Morgunblaðið - 09.02.1989, Blaðsíða 8

8 B
MORGUNBLAÐIÐ VIÐSKIPTI/flTVINNBLÍF FIMMTUDAGUR 9. FEBRÚAR 1989
FJÁRMÁL Á FIMMTUDEGI
Um sMðstvkstiw stjómvalda
gegn eigendum sparifjár
Einangrunarstefna í flármálum þjóðarinnar er ekki aðeins „óskynsamleg,
heldur áreiðanlega óframkvæmanlegtil lengdar“
ERLENT LANSFE í stað
INNLENDS SPARIFJÁR ?
Miöstýring vaxta Vaxtafrelsi á innlánum Vaxtafrelsil banka og |
% bpdr iðjuud |
, í 1 I u !\
A / 1 l i
A/ Áætlaðir raunvextir af innlánum banka og sparisjóða
v
’ 1981 ' '82 ' '83 ' '84 ' '85 ' '86 ' '87 ’ '88 ’ '89
Kostnaður vegna erlendra lána
28,9%
Súlumar sýna jafngildi áætlaðra
ársvaxta af verðtryggðu innlendu láni
Lání
dollurum
1985-
0,2% 88
86 -3,5%
Lán í svissn.
frönkum
7.3y° 6.4%
1,2%
Lán í þýskum
mörkum
10,6%
8,1%
1981-
84
sm r
1,8%
1981- 1983- 1985-
84 86 88
18,1% Lán í jap.
jenum
10,7%
7,5%
1981-
84
1983-
86
1985-
88
1981- 1983- 1985-
84 86 88
:$aqMBRRR||RR11RR)||RRIRRIMRM
{iví í haust verði til þess ad draga úr innlendum spamaði. Áhrifin af
mínni spamaði eru aukin eyðsla, meiri halli í viðskiptum víð önnur
lönd og auknar erlcndar lántökur og skuldir.
Efri myndin sýnir að sparifjáreigendur hafa ekki alltaf átt sjö
dagana sæla. Þeir hafa ekki alitaf notið þeirra kjara sem boðíst
sfðustu árin. Myndin sýnir cinnig hvemig vextir þróuðust áður
bankar og sparisjóðir fengu frclsi til að ráða vöxtum og breytinguna
sem orðið hefur eflirþað. Orð stjómmálamanriá um aö raunvextir
kunni að vcrða neikvæðir ánýjan leik koma á óvart í ljðsi
hafa
cn
Á neðri myndinni sést að kostnaður vegna erlendra lána er ekki
alltaf lægri en af verðtryggðum ínnlendum lánum. Kostnaðurinn fcr
að miklu lcyti cftir gcngisþróun krónunnar og erlendra gjaldmiðla,
Súlumar þrjár fyrir hvem gjaldmiðil sýna að erlendur
lánskoslnaður hefur farið lækkandí síðustu árin vegna hækkandi
raungengis krónunnar. Með lækkandi raungengi krónunnar hækkar
afuir kostnaður áf erlendum lánum.
eftir Sigurð B. Stefánsson
Allt frá stjómarskiptunum í sept-
ember sl. hafa aðgerðir stjómvalda
gagnvart eigendum sparifjár vakið
nokkra furðu. Ráðherrar lýstu því
yfír þegar við myndun nýrrar
stjómar að unnið yrði að því að
leggja skatt á sparifé, að láns-
kjaravísitala sem tryggt hefur verð-
gildi sparifjár í nærri 10 ár yrði
lögð niður eða henni breytt og vext-
ir yrðu lækkaðir hvað sem tautar
og raular og hvemig sem farið yrði
að því. í desember sl. var síðan lagð-
ur á stighækkandi og afturvirkur
eignarskattur, næstum þrefalt
hærri á hæstu eignir en áður hafði
verið og nú hefur lánskjaravísitölu
verið breytt án nokkurra sjáanlegra
raka og þvert gegn óskum og
ábendingum hagsmunasamtaka,
sljómmálamanna, lögmanna og
einstaklinga, lántakenda jafnt sem
sparifjáreigenda, sem Qallað hafa
um málið. Þá hafa vextir af nýjum
spariskírteinum verið lækkaðir í
tvígang og bera þau nú 6,8-7%
vexti yfir „verðbólgu", þ.e. yfir
hækkun nýju lánskjaravísitölunnar.
í nýjum aðgerðum ríkisstjómarinn-
ar sem kynntar voru í byijun vik-
unnar er gert ráð fyrir 5% vöxtum
af spariskírteinum. Sala spariskírt-
eina ríkissjóðs með 6,8-7% vöxtum
mun hafa verið afar dræm í janúar
sl. og naumast verður lækkun í 5%
vexti til að örva hana. Verður slíkur
leikur með flárhagsafkomu ríkisins
að teljast mikið hættuspil þegar
rekstrarhalli ríkissjóðs er hvorki
meiri né minni en 7 milljarðar króna
og halli í viðskiptum við útlönd um
12 milljarðar króna á ári.
íslensk stjórnvöld ganga i
þveröfiiga átt við stefinu
nágrannaþjóða okkar á
sviði sparnaðar
Aðgerðir stjómvalda gegn spari-
ijáreigendum koma ekki síst
spánskt fyrir sjónir vegna þess að
þær ganga í þveröfuga átt við
stefnu stjómvalda í flestum eða öll-
um nágrannaríkjum okkar, t.d. í
Danmörku, Belgíu, Bretlandi,
Bandaríkjunum, Frakklandi,
Svíþjóð og víðar. Stjómvöld þessara
þjóða hafa gert það sem í þeirra
valdi stendur til að laða fram spam-
að, til að auka og breiða út hluta-
fjáreign almennings, til að hvetja
fólk til að leggja fram fé til atvinnu-
reksturs eða til ríkisins með því að
kaupa skuldabréf hins opinbera. í
þessu skyni hefur verið beitt skatt-
frádrætti vegna spamaðar eða
hlutabréfakaupa, brotið hefur verið
upp á nýjum spamaðarleiðum, upp-
lýsingum dreift um gildi spamaðar
og í stuttu máli má segja að stjóm-
völd hafi neytt allra tiltækra ráða
til að auka spamað landa sinna.
Stjómvöld víðast hvar nema á
íslandi leggja ofurkapp á að auka
spamað af tveimur ástæðum. Önn-
ur er augljós: Fyrirtæki þurfa fé til
framkvæmda til þess að þjóðarbú-
skapur geti blómgast áfram. Þess
vegna þurfa sparendur að leggja
fram stöðugan straum af fé, fé sem
rennur um banka og sparisjóði,
verðbréfasjóði og aðrar stofnanir
og fyrirtæki fjármagnsmarkaðsins
til atvinnulífsins þar sem það er
fjárfest og ávaxtað.
Hin ástæðan er þjóðhagslegs
eðlis. Nokkrar þjóðanna, t.d.
Bandaríkjamenn og Danir (auk ís-
lendinga) eiga við þrálátan halla
að stríða í viðskiptum við útlönd
og vaxandi erlendar skuldir. Við-
skiptahallinn stafar af því að inn-
lendur spamaður nægir ekki til að
fjármagna ijárfestingu innanlands.
Eina leiðin til þess að minnka halla
í viðskiptum við útlönd og stöðva
söfnun skulda í útlöndum er að efla
innlendan spamað, auka hann þar
til hann nægir fýrir fjárfestingu í
landinu, bæði flárfestingu hins op-
inbera og flárfestingu einstaklinga
og fyrirtækja þeirra.
Innlendur sparnaður fer nú
minnkandi eftir stöðugan
vöxt á síðustu árum
Fyrstu tölur um þróun spamaðar
haustið 1988 benda til þess að að-
gerðir íslenskra stjómvalda til að
draga úr myndum sparifjár í
landinu hafi borið árangur. Inn-
streymi fjár í banka og sparisjóði á
árinu 1988 varð minna en á ámnum
næst á undan. Sala spariskírteina
hefur gengið treglega síðan í haust.
Áhrifin af ofangreindum aðgerðum
stjórnvalda eru að nýtt erlent lánsfé
streymir inn í landið í stað þess
innlenda sparifjár sem ella hefði
myndast. Aðgerðir stjórnvalda
bitna einkum á eigendum almenns
spariíjár þótt þær séu ýmist gerðar
í nafni „aukins jafnréttis í landinu"
eða þess að ná í „breiðu bökin" sem
eru ekki of góð til að borga. Menn
skyldu ekki gleyma því að sparifé
landsmanna myndast við það að
sumir eyða minna en þeir afla um
leið og þeir fylgjast með nágrönnum
eða vinnufélögum sem eyða meira
en þeir afla og safna skuldum. M.a.
af þessum ástæðum er spamaður
viðkvæmur og sparifé oft sem heil-
agt í augum eigenda þess.
Viðskiptahalli ársins 1988 nam
hátt á tólfta milljarð króna og þá
fjárhæð verður að taka að láni hjá
erlendum eigendum sparifjár. Oft
heyrist það sagt hér á landi að er-
lent lánsfé sé fáanlegt á lægri vöxt-
um en innlent fé. Þessi misskilning-
ur er útbreiddur bæði meðal stjóm-
málamanna og forsvarsmanna
íslenskra fyrirtækja. Mjmdimar hér
á síðunni sýna að svo er ekki allt-
af. Vextir á íslandi eru ekki hæstu
vextir í heimi þótt þeir séu vissu-
lega í hærri kantinum. Allir aðrir
notendur erlends fjár en útflytjend-
ur verða að greiða lán sín aftur
með gjaldeyri sem þeir kaupa fyrir
tekjur sínar í íslenskum krónum.
Þess vegna nægir ekki að líta á þá
vexti sem greiða þarf af erlendum
lánum. Það verður einnig að líta á
þróun gengis. Gengi gjaldmiðla á
alþjóðagjaldeyrismarkaði breytist
innbyrðis frá einum tíma til annars
og jafnframt breytist gengi íslensku
krónunnar gagnvart erlendum
myntum.
Erlent sparifé er ekki alltaf
ódýrara en innlent sparifé
Á myndunum hér á síðunni kem-
ur fram að lán í japönskum yenum
sem tekið hefði verið í árslok 1981
og greitt upp þremur árum síðar
hefði borið vexti (lánskostnað) sem
svarar til 18% vaxta yfir hækkun
lánskjaravísitölu á ári á lánstíman-
um. Það hefði einhverjum þótt dýrt
lán ef tekið hefði verið í íslenskum
krónum með verðtryggingu. Lán í
yenum sem tekið hefði Vérið í árs-
lok 1983 en greitt upp þremur árum
síðar hefði borið ársvexti sem jafn-
gilda 11% vöxtum yfir verðbólgu
og kostnaður af láni teknu í árslok
1985 til þriggja ára hefði borið jafn-
gildi 7,5% vaxta yfir hækkun láns-
kjaravísitölu á ári. Á sjö árum frá
1981 til 1988 hefði lán í Bandaríkja-
dollurum borið kostnað sem jafn-
gildir 6,5% vöxtum yfir verðtrygg-
ingu, lán í þýskum mörkum hefði
borið kostnað sem jafngildir 5,8%
vöxtum yfir verðtryggingu, lán í
svissneskum frönkum hefði horið
kostnað sem jafngildir 3,6% vöxtum
og lán í yenum kostnað sem jafn-
gildir 11,3% vöxtum yfír verðtrygg-
ingu á árinu hveiju.
Þessir reikningar miðast við LI-
BOR vexti (vexti á millibankamark-
aði í London) af lánum í viðkom-
andi mynt auk 1% álags. Stærstu
íslensku lántakendurnir (t.d. ríkis-
sjóður, Landsvirkjun, Landsbanki,
Eimskip, Flugleiðir) njóta yfirleitt
betri kjara (greiða lægra vaxtaálag)
en aðrir lántakendur sem taka lán
sín í gegnum íslenska banka eða
íjármálafyrirtæki verða yfirleitt að
greiða hærra vaxtaálag. Þótt hér
sé aðeins stiklað á örfáum dæmum
nægja þau til að sýna fram á að
erlent lánsfé getur verið afar dýrt.
Af ofangreindum tölum og súlu-
ritunum kemur einnig fram að láns-
kostnaður vegna erlendra lána hef-
ur farið lækkandi eftir því sem liðið
hefur á þennan áratug. Það er ein-
göngu vegna þess að raungengi
íslensku krónunnar hefur farið
hækkandi, einkum á árunum frá
1985. Þótt gengi krónunnar hafi
nú verið fellt fimm sinnum á rúm-
lega einu ári er enn talað um að
raungengi krónunnar sé hátt; enn
frekari lækkun á gengi krónunnar
kemur fram sem hækkun á láns-
kostnaði þeirra sem tekið hafa lán
í útlöndum.
Vitnisburður um árangur
af miðstýringu vaxta og
Qármagns er ekki langt
undan
íslenskt sparifé á sér ekki ýkja
langa sögu. Verðbólga hefur verið
viðvarandi vandamál á íslandi um
áratuga skeið og lengst af hafa
vextir af sparifé verið ákvarðaðir
af hinu opinbera. Myndin af raun-