Morgunblaðið - 07.09.1990, Page 6

6
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 7. SEPTEMBER 1990
arhæfileika Geirs Hallgrímssonar í
Kpccii cfrfr^i
Sem fulítrúi þingflokks Sjálf-
stæðisflokksins í samningaviðræð-
um íslendinga við Breta og Vestur-
Þjóðveija átti ég þess kost að kynn-
ast vel hinum einstöku hæfileikum
Geirs Hallgrímssonar til. að leysa
hin stóru mál. Hin mikla staðfesta
samfara mikilli rósemi, hvað sem
öllum alvarlegum átökum leið inn
og út á við, réð úrslitum um að
samningar tókust og sigur vannst.
Býr þjóðin enn að þeirri gerð. Það
fór ekki leynt, að Geir Hallgrímsson
naut mikillar virðingar hjá gagnað-
ilum í þessari deilu, sem og hjá
þeim þjóðum sem lögðu íslending-
um sérstakt lið, en meðal þeirra
voru Bandaríkjamenn og Norð-
menn. Hefur það örugglega ráðið
úrslitum að flest öll ríki Atlants-
hafsbandalagsins lögðu Islending-
um lið þá er yfir lauk. Komu þar
til bein áhrif Geirs Hallgrímssonar
innan Atlantshafsbandalagsins og
hin einlæga og einarða barátta hans
fyrir hugsjónum þess. Virðingin
fyrir sjálfstæðri stöðu einstakra
aðildarþjóða og lífshagsmunum
þeirra varð yfirsterkari fornum
hagsmunum stórvelda og úreltum
sjónarmiðum. í þessum átökum
sannaðist að lífshagsmunir hins
smæsta í samstarfi þjóðanna vógu
til jafns við viðhorf hinna stærri.
Þessa stöðu skynjaði Geir Hall-
grímsson og tryggði stöðu íslands
í samræmi við það í góðu sam-
starfi við þáverandi stuðningsmenn
ríkisstjórnarinnar á Alþingi.
Eftir áratuga samskipti við
marga forustumenn NATO-ríkj-
anna um málefni íslands og Atl-
antshafsbandalagsins leyfi ég mér
að segja, að tveir Islendingar hafi
notið þar hvað mestrar virðingar
og trausts, en þeir eru Bjami Bene-
diktsson og Geir Hallgrímsson.
Báðir stóðu þeir í eldlínunni við
upphaf samstarfs Atlantshafs-
bandalagsríkjanna árið 1949, en
hvor með sínu lagi. Bjarni Bene-
diktsson, sem utanríkisráðherra og
Geir Hallgrímsson, sem forustu-
maður ungra sjálfstæðismanna.
Báðir gegndu þeir formennsku í
Sjálfstæðisflokknum og voru for-
sætisráðherrar á örlagatímum.
Á valdaskeiði þessara forustu-
manna bjó íslensk þjóð við efna-
hagslega velmegun og öryggi. Sam-
skipti þeirra við annað fólk byggð-
ist á drengskap og heiðarleik.
Geir Hallgrímsson var maður
umburðarlyndis og velvildar. í ára-
tuga samstarfi heyrði ég hann
aldrei láta hnjóðsyrði falla í garð
annarra. Geir var stefnufastur og
hvikaði ekki frá því, sem hann taldi
til heilla horfa fyrir ísland og ís-
Iendinga. Með Geir Hallgrímssyni
er fallinn einn af hinum fáu heiðar-
legu íslensku stjórnmálamönnum
síðustu áratuga. Margra áratuga
samstarf, velvild og forusta eru
þökkuð á þessari kveðjustund.
Kaflaskil eru í lífi okkar, sem
fengum að njóta vináttu og leið-
sagnar Geirs Hallgrímssonar. Þakk-
aðar eru góðar samverustundir og
minningar tengdar því, sem best
gerist í samskiptum manna. I þeim
efnum ríkti velvild og kærleikur,
þrátt fyrir stjórnmálaleg átök. Til
þess að það takist vel þarf gjöfult
og gott hjarta.
Guðmundur H. Garðarsson
September er genginn í garð.
Haustdagar eru í nánd. Hausti fylg-
ir kvíði og dapurleiki þegar sumar-
dagar víkja. Aðfaranótt fyrsta sept-
ember sl. lést Geir Hallgrímsson á
65. aldursári. Hann náði ekki haust-
dögum í lífí sínu. Það er með trega
í huga sem ég minnist nokkrum
orðum góðs vinar og félaga.
Kynni okkar hófust í Miðbæjar-
barnaskólanum haustið 1937.
Kennsla var hafin er ég settist í
efsta bekk, unglingur austan af
landi. Stundu síðar kom skólastjóri
inn með nýjan nemanda, sem var
fluttur yfir einn bekk vegna góðs
námsárangurs. Hann var minnstur
í bekknum, enda rúmu ári yngri en
flest okkar hinna. Við vorum settir
í einu lausu sætin fram við kenn-
arapúlt og undum okkur þar vel.
og æðruleysi hann átti til að bera,
þótt við vonlaust ofurefli væri að
etja. Á meðan nokkrir kraftar ent-
ust fylgdist hann af áhuga með
framgangi mála í bankanum og tók
þátt í ákvörðunum um allt sem
máli skipti. Þannig var hann trúr
sjálfum sér og óbrotinn til hinztu
stundar og þannig mun hann lifa í
minningu allra samstarfsmanna
sinna í Seðlabankanum um ókomin
ár.
Á skilnaðarstundu er okkur Dóru
efst í huga þakklæti fyrir að hafa
notið vináttu og trausts Geirs
Hallgrímssonar og Ernu konu hans,
sem ætíð stóð við hlið manns síns
og tók þátt í sigrum hans og mót-
læti með sömu stillingu og reisn
og hann sjálfur. Við sendum Ernu
og ástvinum Geirs öllum innilegar
samúðarkveðjur.
Jóhannes Nordal
Þegar Geirs Hallgrímssonar er
minnst koma mér í hug orð, sem
sögð voru um annan mann og
greypst hafa í þjóðarvitundina: Orð
hans voru meira virði en handsöl
annarra manna. Það er ekki á færi
dauðlegra manna að ávinna sér feg-
urri eftirmæli.
Stjórnmálamaðurinn Geir Hall-
grímsson reis ungur að árum til
æðstu metorða með þjóð sinni:
Borgarstjóri Reykvíkinga, formað-
ur Sjálfstæðisflokksins, forsætis-
ráðherra. Þessi störf hans spönnuðu
aldarfjórðung viðburðaríkrar þjóð-
arsögu.
En líf stjórnmálamannsins er
ekki dans á rósum. Geir Hallgríms-
son mátti einnig á stjórnmálaferli
sínum bergja hin beizka bikar ósig-
urs og andstreymis. Þannig reynir
skaparinn þá, sem hann vill trúa
fyrir miklu. Og svo segir mér hugur
um að í andstreyminu hafi Geir
Hallgrímsson risið hæst. Hvoru
tveggja, meðlæti og mótlæti, tók
hann af karlmennsku og æðruleysi,
sem þeim einum er gefið er eiga
nógan innri styrk.
Þegar við lítum yfir farinn veg
og virðum fyrir okkur stjórnmála-
feril Geirs sýnist okkur í sjónhend-
ingu að tveir tindar gnæfi upp úr:
Hlutur hans sem borgarstjóra í 13
ár við að umskapa fæðingarbæ
sinn, Reykjavík, úr „grjótaþorpi í
heimsborg“. Og hlutur hans sem
forsætisráðherra við að vinna fulln-
aðarsigur í baráttu þjóðarinnar í
landhelgismálinu fyrir óskoruðum
yfirráðum yfir þeirri meginauðlind,
sem þjóðin byggir tilveru sína á.
Þetta tvennt, þótt ekki kæmi annað
til, nægir til að halda minningu
hans á lofti og varðveita nafn hans
í þjóðarsögunni.
Að Geir Hallgrímssyni stóðu
sterkir stofnar lærdóms- og at-
hafnamanna. Hann hafði því ríka
heimanfylgju og ávaxtaði vel sitt
pund. Hann gekk ungur að eiga
hina ágætustu konu, Ernu Finns-
dóttur, sem reyndist honum stoð
og stytta þegar næddi um á hefðar-
tindi. Hann var því gæfumaður í
einkalífi sínu.
Á kveðjustundinni leitar hugur
okkar til Ernu, bama þeirra Geirs
og fjölskyldu. Fyrir hönd okkar,
íslenskra jafnaðarmanna, flyt ég
þeim hugheilar samúðarkveðjur og
bið þeim Guðs blessunar.
Jón Baldvin Hannibalsson,
formaður Alþýðuflokksins.
Ævi og störf Geirs Hallgrímsson-
ar eru efni í mikla sögu, reyndar
snaran þátt í sögu Reykjavíkur og
Islands. Þessum fáu orðum er ekki
einu sinni ætlað að tæpa á þessu
mikla efni heldur einungis að minn-
ast mannsins, sem ég var svo Ián-
samur að fá að kynnast og starfa
með um árabil.
Starfsferill Geirs var óvenju
glæsilegur. Á tólf ára borgarstjóra-
ferli hans breyttist Reykjavík í nú-
tímalega stórborg. í forsætisráð-
herratíð hans vannst fullnaðarsigur
í landhelgismálinu. Sem utanríkis-
ráðherra og seðlabankastjóri var
hann réttur maður á réttum stað
og naut í þeim störfum yfirgrips-
mikillar þekkingar sinnar á þjóð-
málum og efnahagsmálum og per-
Geir HaUgrímsson forsætisráðherra hittir verkalýðsleiðtoga í Stjómarráðshúsinu. Björn Jónsson heilsar
Geir, Snorri Jónsson er að setjast, og Eðvarð Sigurðsson slær úr pípunni.
Þrátt fyrir ungan aldur og smæð
var þessi nýi nemandi þegar í hópi
hinna fremstu. Hann var fullur
áhuga bæði á námi, mönnum og
málefnum. Hann var skoðanafastur
og rökfastur með afbrigðum og
ódeigur að berjast fyrir þeim mál-
stað er hann taldi réitan. Þrátt fyr-
ir mikla þátttöku í félagsmálum öll
hans skólaár — í menntaskóla og
háskóla — hafði það aldrei áhrif á
námsárangur hans, sem var fram-
úrskarandi. Hann lauk t.d. lög-
fræðinámi með ágætum á fjórum
árum, enda þótt hann væri í for-
svari í félagsmálum stúdenta allan
tímann og m.a. formaður stúdenta-
ráðs á miklum sviptitímum þjóðfé-
lagsins, sem ómuðu einnig hátt í
háskólanum á þeim tíma.
Feril Geirs Hallgrímssonar að
loknu námi mun ég ekki rekja hér
frekar. Verðleikar hans, réttsýni,
heiðarleiki og algjört vammleysi
lyftu honum til æðstu metorða í
þjóðfélaginu. Yfirvegaður málflutn-
ingur og sanngirni gerðu það að
verkum að hann var virtur af sam-
ferðamönnum hvort sem þeir fylgdu
honum í stjórnmálum eða ekki.
Hann var andvígur allri sýndar-
mennsku og neytti aldrei slíkra
bragða í pólitískum deilumálum.
Fáir íslenskir stjómmálamenn
hafa öðlast meiri virðingu meðal
innlendra og erlendra stjórnmála-
foringja, — sem mátu hann umfram
aðra menn. Hann var raunverulegur
stjórnmálaforingi, „statesman", í
bestu merkingu þess orðs.
í erfiðri sjúkdómslegu undan-
farna mánuði kom hetjulund Geirs
vel í Ijós. Hann gafst aldrei upp
þótt honum væri vel Ijóst að hverju
dró.
Við hjónin sendum eiginkonu
hans Ernu, börnum og fjölskyldum
þeirra innilegar samúðarkveðjur.
Gunnlaugur Snædal
Margar minningar sækja á hug-
ann, þegar sér á bak traustum vini,
sem maður hefur átt að samferða-
manni og unnið með að margvísleg-
um málefnum allt frá æskudögum.
Við Geir Hallgrímsson kynntumst
fyrst ungir drengir, er hann settist
í 1. bekk Menntaskólans, en ég var
þar kominn ári fyrr. Á þessum árum
var Geir enn lágur í loftinu, en
skeleggur í framkomu og hafði þá
þegar brennandi áhuga á þjóðmál-
um. Fáum skólafélögum hans
blandaðist hugur um, að hann hugs-
aði hátt til þátttöku á þeim vett-
vangi, eins og síðar kom á daginn.
Ég mun þó hvorki reyna að rekja
hér né meta hinn langa og glæsi-
Geir varð formaður Sjálfstæðisflokksins í október 1973 er Jóhann
Hafstein dró sig í hlé af heilsufarsástæðum. Magnús Jónsson frá
Mel varkjörinn varaformaður í stað Geirs á flokksráðsfundi ínóvem-
ber, en þá var myndin af þeim Geir og Magnúsi tekin.
lega feril Geirs Hallgrímssonar sem
stjórnmálamanns. Verk hans á þeim
vettvangi heyra nú sögunni til, og
á þau getur eingöngu framtíðin lagt
hlutlægt mat.'
Við sem áttum náið samstarf við
Geir og kynntumst vinnubrögðum
hans og afstöðu til manna og mál-
efna getum hins vegar bezt borið
vitni um það, hve heilsteyptur hann
var, sómakær og sjálfum sér sam-
kvæmur í orðum sem gjörðum.
Hann hafði ungur tileinkað sér
fasta lífsskoðun, sem mótaði allt líf
hans og störf. Málamiðlanir, sem
ofc eru óhjákvæmilegar í pólitísku
starfí, voru honum oftast þvert um
geð, þótt ekki yrði alltaf undan vik-
izt. Állir sem með honum störfuðu
gátu treyst því, að hann segði þeim
ætíð hug sinn allan, hlustaði á
. gagnrök og ráðleggingar með opn-
um huga, en reyndi aldrei að firra
sjálfan sig ábyrgð, þótt á móti blési.
Síðustu fjögur ár ævinnar var
Geir Hallgrímsson einn af banka-
stjórum Seðlabanka íslands. Þótt
hann kæmi í það starf úr hreggviðr-
um stjórnmálanna, þar sem margt
hafði verið honum mótdrægt
síðustu árin, valdi hann þetta hlut-
skipti ekki til að leita skjóls, heldur
til þess að vinna að hugsjónum
sínum og áhugamálum á nýjum
vettvangi. Geir hafði alla tíð haft
mikinn áhuga á þróun og stjórn
peningamála, og hann var einlægur
baráttumaður fyrir þvi, að auka
fijálsræði í peningamálum og
tryggja framgang markaðsbúskap-
ar á sem flestum sviðum efnahags-
lífsins. Hann hafði því mikinn hug
á að taka þátt í og stuðla að þeirri
öru þróun, sem verið hefur í þessum
efnum hér á landi á undanförnum
árum.
Því miður urðu starfsár Geirs í
Seðlabankanum færri en nokkurn
grunaði og síðustu misserin átti
hann við þungbær veikindi að
stríða. Sýndi hann þá betur en
nokkru sinni fyrr, hvem skapstyrk