Morgunblaðið - 30.10.1988, Qupperneq 2

2 B
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 30. OKTÓBER 1988
um Guðbimi Guðmundssyni, sem
alla sína starfsævi hélt áfram að
prenta Morgunblaðið. Gísli gamli
Guðmundsson var með bókbandið.
Hann var stór og sver og ég man
að hann kom niður þegar verið var
að prenta fyrsta Morgunblaðið.
Gekk hægt og virðulega. Svo man
ég eftir Þorbergi Kristjánssyni, sem
var í Kaupmannahöfn en kom oft
til íslands og var þama í prentsmiðj-
unni tíma og tíma.
Blaðið var allt handsett, blýið
tínt upp úr leturkössunum. Gasmót-
or dreif áfram prentvélina, sem
þurfti að leggja í hvert blað. Ef
gaslaust var og vélin bilaði, sem
oft kom fyrir, þá var ég sendur
niður á höfn eftir mönnum. At-
vinnuleysið var svo mikið að þangað
komu venjulega margir tugir
manna kl. 5-6 á morgnana. Þá hófst
kolavinna og vinna við togarana.
Helmingurinn^ fékk vinnu en hinir
stóðu eftir. Ég fór til verkstjór-
anna, sem sendu menn í prentsmiðj-
una til að handsnúa prentvélinni.
Hún var með stórt hjól og fyrir það
var þetta ekki svo erfitt þegar vélin
var komin af stað. Ég var farinn
frá ísafold þegar rafmagnið kom
1918, hætti þar 1916. Ég var búinn
að læra á sínkkassana og Gunnar
Einarsson, sem þá var tekinn við
verkstjóm í prentsmiðjunni, vildi
að ég lærði prentiðn, en ég gat
ekki hugsað mér það. Fannst þetta
svoddan sóðavinna. Jón Helgason
setti allar neðanmálssögumar í
Morgunblaðið. Þetta vom fínar sög-
ur, sem beðið var eftir á hveijum
degi, Rauða akurliljan og þessi
fræga Systir Angela. Konur úti í
bæ biðu óþolinmóðar eftir hveiju
blaði. Sjálfur gat ég lesið fram-
haldið jafnóðum í prentsmiðjunni.
Það var alltaf mjkið um að vera
í prentsmiðjunni. Ég man að þar
var rifíst óskaplega um pólitík.
Jafnaðarmannaflokkurinn var að
byija og þar var Ágúst Jósepsson,
en Guðbrandur Magnússon í Fram-
sóknarflokknum. Hann fór skömmu
seinna sem kaupfélagsstjóri í Land-
eyjamar. Svo voru það auðvitað
heimastjómarmennimir. Menn urðu
stundum ansi heitir, en þetta voru
allt vinnufélagar og engin óvild í
þessu þótt hressilega væri rifíst.
Þó var æði heitt í kolunum. Ekki
svo langt síðan Bjöm Jónsson ráð-
Er hætt aÖ fara til
Ástráður Hannesson, sá um að
pakka og senda bækur út á land.
Hann var mikið snyrtimenni og
bókapakkamir hans hreinasta lista-
verk, að sögn Gunnars.
„Heyrðu annars, er ekki hætt að
senda fógeta greinamar í Morgun-
blaðinu?“, segir Gunnar allt í einu
í miðri uppriijun á sendilsárum hans
hjá ísafoldarprentsmiðju. Þegar
hváð er, segir Gunnar frá því að
hann hafí venjulega verið sendur
kvöldið áður með afþrykktar grein-
ar, sem áttu að koma í blaðinu, á
fógetaskrifstofuna sem var á Hverf-
isgötu 21, í húsi Jóns Magnússon-
ar. Enda var Jón Magnússon þá
fógeti. Frá því hann byijaði að
sendast þama fóru greinar um
stjómmál og e.t.v. fleira úr ísafold
og Morgunblaðinu, eftir að það hóf
göngu sína, þangað áður en þær
vom endanlega settar í blaðið. Ékki
kveðst hann vita gjörla hvað gert
var við þær áður en þær voru sótt-
ar aftur, enda var hann bara sendi-
sveinninn. En stundum þurfti að
breyta þeim og þá var mikið talað
um það í prentsmiðjunni: „Stundum
sögðu þeir: Það tekur því ekki að
vera að breyta þessu, borgar sig
betur að skrifa það allt upp á nýtt,
man ég. Þá hafa lagfæringamar
verið það miklar."
Við veltum því fyrir okkur, hveiju
það sætti að fara með greinamar
til fógeta, enda var þá sem nú prent-
frelsi í landinu. Skutu tilgátur upp
kollinum. En eflaust liggur skýring-
in í pólitísku ástandi í landinu á
fyrstu árum Gunnars Stefánssonar
í ísafoldarprentsmiðju. Pólitískar
deilur voru mjög harðar og banda-
lög manna á milli flókin um þetta
leyti. En samkvæmt upplýsingum
Sigurður Líndals prófessors, sem
skrifað hefur sögu Jóns Magnús-
sonar, þá vom menn einmitt þá að
reyna að ná samstöðu í sambands-
málinu. Og slógu sig saman í Sam-
bandsflokkinn sem stofnaður var
5. ágúst 1912 og lagður niður 24.
október 1914, þegar það tókst ekki.
Þama vom þeir þá saman komnir
í einum flokki um sinn Jón Magnús-
son, Bjöm Jónsson, Hannes Haf-
stein og Valtýr Guðmundsson og
ekki að efa að allt sem sagt var
hefur verið sérlega viðkvæmt með-
an þeir vom að reyna að leysa sam-
bandsmálið. Stjómmálamennimir
gátu þá ekki leyft sér að vera blaðr-
andi út og suður ef það átti að tak-
ast. Er þá líklegt að ritstjómm ísa-
foldar og síðan Morgunblaðsins
hafi þótt vissara að Jón Magnússon
liti yfír stjómmálagreinamar áður
en þær birtust á prenti. Gæti það
verið skýringin á því að hljótt hefur
verið um þetta og það ekki komið
fram í ævisögum blaðamannanna.
„Nóttina sem fyrsta Morgun-
blaðið var í prentun vom allir þama
í einum hrærigraut, prentarar og
blaðamenn. Þessir menn em mér
ákaflega minnisstæðir. Ritstjórinn
Vilhjálmur Finsen alveg indælis
maður og þá Ólafur Bjömsson,
annar eigandi blaðsins og stjóm-
andi fyrirtækisins. Hann var léttur
í skapi og söngmaður góður. Jón
Laxdal heildsali og tónskáld kom
stundum til hans og þeir tóku þá
lagið saman. Aðrir á staðnum áttu
það líka til að syngja. Þá var fyrsti
blaðamaðurinn á Morgunblaðinu,
Ámi Óla; líka kátur og íjömgur
strákur. Ami gekk í allt sem viðkom
útgáfu Morgunblaðsins frá degi til
dags. Herbert M. Sigmundsson var
yfírprentari og verkstjóri og ég
þurfti auðvitað mikið að sendast
fyrir hann. En Ólafur Rosinkranz,
leikfímikennari í Menntaskólanum,
var bókari á skrifstofunni. Af prent-
umnum man ég eftir Jónunum
þremur, Þórðarsyni, Helgasyni og
Siguijónssyni, Gunnari Einarssyni,
seinna í Leiftri og Guðbrandi Magn-
ússyni, sem mér var sagt að hefði
stungið upp á nafninu Morgun-
blaðið. Hann var þá að byija í
stjómmálunum. Þá vom þama þeir
Jóhannes Sigurðsson og Ágúst Sig-
urðsson, sem stofnaði eigin prent-
smiðju í Austurstræti, að ógleymd-
Gunnar minnist þess er hann var sendisvemn 1
ísafoldarprentsmiðju. Prentsmiöja, skrifstofur og
íbúð ritstjórans voru í aðalhúsinu, en bókabúðin
var í útbyggingunni lengst til hægri og yfir henni,
þar sem litlu gluggamir eru, var bókbandið.
herra hafði orðið að hverfa úr ráð-
herrastóli. Ég man vel eftir því
þegar hann var hrópaður niður. Við
strákamir fréttum af því sem til
stóð, en ég þekkti til Bjöms frá
Breiðholti eins og ég sagði áðan.
Við hlupum allir suður að ráðherra-
bústað við Tjamargötu, þar sem
safnast hafði mannfjöldi og æsingur
mikill."
Við víkjum enn að fæðingu af-
mælisbamsins, Morgunblaðsins,
sem nú er orðið 75 ára, aðfaranótt
2. nóvember 1913. Gunnar segir
að dagana á undan hafí verið mikið
í kringum undirbúninginn og spenn-
ingur í mannskapnum. í öllum bæn-
um var mikið um þetta talað og
ekki vantaði hrakspámar. Margir
töldu Morgunblaðið ekkert annað
en bólu, sem ekki mundi endast
marga daga. Aðrir voru bjartsýnni
fyrir þess hönd. Klukkan 8 um
morguninn var hægt að fara að
bijóta blaðið. Það var handbrotið.
Þetta fyrsta blað var 8 síður og
þurfti að tvíbijóta það. Annars var
það oftast 4 síður. Margir komu til
hjálpar, en Gunnar man sérstaklega
eftir Sigríði nokkurri sem hann
minnir að hafi verið Þórðardóttir
og vann þar niðri. Sölustrákamir
biðu og rifu blöðin út jafnóðum og
lesendur biðu eftir þeim úti á götu.
Eitthvað var komið af áskrifendum.
Hann minnist þess í leiðinni að upp
frá því var oft þröng í Austur-
stræti, þegar einhver stórtíðindi
voru og fréttin sett út í glugga á
ísafoldarhúsinu. Til dæmis þegar
heimsstyijöldin skall á 1914.
Gunnar Stefánsson hætti sendils-
störfum í ísafold 1916, þegar hann
var 15 ára gamall. Fór að læra
húsgagnaiðn hjá Jóni Halldórssyni
í Kóinu. Þá byijuðu nemamir vinnu
klukkan 6 að morgni og unnu til
klukkan 7 að kvöldi. Hann var svo
hjá Gamla kompaníinu til 1928, er
hann sneri sér að yfirbyggingum á
bifreiðar hjá Kristni vagnasmið á
Grettisgötunni. Flutti sig svo 1934
til Egils Vilhjálmssonar og hætti
þar 1977. Mátti þó vinna áfram
hálfan daginn. Nú, 89 ára gamall,
stendur hann enn sína plikt. Kona
hans liggur rúmföst og hann sér
um hana og heimilið í stórri, fal-
legri íbúð þeirra við Reykjahlíð.
Hefur hitað handa okkur kaffi með-
an við spjöllum saman um allar þær
breytingar sem orðið hafa á útgáfu
og prentun Morgunblaðsins frá því
blýstöfunum var handraðað í orð
og setningar og handsnúa þurfti
pressunni þegar gasið brást og þar
til nú að rafeindatæknin er tekin
við og blaðamenn skrifa beint í blað-
ið á tölvur, filmur komnar í stað
blýsins og sóðalegu prentsvertunn-
ar og 50 þúsund eintök af þykku
Morgunblaði raðast saman og þeyt-
ast úr sjálfvirkum vélunum á fáum
klukkutímum. En hann fær líka þær
fréttir að lítið ber orðið á þeirri
lífsgleði sem brýst út í söng þegar
mikið er um að vera og álag á
mannskapnum, eins og hann man
svo vel eftir í ísafold á fyrstu árum
blaðsins.
Þegar Gunnar Stefánsson kemur
og sér með eigin augum þennan
hreina sal í prentsmiðjunni þar sem
fólk situr við tölvur og upplýst
umbrotsborð, en filmur renna úr
vélum og eru límdar upp, lítur það
tækniundur sem orðið hefur á 75
ára ferli Morgunblaðsins, verður
honum að orði: „Er þetta nú enn
kölluð prentiðn?"
Bókbandsvinnusalur. Þótt myndin sé tekin áratug síðar, er Gísli Guðmundsson
þar enn (í hvítum slopp) og Hólmfríður, konan fremst á myndinni, var þar á dögum
Gunnars.