Morgunblaðið - 30.10.1988, Qupperneq 5

mörSunSEXðiö, §UnMIídagur íðI'ök¥ðSÉ'fe7íSá8
'b *s
blaðinu 19.júní, 6. tbl. 1926:
3 kíló sóda og U/2 kíló slökkt
(vatnsblandað) kalk er hrært sam-
an í stampi. 15 lítrum af sjóðandi
vatni er helt á smátt og smátt og
hrært stöðugt i, látið standa til
að kólna. Síðan er hinum tæra lút
ausið ofan af og hann soðinn með
5 kíióum af feiti/úrgangi í 4 stund-
ir, en öðrum 15 pottum af vatni
hellt á undanlásina í stampinum.
Eftir 4 tíma suðu er helmingnum
af seinna vatninu bætt út í og
hrært vel í. Það má ekki sjóða.
Svo er IV2 lítra af grófu salti bætt
í og soðið í 1V2 tíma. Tekið ofan
og látið standa til næsta dags.
Liggur þá sápan ofan á. Er hún
tekin upp og soðin með afgangin-
um af lútinum í 1 klukkustund.
Látin standa til morguns og er hún
þá hörð og föst í sér. Skorin í
stengur eða ferhyminga og látin
þoma.
Ég man eftir þessari sápu og
mæli ekki sérstaklega með henni.
Það er hægt að fá nýlegri og betri
uppskriftir hjá Leiðbeiningarstöð
húmæðra."
Ómenguð náttúruafurð
— Eitthvað var nú samt um
þvotta áður en sápan fór að
tíðkast, í því sambandi hefur þvag
verið nefnt og þá ekki sem óhrein-
indi til að þrifa af fötum og líkama
heldur sem þvottaefni?
„Fólk varð að nota það sem var
fyrir hendi og keyta var notuð sem
þvottaefni. Keyta er staðið hland.
Næturgögnin vom tæmd í tunnu
eða svonefnda keytukagga. Kagg-
anum var komið fyrir fram í
göngum eða skoti eða baka til í
eldhúsinu, yflrleitt í homi hjá tað-
stálinu. Taðið var notað til upphit-
unar. Kagginn var auðvitað vel
þétt ílát og yfír því var stór og
góður hlemmur. Þvagið stóð og
„braut sig“ og þegar ammoníak-
lyktin var orðin stæk var keytan
virkilega gott þvottaefni. Fólki ber
saman um það. Ekkert efni gerði
ullina eins hvíta og keytan; þess
vegna var hún notuð til ullar-
þvotta töluvert fram á þessa öld,
löngu eftir að hætt var að nota
hana í annan þvott. Það verður
að taka það fram að keytuþvottur
var skolaður mjög vel.“
— En keytan, var þetta hrein-
gemingarefni úr ríki náttúmnnar
líka notað til líkamlegra þrifa?
„Það em til heimildir um keytu-
þvott á hári en keyta var samt
yfírleitt ekki notuð til hárþvotta.
Það þótti mjög gott að þvo hárið
úr nýju hlandi, sérstaklega kúa-
hlandi, það gaf svo fallegan gljáa.
Menn og konur sættu færis og
biðu í ijósinu.
Eins og ég sagði vom eiginleg
böð ekki algeng á síðari hluta átj-
ándu aldar og fyrri hluta þeirrar
nítjándu. En á síðari hluta nítjándu
aldarinnar fóra þvottabalar að
tíðkast þótt sumir létu nægja að
strjúka af sér með rökum klút.“
— En áburður. Nú vora störf
manna og kvenna þess háttar að
ætla má að nokkuð hafí reynt á
viðkvæma húð?

icv «u.* í
eriö *;
huðmn,£>J»bm..k'
Varalitur
hefur lengi
verið
notaður . . .
í dag eru íslenskar konur upplýstar um
andlitsförðun, púðrun og roðun.
„Hendur vom oft þvegnar með
þvagi og vatni. Þvagið mýkir
hendumar líka. Það má segja að
sjómenn hafí varðveitt þennan sið
einna lengst. Þeir áttu líka erfítt
með að ná í vatn og þvagið tekur
söltum sjónum fram. — Þar að
auki er það fáanlegt á hárréttu
hitastigi.
Ef fólk var handsárt þótti mjög
gott að þvo sér með skyri. Eins
var gott að þvo andlitið með mjólk
eða mysu. Smjör var líka notað
sem áburður. Ef þurfti að búa til
mjög gott smyrsl var ráð að sjóða
saman ósaltað smjör, vallhumal
og fleiri græðandi jurtir. Fótafeiti
var líka notuð. Þ.e.a.s. þegar
sviðafætur vom soðnir var þessari
feiti fleytt ofan af og hún þótti
mjög gott smyrsl og græðandi.
Fótafeitin var mikið notuð í allri
tóvinnu. Þegar þau störf vom
unnin var hún meira og minna á
fíngmnum á fólki.“
— Ula snyrtar neglur hafa aldr-
ei verið taldar nokkurri konu til
gildis. Hvað var notað til nagla-
snyrtingar?
„„Eg hef ekki rekist á nein
sérstök dæmi um naglasnyrtingu.
Það vom varla tök né áhugi á því
að safna löngum nöglum. Fólk
hefur trúlega klippt þær svona
eftir hendinni. Reyndar var sú trú
að það yrði að klippa þær eða
skera í þrem pörtum. Annars fengi
skrattinn þær og smíðaði úr skip
til að flytja sálir fordæmdra.
Annars virðist fólk hafa haft
meiri áhyggjur af vörtum. Fífla-
mjólkin er alþekkt ráð enn þann
dag í dag. En það var einnig hægt
að hnýta hnúta jafnmarga vörtun-
um á ullarspotta og setja í torf-
. . . en hætt er að bera
umbúðir af kaffibæti á
varir og kinnar.
Morgunblaðið/Sverrir
Engin slorlykt af þessum físki. Deshús til að geyma ilmsalt. Það var
lengi ættargripur í ætt Ólafíu Lárusdóttur frá Selárdal. Böm henn-
ar gáfu það Þjóðminjasafhinu.
Ef huð yðar er við
kvæm . . .
vegg. Þegar spottinn var fúnaður
áttu vörtumar að vera horfnar.
Það er líka ráð að sefja höndina
í gorvömb nokkra stund."
Eðlilegur yndisþokki
— Hvað með varalit, púður og
farða, sem nú virðist nánast vera
ómissandi?
„Oddur Einarsson sagði í ís-
landslýsingu sinni frá síðustu
ámm sextándu aldar að íslenskar
konur hefðu óbeit á allri andlits-
förðun, púðmn og roðun og tækju
eðlilegan yndisþokka og fegurð
fram yfír allt aðfengið skraut. Ég
veit nú ekki hvað á að taka þenn-
an heiðursmann alvarlega en það
em ekki til margar heimildir um
að íslenskar konur hafi málað sig
og púðrað. En þær hafa alltaf
haft einhver ráð til að snyrta sig
og ganga í augun á karlmönnum.
Það er helst export-kaffibætir-
inn sem kemur upp hugann. Það
var fluttur inn kaffibætir í eldrauð-
um umbúðum sem lituðu vel útfrá
sér og þær vom notaðar. Pappírinn
var bleyttur og borinn að vömm
og kinnum. Ódýr oggóður kaup-
bætir.“
— Nú hefur komið fram í frétt-
um að ástandi tanna og tannhirðu
landsmanna virðist vera nokkuð
ábótavant. Hvemig var þessu
háttað hér áður fyrr?
„Tannburstinn er nútímafyrir-
bæri. Fólk skóf úr eyranum og
stangaði náttúrlega úr tönnunum.
Fjöðurstafír vom notaðir við tann-
hirðuna. Þá mátti ydda aftur og
aftur."
Keytan var augsýnilega þarfa-
þing en tæpast verður lykt hennar
talin ljúf angan. Vom einhver ilm-
vötn notuð?
„Til að gefa góða lykt í föt var
og er það húsráð til að hafa
reyrknippi nálægt þeim. Það má
segja að reyrgrasið hafí verið aðal-
ilmjurt íslendinga hér áður fyrr.
Heldri manna konur átt Kölnar-
vatn og þær áttu líka ilmsölt sem
þær geymdu í svonefndum des-
húsum. Þessum konum var ákaf-
lega hætt við yfírliði; lífstykkin
og fatatískan gerðu ómanneskju-
legar kröfur og ilmsöltin vora
bráðnauðsynleg til að lífga þær
við.“
Veljum íslenskt?
— Nú hafa fjölmargir þungar
áhyggjur af gegndarlausum vöm-
innflutningi til landsins. Telur þú
að við íslendingar ættum að fram-
leiða meira af okkar snyrtivömm?
„Ég held að það sé ilmvatn
framleitt hér á landi og við mætt-
um alveg þefa meira af reyr og
eini og öðram íslenskum jurtum."
— En snyrtivörar eftir þjóðleg-
um og fomum uppskriftum?
„Ég er ekki viss um að það sé
áhugi fyrir „þvagsjampói" en við
gætum framleitt smyrsl úr fóta-
feitinni. Nú er öllum kindalöppum
hent.“
— Hvaða snyrtivömr notar þú?
„Þær em allar innfluttar!"
Viðtal: PLE