Morgunblaðið - 10.07.1988, Blaðsíða 42

42
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 10. JÚLÍ 1988
Eftirmálin eftir suðurgöngu gátu orðið óskemmtileg. Þorbjörg
missti þolinmæðina við Hvamms-Sturlu. Teikningin er eftir Halldór
Péturssðn í íslandssaga handa börnum eftir Jónas Jónsson.
ALLAR
leiðir
liggja tíl
ROMAR
Prófessor Naumann hefur komið
með þá tilgátu að íslendingamir
þrettán hafi verið á ferð um 1170
og ræður hann það af því að á ein-
um stað í bókinni er sagt frá því
að Thrui nokkur hafi látist þriðja í
páskum, 30. mars. Á miðöldum bar
páskadag upp á 28. mars árin 913,
924, 997, 1003, 1008, 1087, 1092,
1171, 1182 og 1193. Honum þykir
ekki ólíklegt að Thrui hafi verið á
ferð um svipað leyti og íslending-
amir 13.
Hans-Peter Naumann er sam-
mála Finni Jónssyni og Ellen Jorg-
ensen að því leyti að hann telur að
flest nafnanna séu frá Danmörku
eða Skandinavíu sunnanverðri.
Finnur Jónsson taldi það hugsan-
legt að Vigdís og Kolþema á nafna-
listanum væru þær mæðgumar sem
getið er um í Sturlusögu í tengslum
við Deildartungumál. Vigdís var
systir Þóris hins auðga prests í
Tungu (Deildartungu). I Sturlusögu
greinir frá heldur ólánlegri suður-
^öngu Þóris og eiginkonu hans,
Porlaugar, dóttir Páls Sölvasonar
prests í Reykjaholti (Reykholti).
Þess má geta að samkvæmt
nafnaskrá sem Finnur Jónsson og
Ellen Jergensen gerðu má finna á
blaði 162 í Reichenau-bókinni þijár
nafnmyndir af mannsnafninu Þóri
og tvær sem heimfæra má til Þór-
laugar. Á blaði 161 er einn Þórir
og ein Þórlaug og á síðu 151 er
ein Þórlaug og 7 nafnmyndir af
nafninu Þórir.
Ólánleg Ítalíuf ör
Ekki er þess kostur að fullyrða með
neinni vissu hvort þau prestshjónin
Þórir hinn auðgi Þorsteinsson og
Þorlaug Pálsdóttir komust á blað í
Reichenau-klaustri en saga þeirra
er fróðleg og um leið mannleg.
Upphafið var í kærleik og guðsótta
en ferðalokin vom dapurleg. Eftir-
málin urðu óskapleg og síst í þeim
anda sem til var stofnað.
Nú er það frá þeim hjónum að segja
að þau vora stórrík og „... bjuggu
þau í Tungu sjö vetur eða átta. Þau
áttu böm og önduðust öll.
En eftir það beiddist Þorlaug að
-fara af landi brott og kveðst hafa
heitið Rómferð sinni í vanmætti
sínum. En Þórir kvað það eigi ráð-
legt að skiljast við hægindi og
kvaðst ófús vera ráðabreytni. En
hún bað hann mjög, og fyrir ástar
sakir við hana þá lét hann leiðast
og var þó tregur til.“
Svo var að sjá að Ðrottinn liti
með nokkurri velþóknun á ferðalag
þetta því þeim fæddist sonur í Nor-
egi er Bjöm hét, seldu þau hjónin
sveininn í fóstur þar í landi. „Síðan
fóra þau til Róms, og kom hvorki
þeirra aftur. En um sumarið eftir
andaðist sveinninn Bjöm nær Selju-
mannamessu." (18. júlí 1177.)
Af þeim Þóri auðga og Þórlaugu
er það nánar að greina: „Jón hét
prestur íslenskur. Hann var Þór-
hallsson, réttorður maður og breið-
firskur að ætt. Hann hafði þenna
vetur verið í suðurgöngu. Hann
sagði svo frá að Þórir prestur hinn
augði andaðist í Lukkuborg (Lucca)
föstudag í imbradögum á langa-
föstu (18. mars 1177), en Þorlaug
hefði fram haldið ferðinni til Róma-
borgar og hafði hann hitt hana á
veginum er hann fór sunnan og var
það eftir páska og var þá snauð
og nakkvað sjúk.
Þórir kráka hét maður norrænn,
er þá var á suðurvegum. Hann
kvaðst hitt hafa Þorlaugu um sum-
arið eftir andlát Þóris nærri Maríu-
messu." (15. ágúst.)
Eins og oft vill brenna við, gekk
ekki vandræðalaust að deila arfi.
Páll prestur taldi sig eiga að taka
arf eftir dóttur sína. Böðvar Þórðar-
son frændi Þóris auðga taldi Vigdísi
systur Þóris, réttan arftökumann
bróður síns því hún var honum
skyldust skilgetinna manna. Böðvar
var mágur Sturlu Þórðarsonar
(Hvamms-Sturlu) og naut hans at-
fylgis. Á sáttarfundi í Reykholti 29.
september 1180 bar það til tíðinda
að móðir Þorlaugar, „Þorbjörg kona
Páls var grimmúðig í skapi og Iíkaði
stórilla þóf þetta. Hún hljóp fram
milli manna og hafði kníf í hendi
og lagði til Sturlu og stefndi í aug-
að og mælti þetta við: „Því skal ég
eigi gera þig þeim líkastan, er þú
vilt líkastur vera en þar er Óðinn?"
En lagið kom í kinnina og varð
það mikið sár. Síðan hljópu upp
menn Sturlu og reiddu vopnin.“
I íslenskum bókmenntum er
greint frá farsælli suðurgöngum
heldur en ferðalagi þeirra Þóris og
Þorlaugar. í Brennu-Njálsögu segir
m.a. frá suðurgöngum þeirra Flosa
Þórðarsonar og Kára Sölmundar-
sonar. Flosa nægði ekkert minna
heldur en lausn frá sjálfum páfan-
um eftir það stórvirki að brenna
inni Njál og annað heimilisfólk að
Bergþórshvoli. Flosi fór líklegast
hina „vestri leið" suður um Frakk-
land til Rómar en svo er sagt frá
heimför Flosa að hann hafí farið
hina „eystri leið“. í Njálu segir einn-
ig af suðurgöngu Kára. Hann hóf
upp göngu sína í Norðmandí, gekk
suður til Rómar og fór aftur hina
„vestri leið“ og tók upp skip sitt í
Norðmandí. Höfundi Njálu þykir
hlutur Flosa og Kára síst verri eft-
ir suðurgönguna.
Af lestri Islendingasagna má
ráða að söguhöfundar vilja síður
skilja svo við söguhetjur sínar þann-
ig að tvísýnt megi teljast um sálar-
heill þeirra. Við veraldlegt hugrekki
og glæsileik bætist guðhræðsla og
iðran að ógleymdum þeim mann-
dómi og ferðakjarki sem slíkar ferð-
ir lýsa, því það var á engan hátt
víst að suðurgöngumaður sneri aft-
ur eins og sagan af þeim hjónunum
Þóri auðga og Þorlaugu vitnar um.
í íslendingasögunum greinir
einnig frá Auðuni hinum vestfírska
sem fór til Noregs á dögum Har-
alds harðráða sem féll í misheppn-
aðri tilraun til innrásar í England
árið 1066. Auðunn fór frá Noregi
til Danmerkur og gaf Sveini kon-
ungi Úlfssyni lifandi bjamdýr frá
Grænlandi. Auðunn réðst til suður-
ferðar en þáði farareyri af kon-
ungi, „silfur mjög mikið". Ekki seg-
ir mikið af Auðuni í Róm en á heim-
leiðinni tók hann sótt mikla og gerð-
ist févana svo að hann varð að troða
stafkarls stíg og biðja sér matar.
Þegar kom aftur til Danmerkur
kom Auðunn orðinn „kollóttur og
heldur ósællegur".
Ekki komu allir slyppir og snauð-
ir úr suðurferðum. Rækilegast seg-
ir af ferðum höfðingjans og læknis-
ins Hrafns Sveinbjamarsonar á
Eyri við Arnarfjörð, hann réðst í
suðurferð um 1170. Hrafn sigldi frá
Noregi til Kantaraborgar á Eng-
landi, þar sem hann heiðraði hinn
helga biskup Tómas Becket. Frá
Englandi fór hann suður til Frakk-
lands til Ilansborgar til að vegsama
hinn heilaga Egidius. Frá Ilansborg
fór Hrafn „vestur til Jakobs",
þ.e.a.s. til St. Jago di Comgostella.
Þaðan fór hann til Rómar. Á ferða-
laginu varði Hrafn fé sínu „til
helgra hluta“. Hrafn var að þessu
leyti ekki ólíkur ferðamönnum nú-
tímans þótt innkaupin væra helgi-
gripir en ekki minjagripir af því
taginu sem nú tíðkast.
Einar Amórsson prófessor segir
að hinn heilagi Egidius hafí hlotið
franska nafnið St. Gilles og hafí
dýrlingurinn stofnað samnefndan
bæ í Suðaustur-Frakklandi. Jarðn-
eskar leifar hins helga manns vora
þó að sögn Guðbrands Jónssonar
prófessors í borginni Toulouse í
Suður-Frakklandi og taldi Einar því
að þar væri Ilansborg. Ekki munu
allir fræðimenn vera þessu sam-
mála og telja sumir líklegra að II-
ansborg sé bærinn St. Gilles.
Markús Gíslason í Saurbæ á
Rauðasandi fór til Rómar nokkra
fyrir aldamótin 1200. Hingað til
lands kom hann með klukkur góðar
frá Englandi.
Sturlungar gengu ekki
Óvíst er, að alltaf hafí það verið
guðhræðsla og kristilegt hugarfar
sem knúði fólk til suðurgöngu.
Menn urðu stundum fyrir margvís-
legu harðræði og stórmælum af
kirkjunnar hálfu, fyrir ýmsar yfír-
sjónir eður stórsyndir. Alkunna er
að Sturlu Sighvatssyni var stefnt
til Rómar að ráði Hákonar konungs
og erkibiskupsins sumarið 1234. í
Róm tók hann stórar skriftir. „Hann
var leiddur á millum allra kirkna í
Rómaborg og ráðið (sbr. veita ráðn-
ingu, innsk. blaðam.) fyrir flestum
höfuðkirkjum. Bar hann það drengi-
lega sem líklegt var en flest fólk
stóð úti og undraðist, barði á bijóst-
ið og harmaði er svo fríður maður
var svo hörmulega leikinn og máttu
eigi vatni halda bæði konur og karl-
ar.“
Þess má þó geta að e.t.v. hefur
Sturla verið eitthvað betur búinn
undir slíkar hörmungar en aðrir
Rómferlar; trúlega hefur hann ekki
verið göngumóður, því: „ ... réð
hann til suðurferðar og fór hann
til Danmerkur og fann þar Valdi-
mar konung hinn gamla og tók
hann allvel við honum. Var hann
þar um hríð. Gaf Valdimar konung-
ur honum hest góðan og enn fleiri
sæmilegar gjafir og skildu þeir með
hinum mesta kærleik. Fór Sturla
suður í þýðeskt land. Hann fann
þar Pál biskup úr Hamri og vora
þeir allir samt í för út í Róma og
veitti biskup Sturlu vel föraneyti
og var hinn mesti fulltingsmaður
allra hans mála, er þeir komu til
páfafundar."
Frændi Sturlu, Órækja Snorra-
son, þáði einnig hest af Valdimar
konungi er hann réð til suðurferðar.
Þótt þeir Sturlungar hafí ferðast
suður með nokkram hægindum er
engin ástæða til að gera lítið úr því
ferðalagi sem pílagrímsför til Róm-
ar var. Orðið „suðurganga" vísar
til þess að almennt hafa menn geng-
ið þessa leið. Samkvæmt Leiðarvísi
Nikulásar Bergssonar ábóta mun
hann hafa lagt að baki 33 km á
dag að meðaltali. Talið er að ferðin
frá Álaborg í Danmörku til Rómar
hafí varla tekið minna en 9-10 vik-
ur. Svona ferðalag á miðöldum
hlaut að verða kostnaðar- og
áhættusamt og tímafrekt. Það var
því einkum á færi efnaðra manna,
þó sjálfsagt hafí ýmsir fátækir far-
ið þangað og beiðst ölmusu, frá
degi til dags á leiðinni. Búast mátti
við ránum á landi jafnvel þótt
pílagrímar skyldu njóta sérstakrar
friðhelgi að kirkjulögum. íslending-
ar urðu þar að auki að sigla yfír
hafíð og sjóferðir frá íslandi voru
ekki hættulausar.
Frá ákveðnum sjónarhóli má líta
á kirkjuna sem ferðaskrifstofu síns
tíma. Kirkjan hvatti heldur en ekki
til suðurferða og dæmdi jafnvel
menn til slíkra ferðalaga. Því var
eðlilegt að hún reyndi að greiða
götu ferðalanga með ýmiss konar
fyrirgreiðslu, meðal annars vora
ýmis klaustur gististaðir pflagríma,
þar á meðal var klaustrið í Reich-
enau.
Hugfar og ástæður ferðalang-
anna var annað en nú tíðkast í ferð-
um til Rínardalsins og Ítalíu. En
ef mönnum koma suðurgöngur til
foma ókunnuglega fyrir sjónir
mættu þeir hugleiða hvenær sá tími
rennur upp, að sú tíð verður rann-
sóknarefni, þá fólk flaug í hópum
til að dýrka sólina fremur en guð.
Við samantekt var m.a. stuðst við
grein eftir Einar Amórsson. „Suð-
urgöngur íslendinga í fornöld."
Saga. Tímarit söguféiagsins. II og
nýja útgáfu af Sturlungu og Leið-
arvísi Nikulásar Bergssonar sem
Svart á hvítu gefur út.
Samantekt: PLE
Langar þig ekki ígóðan sumarbústað? Svona einn alvöru
Hefuröu hugleitt hvaö sumarhúsiö getur oröiö notalegt í vetrarkyrröinni líka...
Sýnum fullinnréttað frístundahús í Brautarholti laugardag og sunnudag kl. 13 til 17og aðra daga á verslunartíma.
6 ára góð reynsla í íslenskri veðráttu.
ELDASKÁLINN
Brautarholti 3, 105 R.
S 621420
rukka
Flotvesti
Viöurkennd flotvesti til í
öllum stæröum.
Vélar & Tski hf.
TryB0v*0ðtu 1«.
Bimmf 21286 og 21480.