Morgunblaðið - 21.06.1990, Blaðsíða 8

8 B
■ MORGUNBLAÐIÐ VIÐSKIPTI/ATVINNULÍF FIMMTUDAGUR 21. JÚNÍ 1990
4
FJARMAL A FIMMTUDEGI

| , I W 1
Fjái málin fylgja okkur alla æviná \
Aðeins með góðu skipulagi flármála er hægt að búa sig undir það versta - með líftryggingu - og það
besta með góðum eftirlaunaréttindum
Hvernig er eignarskatturinn reiknaður?
0%
Einstaklingar mega eiga kr. 2.875 þús. í hreina eign án
þess að greiða eignarskatt
1,2%
Ef eignarskattsstofn fer yfir kr. 2.875 þús. hjá
einstaklingi greiðist 1,2% eignarskattur af eignum fyrir
ofan þetta mark.
1,45%
Ef eignarskattsstofn einstaklings fer yfir kr. 4.250 þús.
bætist við 0,25% sérstakur eignarskattur, svonefndur
Þjóðarbókhlöðuskattur. Sá skattur leggst þó ekki á
eignir manna sem orðnir eru 67 ára og eldri né heldur
þá sem nutu örorkulífeyris á tekjuárinu næst á undan
álagningarári.
2,20%
Af eignarskattsstofni einstaklings sem fer yfir kr. 8.050
þús. greiðist að auki 0,75% svo að næsta þrep
eignarskattsins verður því 2,20%. Þessi siðasti 0,75%
skattur lækkar þó hjá þeim sem hafa tekjuskattsstofn
undir kr. 1.680 þús. hlutfallslega þannig að hann fellur
niður að fullu ef tekjuskattsstofn er undir kr. 840 þús.
Allar ofangreindar fjárhæðir eiga við einstaklinga og eru
helmingi hærri fyrir hjón. Þær eiga við álagningu ársins
1990 vegna eigna í lok árs 1989.
Þann 5. maí sl. voru samþykkt á Alþingi lög sem
heimila að álagningu eipnarskatts á eftirlifandi maka
skuli á dánarári hagað a sama hátt og um hjón væri að
ræða. Lögin koma til framkvæmdar við álagningu árið
1991 vegna eigna í lok þessa árs.
Dæmi um helstu greiðslur frá
aimannatryggingum frá 1. febrúar 1990
Ellilífeyrir einstaklings frá 67 ára aldri er kr. 11.016 á
mánuði. Éllilífeyrir hjóna er kr. 19.289 á mánuði.
Full tekjutrygging einstaklings er kr. 20.268 á mánuði
en tvöfalt hærri fyrir hjón. Tekjutryggingin skerðist um
45% vegna tekna einstaklings sem eru yfir 12.800 kr. á
mánuði eða tekna hjóna sem eru yfir 17.916 kr. á
mánuði. Frá 1. júlí skerðist tekjutrygging einstaklings
þpgartekjureru komnaryfirkr. 19.000 ámánuði.
Oskert heimilisuppbót nemur kr. 6.890 á mánuði hjá
þeim sem búa einir og njóta tekjutryggingar en
heimilisuppbót skerðist með sama hætti og
tekjutiygging.
Sérstök heimilisuppbót nemur kr. 4.739 á mánuði.
Hana fá þeir sem búa einir og hafa engar aðrar tekjur
en tryggingabætur
Hvernig sparifé myndast ef lagðar eru
fyrir 10 þús. kr. á mánuði og vextir eru
7% yfir verðbólgu á ári
lagt fyrir í
10 ár
15 ár
20 ár
25 ár
30 ár
höfuðstóll með vöxtum
í þús kr.
1.710
3.110
5.075
7.830
11.695
Ofangreindar fjárhæðir eru án verðbóta en miðast við
að vextir haldist 7% óbreyttir frá upphafi sparnaðar.
Sveiflur fasfeignaverðs umfram almennt verðlag árin 1980-1989
Fasteignaverð
100-r
80-
87 ' 88 ■ 89
Almennt verðlag =100
mmm'i 1»a-- 1 ■■»s-;...■- ---..;>■ ■ ■■■ •ímrí'zrx’ww’yr’
MARGIR hafa á orði að fjármál séu alltaf að verða flóknari og flóknari. Það kann að vera rétt að því leyti til að það er fleira
í fjármálum fjölskyldunnar sem hyggja þarf að nú en áður. Vegna þess hve peningar eru orðnir dýrir getur það orðið
dýrkeypt að fylgjast ekki vel með fjármalum sínum. Hér fylgja upplýsingar um fáein atriði sem snerta fjárhag flestra
fjölskyldna; um útreikning eignarskatts, helstu bætur almannatryggingakerfisins, um sveiflur á fasteignaverði og hvernig
hægt er að eignast sparife með þvi að leggja vissa fjárhæð til hliðar mánaðarlega í langan tíma.
eftir Sigurð B.
'H Stefánsson
Fjármál eru að verða æ mikil-
vægari þáttur í lífi allra íslendinga.
Það er vegna þess að allt farið að
kosta peninga. Jafnvel trillukarl
getur ekki lengur róið til fiskjar
nema eiga kvóta sem kostar pen-
inga. Peningarnir sjálfir eru ekki
lengur ódýrir eins og íslendingar
hafa átt að venjast í áratugi. Nú
er dýrt að taka fé að láni og það
er verðmætt að eiga sparifé og
getur skipt sköpum hvort fé er varð-
i veitt í steinsteypu eða sem vaxta-
berandi eign.
Vegna þeirra umskipta sem orðið
hafa í fjármálum þjóðarinnar
síðasta áratuginn verður nú hver
og einn að sýna nokkra fyrirhyggju
í fjármálum og skipuleggja þau eins
vel og unnt er, eignir og skuldir
jafnt sem tekjur, skatta og önnur
útgjöld. Fjármálin fylgja okkur allt
frá unglingsárum eða upphafi
vinnualdurs til grafar. Þess vegna
er ekki nóg að hugsa um fjármál
júnímánaðar 1990 eða fjármál árs-
' ins 1990 og jafnvel ekki fjármál
næstu fjögurra til fimm ára. Til að
ná árangri verður að líta á allt
æviskeiðið sem eina heild og átta
sig á því hvar maður er staddur
núna. Út frá því er hægt að meta
hvort fjármálin eru nokkum veginn
á réttu róli eða hvort úrbóta er þörf.
Verðbólgan hefur mótað
venjur fólks í fjármálum
Verðbólga síðustu áratuga hefur
átt sinn þátt í því að brengla verð-
mætamat þjóðarinnar. Þeir sem ól-
ust upp á árunum frá stríðslokum
og fram undir 1980 vöndust við að
fasteignir væru ömggasta fjárfest-
ingin. Það virtist vera beinlínis ráð-
legt að byggja fremur stórt hús en
lítið. Allt fram á síðustu ár var sá
hugsunarháttur framandi að dreifa
eignum fjölskyldunnar með skipu-
legum hætti bæði á íbúðarhúsnæði
og á bankareikninga eða verðbréf
sem bera arð. Félagsleg þjónusta
velferðarþjóðfélagsins nær frá
fræðslu bama og mestallri heil-
brigðisþjónustu allt til háskóla-
menntunar eða læknismeðferðar í
útlöndum. Þessar opinbem trygg-
ingar hafa orðið til að slæva tilfínn-
ingu fólks fyrir nauðsyn þess að
eiga eitthvað í handraðanum ef til
óvæntra áfalla kemur síðar á
lífsleiðinni.
Af þessum ástæðum er ekkert
óalgengt nú að fólk um sextugt
eigi góða og skuldlausa fasteign,
t.d. hæð, raðhús eða einbýlishús,
og bíl en engar aðrar eignir. Hér
em ekki talin réttindi í lífeyrissjóð-
um því að venjulega er ekki litið á
þau sem eign. Lífeyrisréttindi ís-
lendinga um sextugt geta verið
jafngildi allt frá 15 til 20 milljón
króna eignar (opinber starfsmaður
með góð laun) niður í þijár til sex
milljónir króna (t.d. réttindalítill
sjálfstæður atvinnurekandi sem
v nyti ellilífeyris og tekjutryggingar
frá Tryggingastofnun ríkisins - eða
ekkja sem ekki ætti lífeyrisréttindi
sjálf og nyti aðeins lítils háttar
makalífeyris frá lífeyrissjóði).
Með eignir fyrir 20 milljónir
en alltaf blönk
Þegar svona er ástatt er hægt
að lenda í nokkurs konar eigna-
kreppu. Tökum dæmi um hjón sem
eiga skuldlausa íbúð eða hús, bif-
reið, sumarbústað sem keyptur var
eða byggður meðan börnin voru enn
heima og loks litla íbúð sem keypt
var fyrir arf og leigð út. Segjum
að tekjurnar séu um 180 þúsund
krónur á mánuði m.v. að tveir vinni
utan heimils, auk 30 þús. kr. leigu-
tekna. Tekjurnar eru því ekkert
mjög lágar og söluvirði eigna gæti
verið nálægt 20 milljónum króna
eða jafnvel hærra. En tekjuskattur
þessara hjóna er um 42 þús. kr. á
mánuði, eignarskattar, fasteigna-
gjöld, viðhald og tryggingar fast-
eigna um 45 þús. kr. á mánuði og
afskriftir, rekstur, tryggingar og
viðhald bíls er um 40 þús. kr. á
mánuði. Þá eru um 80 þúsund krón-
ur eftir á mánuði fyrir öllum öðrum
þörfum.
Þessi hjón gætu selt eignir sínar
fyrir um 20 milljónir króna og keypt
íbúð í staðinn fyrir um 10 rnilljónir
og spariskírteini fyrir um 10 millj-
ónir króna. Þá væri útkoman ge-
rólík. Tekjur (án leigutekna) væru
180 þús. kr. og tekjuskattur um
kr. 30 þúsund. Eignarskattar, fast-
eignagjöld, viðhald og tryggingar
fasteignar væru um 20 þús. kr. á
mánuði og bifreiðakostnaður
óbreyttur. Eftir væru þá kr. 90
þús. á mánuði. Við þær tekjur bæt-
ast skattfijálsar tekjur af spariskír-
teinaeigninni sem eru um 54 þúsund
kr. á mánuði ef reiknað er með að
höfuðstóll haldist verðtryggður og
þannig óbreyttur að raunvirði. Með
hagræðingu eigna hefði þannig tek-
ist að auka tekjur eftir skatta,
bílkostnað, viðhald og tryggingar
úr kr. 80 þús. á mánuði í um 144
þúsund eða um nálægt 80%. Sá
mismunur gæti til dæmis gert hjón-
unum kleift að leggja sérstaklega
fyrir til eftirlaunaáranna og auka
þannig sparifé sitt. Þetta er ekki
erfitt þegar nægar eignir eru fyrir
hendi.
Með íbúð fyrir sex milljónir
en skuldir fyrir fímm
Tökum nú annað dæmi um hjón
á þrítugsaldri. Þau hafa nýlega
keypt íbúð fyrir sex milljónir en
áttu aðeins eina milljón fyrir og bíl
fyrir hálfa milljón. Eigið fé þeirra
(hrein eign) er aðeins liðlega 20%
af húsi og bíl en skuldir um 80%.
Þau eiga tvö lítil börn, hverfandi
réttindi í lífeyrissjóði og ekki hafa
verið teknar aðrar tryggingar en
skyldutryggingar á íbúð og bíl.
Tekjur eru ekki háar og greiðslu-
byrði lána þung.
Hér er vissulega teflt á tæpasta
vaðið þótt slíkt sé vissulega ekki
fátítt. Eigið fé hjónanna er hrein-
lega of lítið til að ráðast í 6 m.kr.
íbúðarkaup með sæmilegu öryggi.
Á íslandi og raunar víða í ná-
grannalöndum okkar eru sveiflur á
raunverði fasteigna oft um eða yfir
20% eins og sést á myndinni hér á
síðunni. Ef sex milljón króna eign
hjónanna fellur í verði um meira
en 20% að raunvirði (eins og gerð-
ist árin 1982 til 1983 og aftur 1985
til 1986, sjá mynd) er eigið fé þeirra
horfið. Ef selja þyrfti íbúðina vegna
óvæntra atburða við slíkar aðstæð-
ur stæðu þau eftir slypp og snauð
- aleigan væri horfin. Meira eigið
fé við íbúðakaup (t.d. 25 til 33%)
minnkar hættuna á því að slíkt
geti gerst. Húsbréfakerfið minnkar
raunar hættuna á því að fólk ráðist
í íbúðakaup með of litlu eigin fé.
Ungt fólk með lítil börn og háar
skuldir ætti aldrei að vera án
Iíftryggingar. Sú hugsun er jafnvel
enn meira framandi hér á landi en
að byija að safna til eftirlaunaár-
anna 25 ára. Aðeins örlítill hluti
(nokkur prósent) vinnandi manna
er líftryggður, langtum lægra hlut-
fall en víðast í nálægum löndum
þótt þar sé hlutfall líftryggðra held-
ur ekki hátt. Ein fyrirvinna getur
ekki séð fyrir sjálfri sér, tveimur
börnum, bifreið og rekstri og af-
borgunum af sex milljón króna íbúð
ef maki fellur frá. Þessi hjón ættu
þegar í stað að kaupa líftryggingu
og leggja síðan drög að því að reyna
að auka eigið fé í um 25 til 33% á
sem skemmstum tíma (lækka
skuldir um 500 til 800 þús. kr. í
4.200 til 4.500 þús. kr.) Þegar
skuldir eru komnar niður undir
2.500 þús. kr. ættu þau að íhuga
að taka upp reglulegan sparnað -
fyrir næstu íbúð og til eftirlaunaár-
anna.
Fjármálin fylgja okkur alla
ævina en áherslur breytast
Dæmin tvö hér að framan eru
af tveimur fjölskyldum sem eru |
hvor á sínum stað á æviskeiðinu.
Ungu hjónin eru nálægt upphafi
vinnuævinnar og eignamyndunar, |
hin eru um tíu árum frá eftirlauna-
aldri. Þau yngri eiga um eina millj-
ón króna og skulda fimm, eru án
lífeyrisréttinda og hafa ekki hirt
um að líftryggja sig. Hin eldri eiga
um 20 milljónir króna og eru skuld-
laus þótt segja mætti að eigið fé
mætti ávaxta á hagkvæmari hátt
(hjónin verða af 64 þúsund króna
skattfijálsum tekjum á mánuði
vegna þess hve mikið fé er bundið
í eignum sem aðeins valda kostnaði
og bera ekki vexti). Þau eiga auk
þess réttindi í lífeyrissjóði sem vafa-
laust eru jafnvirði 10 til 20 milljóna
króna.
Þessi dæmi eru tínd til'hér til
að skýra út og leggja á það áherslu
hve mikilvægj, er að líta á æviskeið-
ið sem eina heild. Til einföldunar .
mætti skipta þeirri heild í þijú ald-
ursskeið, frá 20 til 40 ára, frá 40
til eftirlaunaaldurs (margir fara á .
eftirlaun á aldrinum frá 67 ára til *
70 ára) og loks eftirlaunaárin. Á
aldrinum 20 til 40 ára er fólk að
ljúka námi, koma þaki yfir höfuðið,
afla sér reynslu og þekkingar í
starfi. Á þessu skeiði eru skuldir
að jafnaði mestar, sérstaklega
framan af og ekki síst á síðari árum
eftir að námslán bætast við lán
vegna íbúðakaupa. Líftrygging er
því nauðsynleg. Það vantar ekki að
fólk spari á þessum árum en allur
sparnaður rennur oftast til að
greiða niður lán vegna íbúðakaupa
- þ.e. til að mynda eign í íbúð.
Undir lok þessa skeiðs eru tekjur
famar að nálgast hámark á starfs-
aldrinum og skuldir þegar teknar (
að minnka.
Á árunum frá 40 til 65 ára þarf
fólk að geta lagt fyrir reglulega og |
eignast sparifé til eftirlaunaáranna.
Taflan hér á síðunni sýnir hvemig
unnt er að eignast talsverða fj árhæð (
með því að leggja fyrir reglulega í
hveijum mánuði í alllangan tíma.
En eins og dæmið hér að framan
sýnir er líka mikilvægt að hyggja
að því á þessum árum hvernig eign-
um er skipt á milli fasteignar og
vaxtaberandi verðbréfa eða banka-
innistæðna. Hjónin í dæminu hér
að framan gátu t.d. aukið tekjur
sínar um 64 þúsund krónur á mán-
uði með því að ávaxta eignir sínar
betur - með því að láta sér verða
meira úr peningunum. Með því að
leggja fyrir tæpan helming af þeirri
flárhæð (um 30 þús. kr. á mánuði)
geta þau eigna3t ríflega fimm millj-
ónir til viðbótar fyrir sjötugt en sú
fjárhæð getur leitt til 55 til 60 þús.
kr. mánaðarlegrar greiðslu í 10 ár
sem gæti verið kærkomin viðbót .
við eftirlaunin. Hér er miðað við '
að vextir haldist 7% yfir verðbólgu.
Búum okkur bæði undir það (
versta - og það besta
Skipulag fjármála á fyrri æviske-
iðunum tveimur þarf því að miðast
því að ná vissum markmiðum á því
síðasta - þ.e. á eftirlaunaárunum.
Hver og einn þarf að bræða með _