Bandle
„ Virtist
vonlaustað
fá
stöðu i Sviss((
Með Bandle og Glauser:
Dvöl á íslandi réð ævistarfi beggja
Dr. Oskar Bandle, prófessor, og
Dr. Jiirg Glauser, fyrrverandi
nemandi hans, eru svissneskir
norrænufræðingar. Þeir tala báðir
mjög góða íslensku og hafa kennt
hana við háskólann í Ziirich. Þeir
gáfu sér tíma fyrir skömmu til að
segja frá hvernig það atvikaðist
að þeir lærðu ísiensku og völdu
norrænu sem sitt fag.
Dr. Oskar Bandle festir eigið fé i íslenskum
bókum handa norræna bókasafninu f Zilrích-
háskóla.
Jiirg Glauser á skrifstofu sinni í norrænu há-
skóladeildinni í Zilrich.
NIÐRI í kjallara f húsakynnum germönsku deildarinnar í Ziirich
háskóla leynist gott safn íslenskra bóka. Þær eru allar merktar
„Geschenk von Prof. Dr. O. Bandle“ eða „Gjöf frá...“ og tilheyra
bókasafni norrænudeOdar háskólans. Dr. Oskar Bandle, prófessor i
norrænu við háskólana f Ziirich og Basel, hefur fest eigið fé f þess-
um bókum og gefið safninu. „Ég hafði ekki lengur pláss heima hjá
mér fyrir fleiri bækur og ákvað þvf að gefa safninu bækurnar og
geyma þær hér þar sem ég hef greiðan aðgang að þeim. Norrænu-
deUdin hefur takmarkað fé tU umráða og tiltölulega fáir lesa íslensku
svo að það er rétt að nota féð f bækur frá hinum Norðurlöndunum.
Ég er vel stæður piparsveinn og vU nota peningana mína á hyggUeg-
an hátt. Það geri ég meðal annars með þvf að kaupa íslenskar
nútimabókmenntir f bókasafn norrænudeUdarinnar.“
Dr. Oskar Bandle var með-
al þeirra sem voru
sæmdir heiðursdoktors-
nafnbót Háskóla íslands
á 75 ára afmæli háskólans í vor.
Hann hefur stundað rannsóknir og
kennt íslensku og önnur norræn
fræði síðan skömmu eftir stríð. „Ég
lagði stund á germönsku í háskóla
og hafði sérstakan áhuga á málsögu
og mállandafræði, sem fjallar um
landfræðilega útbreiðslu mállýsku
og orða. Fomíslenska var hluti af
málfræðináminu. Eugen Dieth, pró-
fessor í enskri málfræði, kenndi
hana. Hann var á íslandi um 1920
og kynntist þá meðal annars Alex-
ander Jóhannessjmi, rektor og
prófessor í norrænu og almennri
málfræði. Eftir síðari heimsstyijöld-
ina skrifaði Alexander honum og
spurði hvort að hann gæti ekki
bent sér á nemanda sem væri fær
um að fara til íslands og aðstoða
hann við yfirlestur á íslenskri upp-
runaorðabók sem hann var að skrifa
á þýsku. Mér fannst stórkostlegt
tækifæri að fara til svo fjarlægs
lands og flaug þangað frá Glasgow
vorið 1948. Ég aðstoðaði AJexander
um sumarið og bók hans kom út
hjá Franke útgáfufyrirtækinu í
Bem.“
Mikið af skrýtlum í
Gamla testamentinu
„Ég varð mjög hrifinn af landinu
og málinu. Það vildi svo til að fyrsta
sumamámskeiðið fyrir stúdenta frá
hinum Norðurlöndunum var haldið
þetta sumar svo að ég kynntist
mörgu ungu fólki þaðan. Ég fékk
áhuga á Norðurlandamálunum og
ákvað að leggja þau fyrir mig.
Ætli ég hefði ekki helgað mig rann-
sóknum á mállýskum í Sviss ef ég
hefði ekki farið til íslands þetta
sumar. En mig langaði til að gera
eitthvað allt annað en félagar mínir
í háskólanum í Ziirich eftir dvölina
þar.“
Hann var að velta doktorsritgerð-
arefni fyrir sér á íslandi og Alex-
ander Jóhannesson benti honum
fyrstur á að rannsaka íslenskuna í
Guðbrandsbiblíu, sem kom út 1584.
Það var óunnið starf, en biblían var
fyrsta verkið sem var prentað á
íslandi. Jón Helgason sá um útgáfu
„Die Sprache der Guðbrandsbiblía"
(Málið í Guðbrandsbiblíu) í Biblio-
theca Amamagnæana í Kaup-
mannahöfn 1956. Ritgerðin er
gmndvallarverk og er notuð sem
handbók í íslenskri málsögu og er
ómissandi fyrir þá sem starfa með
norræn handrit. „Ég er ekki sér-
staklega trúaður maður og hafði
ekki lesið mikið í Biblfunni áður en
ég byijaði að vinna að ritgerðinni,"
sagði Oskar. „En ég hafði gaman
af að lesa Gamla testamentið, það
em margar skrýtlur í því. Ég hafði
áhuga á málinu í Guðbrandsbiblíu
sem málsögu og rannsakaði muninn
á fommáli og nútímamáli sem hún
ber vitni um.“
Oskar dvaldi í Kaupmannahöfn
og Uppsölum um tíma á meðan
hann var að vinna að ritgerðinni
og lærði bæði dönsku og sænsku.
„Eg týndi niður íslenskunni sem ég
hafði lært sumarið sem ég var á
íslandi en rifjaði hana upp aftur
árið 1957 þegar ég fór þangað til
að viða að mér efni um mállýskur
og útbreiðslu orða f landinu," sagði
hann á reiprennandi íslensku. „Eg
hafði áhuga á að rannsaka orða-
samband milli norrænna mállýskna
og máilýskna á íslandi og í Færeyj-
um. Ég hlaut styrk til að vinna
þetta verk og ferðaðist meðal ann-
ars hringinn í kringum ísland með
heimilisföng nokkurra gamalla
bænda sem ég fékk hjá starfsfólki
Orðabókar háskólans."
Kökur og kaff i á
klukkutíma fresti
„Hringvegurinn var ekki kominn
svo ég flaug til Hafnar í Homafirði
og ætlaði að fljúga þaðan til Egils-
staða en það var ekki flogið vegna
veðurs svo að ég fékk far með íjöl-
skyidu á rússajeppa. Karlinn kunni
kynstur af skrýtlum og sögum og
tók ósköpin öll í nefíð. Ég fékk far
í Fljótsdalinn og fór þaðan til Mý-
vatns og Akureyrar. Mér var alls
staðar vel tekið og ég fékk góðar
upplýsingar um orð og mállýskur.
Ég var ekki lengi í ferðinni en
kynntist islensku sveitalífi þó vel.
Ég tel að siðmenningin í íslensku
sveitunum sé ekki ólík hinni svissn-
esku en bændumir á íslandi eru
mun betur að sér. Þeir vita hvar
Sviss er á korti en ég efast um að
megnið af svissneskum bændum
viti hvar ísland er. íslensku bænd-
umir tóku lífinu rólegar en ég hafði
kynnst f Sviss og gáfu sér góðan
tíma til að fjalla um mállýskur við
mig. Á einum stað þurfti ég þó að
bíða á meðan bóndinn tók upp kart-
öflur. En ég sat í stofu í góðu næði
á meðan og fékk kaffi og kökur á
klukkutíma fresti og talaði við hús-
bóndann á kvöldin."
Oskar ferðaðist einnig um Fær-
eyjar á þessum tíma. „Þetta var
áður en flugsamgöngur hófust til
eyjanna," sagði hann, „og sums
staðar var afskaplega einmanalegt.
Það töluðu flestir dönsku og mér
fannst ekki borga sig að læra fær-
eysku. Nú hefur þetta breyst og
menn vilja helst bara tala fær-
eysku. Ég hef því neyðst til að læra
málið en tel það erfitt eftir að hafa
lært íslensku, það hefur skrítið
hljóðkerfi og það er þó nokkur orða-
munur á færeysku og íslensku.
Ég lagði megináherslu á orð yfir
húsdýr og skepnur í rannsókn minni
og dró ályktanir um ástandið á
Víkingaöld út frá dreifingu orð-
anna. Ég komst að þeirri niðurstöðu
að fiestir íslensku landnemanna
hefðu komið frá Vestur-Noregi en
sá að mörg orð koma bæði fyrir í
íslensku og f mállýskum f austur-
hluta Noregs. Það bendir til þess
að margir frá Austur- og Norður-
Noregi hafi sest að á íslandi, eins
og kemur fram í Landnámu. Það
var skemmtilegt að fá upplýsing-
amar þar staðfestar á þennan hátt.“
Ritgerðin „Studien zur Westnord-
ischen Sprachgeographie" (Rann-
sóknir á vestnorrænni mállanda-
fræði) kom einnig út f Bibliotheca
Amamagnæana 1967.
„Þegar ég hafði lokið við að viða
að mér efni í ritgerðina virtist nokk-
uð voniaust að ég fengi nokkum
tfma stöðu í Sviss í mínu fagi. Ég
fór því að starfa hjá Svissnesku
mállýskuorðabókinni í Ziirich og var
þar í þtjú ár. En upp úr 1960 voru
allt í einu stofnaðar nýjar stöður í
norrænum fræðum í Þýskalandi og
það vantaði fólk í þær. Ég fékk
starf sem sendikennari í sænsku
við háskólann í Freiburg 1961 og
vann þar að gerð ritgerðarinnar og
lagði hana þar fram sem aðra dokt-
orsritgerð. Eftir það var ég ráðinn
sem dósent í germönsku og norræn-
um fræðum en fékk prófessorsstöðu
í Saarbrucken árið 1965. Þar var
ég í þrjú ár þangað til norrænudeild-
imar í Ziirich og Basel voru stofnað-
ar innan germönsku deildanna árið
1968 og ég var ráðinn prófessor í
báðum borgunum."
Norræn fræði voru aukafög í
germönsku í Sviss þangað til há-
skólamir tveir stofnuðu norrænu-
deildir. Nú er hægt að leggja stund
á fræðin sem aðalfag eða aukafag
eftir vild. Það era yfírleitt milli 30
og 50 nemendur innritaðir í deildina
í Basel og 70 til 100 í Zurich. Mið-
stöð beggja deildanna er í Zurich
og þar er bókasafnið sem telur alls
um 18.000 bindi.
íslenskar bókmenntir
viku fyrir færeyskum
„Skömmu eftir 1970 skall á
kreppa og fé til háskóla var skorið
mikið niður," sagði Oskar. „En
1979 fengum við að stofna annað
prófessorsembætti í deildinni og
Hanspeter Naumann, fyrrverandi
aðstoðarmaður minn, var ráðinn í
það.“ Naumann helgar sig málvís-
indum og fomíslensku. Hann hefur
aðailega lagt stund á sænsku af
Norðurlandamálunum.
„Áhuginn á norrænu fer sívax-
andi, bæði í hinum þýskumælandi
heimi og f Bandaríkjunum," sagði
Bandle. „Það var heldur lftill áhugi
á fomísiensku uppúr 1970 þegar
nýtísku málvísindi komu til skjal-
anna og nemendur kærðu sig
kollótta um málsögu og gömul
mál. Ég kenndi þá til dæmis eitt
námskeið sjálfur í fomíslensku og
hafði aðeins tvo nemendur. En þetta
gengur í sveiflum og áhuginn fer
nú vaxandi. Það var mikið lán fyrir
deildina þegar Jurg Glauser bættist
í nemendahópinn með íslenskt stúd-
entspróf. Hann vinnur góðar
rannsóknir."
Oskar er 62ja ára. Hann kennir
norrænar bókmenntir frá 1700, en
hefur meðal annars fengist við
rannsóknir á færeyskum bókmennt-
um undanfarin ár. „Það var nú
tilviljun að ég fór að fást við þær,“
sagði hann. „Við fóram í kjmningar-
ferð með nemendur þangað fyrir 7
áram og héldum undirbúningsnám-
skeið með æfíngum fyrir ferðina.
Ég fékkst við þetta og einn nemend-
anna stakk upp á að ég skrifaði
yfirlitsgrein um færeyskar bók-
menntir þegar við komum til baka.
Ég ákvað að gera það. Þetta var
nýtt efni og verkið reyndist taka
svo mikinn tfma að ég hef haft
lítinn tíma afgangs til að lesa nýjar
íslenskar bækur. Færeyingar búa
ekki yfir skriflegum menningararfí
frá miðöldum eins og íslendingar
en fomkvæði þeirra hafa lifað
munnlega. Þar var lengi mjög sér-
stakt líf flarri Evrópu á þessum
eyjum og nútíminn hélt innreið sína
mjög snögglega. Baráttan milli hins
gamla og nýja kemur fram í bók-
menntum þeirra og það ber þó
nokkuð á íslenskum áhrifum í
þeim.“
Það liðu 16 ár frá því Oskar tal-
aði við íslenska bændur og þangað
til hann fór aftur til landsins. Hann
hélt íslenskunni við með lestri góðra
bóka - hann hefur mætur á Hall-
dóri Laxness, Þórbergi Þórðarsjmi,
Davíð Stefánssyni, Einari Kvaran,
Matthíasi Jochumssyni og Jónasi
Hallgrímssyni - og sambandi við
íslendinga í Zurich. „Það vora þó
nokkrir í námi við ETH eða tækni-
háskólann, sem þótti mjög góður,
á þessum tíma og ég hitti Jón Lax-
dal oft, en hann starfaði lengi við
Schauspieíhaus leikhúsið. Konsúll-
inn bauð árlega til veislu á þessum
áram og Félag íslandsvina var
starfrækt. Þetta hefur breyst núna.
En ég hef farið þó nokkuð oft til
landsins sfðan 1973. Nú síðast fór
ég í sumar sem fararstjóri með vina-
og kunningjahóp í ferð sem ég
skipulagði sjálfur um hringveginn.
Hún gekk nyög vel þótt við hefðum
lent í heldur vondu veðri. Og flestir
urðu hrifnir af landinu."
-i