Morgunblaðið - 09.02.1989, Blaðsíða 10

10 B
MORGUNBLAÐIÐ VIÐSKIPTI/ATVINNULÍF FIMMTUDAfíUR 9. FEBRÚAR 1989
Verður andvaraleysið
Norsk Data að falli?
Þeir sem ekki fylgjast vel með hinum öru breytingum í tölvu-
heiminum eiga á hættu að daga uppi eins og nátttröll
Erlent
Einu sinni var það kallað norska undrabarnið, skærasta stjaman á
himni viðskiptalífsins, en nú á tölvuframleiðandinn Norsk Data í
alvarlegum erfiðleikum. Þessi miklu og snöggu umskipti eru að
mörgu leyti dæmigerð fyrir þennan iðnað og sýna vel hvað það er
hættulegt að fylgjast ekki nægilega vel með þeim öru breytingum,
sem þar eiga sér sífellt stað.
Niðurstöðutölur fyrir reksturinn
á síðasta ári sýna, að tapið fyrir
skattgreiðslur var þá nærri 6,5
milljarðar ísl. kr. af 22,5 milljarða
kr. veltu. Hefur nú verið skýrt frá
ýmsum ráðstöfunum til að rétta af
hag fyrirtækisins og meðal annars
verður 800 manns sagt upp, 20%
af starfsliðinu.
Meiri og örari breytingar eiga sér
nú stað í tölvuiðnaðinum en nokkru
sinni síðan tölvan kom fyrst fram
Sjónarhorn
á sjónarsviðið á sjötta áratugnum.
Bara það eitt að halda í horfinu til
að daga ekki uppi eins og nátttröll-
ið forðum reynist mörgum meira
en nóg. Ef fyrirtækin eiga undir
högg að sækja að einhveiju leyti,
standa til dæmis höllum fæti á
heimamarkaði eða á einhveiju sér-
sviði sínu, er hætt við að afleiðing-
amar verði þær sömu og hjá Norsk
Data, mikil og bráð umskipti til
hins verra.
Þijár meginskýringar á
erfíðleikunum
Erfiðleikar Norsk Data eiga sér
einkum þijár skýringar: í fyrsta
lagi er fyrirtækið of háð tölvumark-
aðinum í Noregi; í öðru lagi hefur
það annaðhvort ekki áttað sig á eða
látið undir höfuð leggjast að nýta
sér tæknibreytingar, sem skipt geta
sköpum í rekstrinum, og í þriðja
lagi hefur það það ekki komið nógu
fljótt til móts við óskir kaupenda
um stöðluð kerfí.
Eins og komið er snýst málið um
það hvort Norsk Data hefur getu
til að rétta úr kútnum eitt og óstutt.
Ef ekki þá kemur tvennt til. Að það
verði gleypt af stærra fyrirtæki eða
250
VerA á hlutabréfum
Nkr. á hvert hlutabróf
Tekjur eftir svæðum
Danmörk I |V-Þýskalanct
Nkr 0,277 | |Nkr, 0.24j 1
Hagnaður/tap fyrir skatta
Nkr. milljónir
1983 84 85 86 87 88 89
1983 84 85 86 87 88
koðni niður í meðalstóran kerfis-
framleiðanda. Markaðssérfræðing-
ar eru allir sem einn heldur svart-
sýnir á framtíð fyrirtækisins og
segja, að of seint hafi verið gripið
í taumana, jafnt í rekstrarlegum
sem tæknilegum efnum.
Saga Norsk Data, velgengnin á
liðnum árum og afturkippurinn nú,
er um margt lík þróuninni hjá vest-
ur-þýska fyrirtækinu Nixdorf enda
er þeim oft jafnað saman. Upp-
gangurinn byggðist á háþróaðri en
þó ódýrri tækni og á nánu, persónu-
legu sambandi við viðskiptavinina
en þrátt fyrir það náði fyrirtækið
aldrei að hleypa heimdraganum, að
hasla sér völl á alþjóðlegum mark-
aði. Norðurlöndin standa enn undir
70% viðskiptanna og sá markaður
er orðinn afskaplega veikur, ekki
síst vegna verðfallsins á olíu, og
engar líkur á að úr rætist í bráð.
Eitt af öflugustu sérsviðum
Norsk Data hefur verið blaðaút-
gáfan. Á árinu 1986 nam salan til
þess iðnaðar 100 millj. nkr. og hafði
fyrirtækið 90% markaðarins í Nor-
egi. Á síðasta ári var markaðshlut-
fallið það sama en salan dottin nið-
ur í 33 millj. nkr.
Bretlandseyjar virtust um tíma
vera mjög vaxandi markaður fyrir
Norsk Data og til treysta stöðuna
þar var ákveðið að kaupa ritvinnslu-
fyrirtækið Wordplex, sem þá átti í
miklum vandræðum. Steve Bennett,
framkvæmdastjóri ND á Bretlands-
eyjum, segir hins vegar, að allt
síðasta ár hafi í raun farið í það
eitt að ganga frá sameiningu fyrir-
tælqanna.
Að sofíia á verðinum er
dauðasynd
Hvað sem þessu líður segja sér-
fræðingar, að hitt sé miklu alvar-
legra, að ND gleymdi að fylgjast
nægilega vel með og nýta sér nýj-
Er Japan framtíðarmarkað-
ur fyrir íslenskar vörur?
eftir Hermann Ottósson
Fyrri grein
Þau tvö mál, sem hafa verið á
hvers manns vörum uppá síðkastið,
eru í fyrsta lagi sameining Efna-
hagsbandalagsríkja í eina markaðs-
heild árið 1992, og í öðru lagi Jap-
ansmarkaður. Þessi tvö mál eru á
vissan hátt skyld, þar sem tilgang-
urinn með sameiginlegum markaði
EB er ekki að opna einn stóran
markað, heldur að stuðla að öflugri
framleiðsluheild sem m.a. getur
tekist á við Japani um hylli neyt-
enda á alþjóðamörkuðum.
Japan hefur lengi haft yfir sér
blæ sem er einskonar sambland af
austurlensku ævintýri og öflugu
iðnaðarveldi. Lengi vel trúði fólk
ekki á gæði og tækni frá Japan,
en nú hefur dæmið snúist við á
þann hátt, að vestræn fyrirtæki
markaðssetja vörur sínar undir
nöfnum sem hljóma japanskt og
sækja gjaman fyrirmyndir um
stjómun og starfsmannahald til jap-
anskra fyrirtækja. Efnahagsundr-
inu Japan verður ekki lýst í fáum
orðum, en hér má nefna að vöra-
skiptajöfnuður Japana var í ágúst
1988 hagstæður um 6.343 miiljónir
Bandaríkjadala þó að innflutningur
hafi aukist um 27,8% miðað við
sama mánuð f fyrra.
Japanir fíárfestu erlendis fyrir
83,649 milljónir dala á árinu 1987.
Gengisþróun yensins og liðkun
sljómvalda fyrir innflutningi hefur
einnig haft mikil áhrif í átt til auk-
inna vöruskipta við útlönd. Verð á
innfluttum vöram hefur lækkað,
þannig að margar vörar s.s. lax,
sem áður var mest neytt á veitinga-
húsum, er nú seldur í neytendaum-
búðum í vöruhúsum.
Japan er mjög stór, fjársterkur
og áhugaverður markaður en erfið-
ur, margþættur og í sumum tilfell-
um lokaður. í japan búa 124 millj-
ónir manna, og þar af 37% í þrem
borgum, Tókíó 28 millj. íbúa, Osaka
12 millj. íbúa og Nagoya 6 millj.
íbúa. Meðalaldur íbúa er sá hæsti
í heimi. 10% af öllum íbúum Japans
era 65 ára og eldri.
Það sem gerir japanska markað-
inn einkanlega áhugaverðan fyrir
SJÁVARAFURÐIR 1 JAPAN
1986
OTFLUTNINQUH
8%
BIHQOIR
6*
8ALTAÐ.ÞURKAÐ OFL
88%
INNLEND FHAMLEIÐ8LA SUNDURLIÐUN
FRAMBOÐ
INNFLUTNINQUR
17*
NIÐURLAQT/800IÐ
3%
FER8KT OQ FRY8T
27*
ANNAÐ
82*
FRAMBOÐ TIL INNLENDRAR
NEVSLU 12.676.000 TONN
HEIMILD SF
íslendinga er hin gífurlega neysla
Japana á fiski. Hver Japani neytti
74,5 kg af fiski á árinu 1987 og
aðeins Islendingar neyta meira af
fiski en þeir. Japanir flytja inn allra
þjóða mest af sjávarafurðum. Þó
Japanir hafí veitt um tólf milljón
tonn af fiski á árinu 1987 að sjávar-
spendýrum og sjávargróðri ótöldum
nægði það engan veginn til að anna
eftirspum innanlands, þannig að
innflutningur varð rúmar 2 milljón-
ir tonna af fiski. Stærsti hluti inn-
flutningsins kom frá Bandaríkjun-
um, en stór hluti einnig frá Suður-
Kóreu. Taiwan, Indlandi og
Kanada.
Innlend firamleiðsla
Framleiðsla sjávarafurða á árinu
1986 jókst um 5% ef miðað er við
árið 1985. Magnið var rúmlega tólf
milljónir tonna. Ef framleiðsluaukn-
ingin er skoðuð má leiða að því rök
að hún einkennist af mikilli aukn-
ingu úthafsveiða, ásamt samdrætti
veiða á Qarlægum höfum, sem m.a.
stafar af útfærslu fiskveiðilögsögu
ríkja í 200 mílur. Einnig er um að
ræða aukningu á lýsis- og mjöl-
framleiðslu og skyldum afurðum.
Magnið hefur haldist um tólf millj-
ónir tonna, en það hefur tekist
vegna aukinnar sardínuveiði og
fiskeldis.
Markaðurinn
Hin mikla fiskneysla Japana
speglast einnig í útgjaldaliðum jap-
anskra heimila. Kaup á fiski eru
stærsti útgjaldaliður þeirra í dag.
Þessi þróun hefur verið áberandi
allar götur síðan 1965, en þá eyddi
japanskt heimili að meðaltali 2.252
yenum á mánuði til kaupa á físki,
sem voru 13% af heildarútgjöldum.
Þá var stærsti útgjaldaliðurinn
kaup á grænmeti og sölum úr sjó,
sem var 13,6% af heildarútgjöldun-
um. Á árinu 1985 höfðu fiskkauþ
náð yfirhendinni, en þá keypti hvert
japanskt heimili fisk fyrir 10.325
yen á mánuði, sem var þá stærsti
útgjaldaliðurinn eða 16,3% af heild-
arútgjöldum hvers heimilis.
Meðalfjölskylda í Japan neytir
fiölmargra tegunda af fiski og skel-
fiskafurðum. Síðustu ár hefur iheð-
alfjölskyldan keypt mest af vörum
sem unnar era úr smokkfiski, en
síðan koma lax, túnfiskur, sardína,
saury (geimefur), flatfiskur og
rækja. Skelfisks er einnig neytt í
miklu magni.
Unnar afurðir
Rúmlega 64% af sjávarafurðum
í Japan fara til einhverskonar
vinnslu. Innflytjendur jafnt semjap-
anskir framleiðendur hafa á síðustu
áram lagt mikla áherslu á vöraþró-
un til að mæta óskum neytenda um
einfalda matargerð og holla fæðu.
Einnig má merkja þróun í þá átt
að nýta áður ónotaðar sjávarafurð-
ir, t.d. innjrfli, bæði til matvæla-
framleiðslu og annars iðnaðar.
Margar gerðir af unnum sjávar-
afurðum er að fínna á japanska
markaðnum. Sumar þeirra era
hefðbundnar og hafa verið á borð-
um í margar kynslóðir. Vinsældir
þeirra eru stöðugar. Sem dæmi um
hefðbundnar afurðir má nefna
„Kamaboko" úr súrími (mamingi),
soðna fiskpöstu, „Katsuo-bushi“,
sem er þurrkaður bonito (rákung-
ur), „shiokara" sem era geijuð inn-
yfli úr físki, „chikuwa" sem er sér-
stök pasta, en ekki síst þurrkaður
smáfiskur, t.d. loðna eða sardína.
Á síðustu áram hefur markaðs-
hlutdeild frystra sjávarafurða auk-
ist-til muna, vegna þess að Japönum
finnst handhægt að geyma þær og
matreiða. Einnig hafa heilsufars-
legir þættir spilað inní, þar sem
sjávarafurðir með litlu saltinnihaldi
njóta vaxandi vinsælda. Sem dæmi
má nefna að sala á frystum fisk-
borgurum og fiystri rækju hefur
tvöfaldast á síðustu 10 áram og var
hún um 270 þús. tonn á síðasta ári.
Afurðir úr mamingi
(surimi)
Lengi vel var framleiðsla unninna
afurða úr mamingi stór þáttur í
fullvinnslu Japana á sjávarafurðum.
Á seinni áram hefur heildarfram-
leiðslan dregist nokkuð saman.
Hinsvegar hefur framleiðsla á
„kamaboko" með krabbabragði, eða
krabbalíki, 20-faldast á síðustu 10
árum. Allar líkur era á að fram-
leiðsla eigi enn eftir að aukast
vegna framfara í vinnslu frysts
mamings úr Alaskaufsa til surimi
framleiðslu.
Saltaðar og þurrkaðar
afiirðir
Markaðshlutdeild saltaðra og
þurrkaðra afurða nam um 900 þús.
tonnum á síðasta ári. Þar era þurrk-
aðar og léttsaltaðar sardínur
fremstar í flokki, ekki einungis
vegna aukinnar veiði heldur einnig
vegna þess að sardínur innihalda
eicosa pentaenoic-sýra, em talin er
lækka blóðfitu og draga þar með
úr líkum á hjartasjúkdómum.
Niðurlagðar/niðursoðnar
fiskafúrðir
Síðastliðin 10 ár hefur fram-
leiðslan verið nokkuð stöðug, eða
um 400.000 tonn á ári. Þess má
geta að framleiðsla á niðursoðinni
sardínu hefur aukist tífalt og var
hlutur sardínuframleiðslunnar um
120 þús. tonn árið 1986.
í næstu grein verður fjallað nán-
ar um markaðsmál í Japan og við-
skipti Islands og Japan.
Höfundur er rekstrarhagfræðing-
ur.