Alþýðublaðið - 13.01.1959, Blaðsíða 5

rimur
DAGANA 23.-28. júní stóð
yfir í Köln í Vestur-Þýzka-1
landi músíkráðstefna hins al-
þjóðiega músíkvísindafélags
(Internationalo Gesellschaft
fúr Musikvissenschaft).
takendur úr öilum heimsálf-
um voru um 700. Undirritað-
ur mættl þar fyrir
hönd.
Borgin Köln. vel valin vegna
legú sinnar við mikilsiglt Rín-
arfljót, var þessa daga miðdep-
ill heimsins á sviði rannsókna
þeirra, sem þúsundir
indamanna hafa gert sér
ævistarfi. Veittist þarna yfir-
sýn yfir hin ótrúlega margvís-
legu verkefni, sem músíkvís-
indi nútímaús verða að glíma
við. Urnhverfi og arfleifð borg-
arinnar var ákjósanleg um-
gerð um valinn hóp ungrar vís-
indaforustu. Einn frægasti tón
fræðingur miðalda starfaði hér
á 7, tugi 13. aldar, Franco frá
Köln. Hér var háskóli stofnað-
ur 1388, og músíkkennsla stofn-
unarinnar hafði víðtæk áhrif
út um alla Evrópu. Heill tón-
fræðingaskóli er kenndur við
Köln, Þar standa fremstir
Wollick, Cochlaeus og Glarean.
Um 1600 reis hér upp sterk
hreyfing til útbreiðslu borgara-
legasta hljóðfæris þeirra tíma:
lútan, náði geysimiklum vin-
sældum. Og hér kemur síðar
Beethoven fyrst fram sem
undrabarn. Aðrir kunnir tón-
listarmenn á 19. og 20. öld í
Köln eru Konradin Kreutzer,
Ferdinand Hiller, Otto Klem-
perer, Hermafln Abendroth,
Hans Mersmann, Ernst Búcken
o. fl.
Ráðstefnan 1958 átti að sýna
nýjustu niðurstöður í tónvís-
indalegum rannsóknum. Til
þess reyndist nauðsynlegt að
láta sem flest sjónarmið koma
fram. Skulu hér nefnd nokkur
hinna helztu viðfangsefna:
1) Hugtakið variation var
rætt í margmennum starfshópi.
Hvað skilur tónlistarmaðurinn,
þegar orðið tilbrigði ber á
góma? Hér eru viðhorfin býsna
margþætt. Umræðunum stjórn
aði Dr. Marius Schneider frá
Köln.
2) Styrkleiki og hraði í tón-
list barok-tímans 1600—1750.
3) Sundurliðun óperusögunn-
ar.
4) Erfðastíll hins fornróm-
verska og gregóríanska kristni-
söngs.
5) Tegundir tónræns hljóð-
falls í músík Evrópu og ann-
arra heimsálfa. Þessar umræð-
ur reyndust mjög athyglisverð-
ar. Músíkalskur rýtmus var
,,hetja dagsins“, 25. júní. Aft-
ui’hvarf frá meira og minna
þokukenndum hugmyndum 19.
aldar sækir hart að 20. öldinni.
Sterk ‘hrynjandi heimtar aftur
rétt sinn. Dr. Walter Gersten-
berg í Heidelberg gerði grein
fyrir grundvallaratriðum í
rannsóknum- á „rhythmus“ og
annar mælandi bar fram nýj-
ar tiilögur um „teóríu rýtm-
Fyrri grein
Dr. Hallgrímur Helgason
ans“. Hljóðfallið í músíkinni
var skýrt frá. geysimörgum
hliðum: hrynjandi hljóma get-
ur valdið almennri hljóðfalls-
verkun; hljóðfallið í gregórí-
önskum söng er abstrakt, það
er háð hrynjandi orðanna.
Minnzt var á rýtmus í tólftón-
ungsröð nútímans og dr. An-
toní Sychra frá Prag taJaði-
skemmtilega um vandamál
hljóðfallsins með tilliti til orðs
rýtmísk sérkenni í músík Persa.
Að þessum fundi loknum
hófst næsta rannsóknarefni:
6) Impróvíséring í músík-
flutningi á 16. og 17. öld. Hér
birtist fyrst konkret og ab-
strakt málflutningur tveggja
vísindamanna: .Denis Stevens
frá South Croydon talaði um
viðhafnartóna og skrúðnótur j
í dramatískum verkum Monte-
verdis í byrju.n 16. aldar, og
hins vegar ræddi dr. Hellmuth
Wolff frá Leipzig um austur-
landa-áhrif í impróvísations-
á 16. og 17. öld. Voru
bæði erindin stórum fróðleg og
nýstárleg. Ekki var síður á-
heyrilegt innlegg dr. Josephs
Múller-Blattau frá Saarbrúck-
en um impróvíséringu í söng á
16. öld. Hér kom fram góð á-
bending til aðgreiningar á sóló
og túttí (einleiks- og fjölleiks-
,,bútar“) í tónverkum þessa
tíma. Sá, sem lék eða söng einn,
gat bætt inn allskyns aukatón-
um, aðrir ekki. Merkilegt var
framlag dr. Walters Blanken-
bur.g frá Schlúchtern um ikan-
onsöng, sem impróvíséraður
var á 16. og 17. öld.
Eftir þessar útlistanir hófst
næsti kappræðufundur:
7) Grundvöllur og gjörbreyt-
ing hljómskynjunar. Hér var
og tóns. Dr. Rudolf Steglich. sýnt fram á, hve skynmat
frá Erlangen skýrði þró.un! mannsins og vitund gagnvart
synkópunnar og’ áhrif hennar I samtíma hljómandi tónum er
á hljóðfallsörvun og dr. Back- j sífelldum breytingum undir-
echli frá Teheran útskýrði ’ orpin, allt frá notkun hugtaks-
ins harmonia meðal For:i-
Grikkja og fram til hins sér-
stæða hljómhugtaks í músík
Béla Bartóks. Furðulega frum-
legur var málflutningur próf.
Alfred Hetscko frá Halle um
fagurfræðilegt gildi mishljóms-
ins, þjóðlegt eðli hans og sögu-
legt hlutverk. — Nú skulu að
síðustu dregin fram sérstök
rannsóknarefni, er einna
mesta athygli vöktu:
8) Dr. Jan Racek frá Brúnn
skýrði frá þrem óþekktum
.handritastúfum W. A. Mozarts
og dr. Walther Lipphardt frá
Frankfurt sagði frá nýuppgötv-
uðu karólíngísku kirkjulaga-
handriti frá 9. öld.
9) Dr. Rudlof Eller frá Leip-
zig talaði mjög skilmer.kilega
um straumhvörf þau í sögu
tónlistarinnar um 1700, er dú-
alisminn kemur fyrst fram:
tvö andstæð stef ryðja sér til
rúms og skapa þarmeð sónötu-
foi’m klassíska tímans (Haydn,
Mozart, Beethoven).
10) Dr. Yosio Nomura frá
Tokio flutti frásögn um nútíð-
arvandamál í japönskum tón-
vísindum. Þrátt fyrir óskýran
flutning gat hann gefið innsýn
í framandi heim, þar sem enn
er strangur greinarmunur
gerður á siðlátum og ósiðlát-
um söng. Þannig er Samisen-
söngur í Japan talinn siðferði-
lega óhollur (Samisen er e. k.
japanskur gítar með þrem
strengjum, stundum notaður
af geisha-stúlkum til að
skemmta með gestum).
11) Mjög gott var erindi dr.
Walthers Wúnsch frá Graz um
alþýðumúsík í Steiermark í
Austurríki. Benti hann t. d. á
hættu þá, sem stafaði frá að-
fluttum undirleikshljómum,
sem ekki ættu sér sjálfir stað
í söngarfi alþýðunnar. Fyrir-
lesarinn sýndi fram á að þetta
stuðlaði að fépun lagaforðans,
og þarmeð einangruðust æ
meir þeir sönghópar, sem enn
héldu við gamalli hefð, ekki
síst héraðinu Kárnten, þar
sem niest tíðkaðist að syngja
fimmradda.
12) Marilyn Feller frá Flor-
miimmtmimmiimimmiimiitmimimimimtumiEtf
I Bandaríkjttnum f
| í SKÝRSLU, sem Metró- %
| pólítan líftryggingafélagið §
| gaf út fyrir skömmu, kem- §..
I ur í Ijós, að vaxandi fjöldi 5
1 manna hlýtur nú menntun I
I í æðri skólum í Bandaríkj- §
| unum, og er útlit fyrir, að §
| sú þróun muni halda á- §
| fram, sérstaklega spá hag- ±
1 fræðingar því, að mennta- i
| skólamenntun verði mun 2
| almennari, en nú er. %
| Skýrsla þessi gefur meðal |
= annars til kynna, að á ár-§
| inu 1957 höfðú. ’iijv'eir þfg
| hverjum þremur íbúum i
| landsins, 25 ára og eldrij i
= fengið framhaldsskóla- I
| menntun og æðri mennt- f
| un, en árið 1940 aðeins |
| einn af hverjum fjórum. =
| Á sarna tíma lækkaði i
= fjöldi fullorðinni, er hafa i
| minna en 5 ára skólamennt i
| un, úr 14 í 9 af hundraði. 5
| Ennfremur er þess getið í |
| sömu skýrslu, að á árinui
| 1957 luku um Vá milljón 2
| manna háskólaprófi í i
| Bandaríkjunum.
iiiiiiiuiii>iit[(miiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiimmtmiiimt>
enz gerði glögga grein fyrir
stile nuove, byltingunni, sem
varð í Florenz um 1500, er óper
an og óratórían urðu til. Var
gaman að fylgjast með því mis
ræmi, sem oft ríkir milli frum
handrits og útgefins prentrits
ýmissa tónverka endurreisnar-
tímans.
13) Dr. Karl Gejringer frá
Boston Iagði fram nokkur al-
gjörlega óþekkt tónverk eftir
afkomendur Bachs. Eru þau
geymd í mörgum opinberum
og einkasöfnum í Bandaríkjun-
um.
14) Dr. Jacques Chailley frá
Framhídd á 10. síðu.
vatn úr: sjó og saltvatni Er
hún fólgin í því, að frysta
saltið úr. Þegar sjór frýs hverf
ur saltið að mestu, síðan er
hægt að bræða ísinn. Þetta
verðist ekki sérlega flókið, en
samt eru margir erfiðleikar á
því að hreinsa ísinn algerlega
af salti. Auk þess er þessi að-
ferð mjög kostnaðarsöm.
Zarchin hefur tekizt a ð
finna upp aðferð til að nota
sama kraftinn til að frysta
vatnið og bræða ísinn, með
eins konar keðjuverkun, þann.
ig að ekkert salt verður eftir.
Allt til ársins 1954. vei.tti
enginn af forfáðamönnum
ísraels vísindastarfi Zarchins
athygli. En þegar Ben Gurion
komst á snoðir um störf hans
skipaði hann svo fyrir að at-
vinnumálaráðuneytið veitti
honum alla mögulega fyrir-
greiðslu.
Zarchin telur að með.því að
vinna hreint vatn úr Dauða-^
ISRAELSMENN vinna nú
í kyrrþey, að því að breyta
auðnunum við Dauðahafið í
gróðursælt akurlendi. Þeir
hafa byggt verksmiðju ein-
hvers staðar í landinu þar,
sem unnið er að tilraunum
með að vinna hreint vatn úr
saltvatni. Yfirmaður þessara
tilrauna er rússneski gyðing-
urinn Alexander Zarchin.
Hann er fæddur í Poltava og
var í þjónustu Sovétstjórnar-
innar þar til hann fór til ísra-
el árið 1947. 1931 hafði hann
fullgert aðferð til að vinna
vatn úr saltvatni, sem notuð
var af rússneskum hermönn-
um í þurrkahéruðum Mið-
Asíu.
Aðferð Zarchins hefur það
einkum sér til ágætis að vera
ódýr og einföld, og ber hún
langt af aðferðum Bandaríkja
manna, Aðferðin til að vinna
hafinu vinnist tvennt: nægi-
legt vatn verður fyrir hendi
til að veita vatni á eyðimerk-
urnar þar í ^ring, og dýrmæt.
efni fást úr saltinu, sem þann
ig tilfellur svb sem postass-
íum oe bromine
AlþýðubJaöið — 13. jan. 1959