Morgunblaðið - 14.07.1991, Qupperneq 18

GI reei íjiil ji auoAauvivi’JS aiGAjanuoHOM
18 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 14. JÚLÍ 1991-.-.-..
Viö uppgröftinn á Stóruborg undir Eyjafjöllum komu í Ijós bæjarrústir,
þærelstufrá f 2. og 13. öld, og fundustþar 5.000 hversdagshlutir
fólks sem hafði byggt og búið á sama bæjarstæðinu öldum saman.
eftir Kristínu Marju Baldursdóttur
TÝNDI Anna á Stóruborg skrautprjóninum sinum i
bæjargöngunum þegar hún flýtti sér á fund elskhug-
ans? Eóa átti hann einhver önnur kona sem var aó
veróa of
sein i
messu?
Þannig
gæti leik-
maóur
spurt sig,
en senni-
lega hafa
íslenskar
konur á
mióöldum
Steinker eða ísskápur húsfreyja fyrr á öldum.
Kerið var stærsti hluturinn sem fannst, grafinn í búr-
gólf og líklega notaður til að geyma í matvæli.
ekki átt von á þvi aó menn fyndu gripi þeirra rúmum
f jögur hundruó árum seinna. Vió uppgröftinn á Stóru-
borg undir Eyjafjöllum fundust um 5.000 hlutir sem
tilheyróu
Skrautprjónn eða laufaprjónn,
daglegu
lífi fólks-
ins á um-
ræddum
bæ, en
hann
hafói frá
12. öld
staóió á
hól nióri
vió sjó.
SnældusnúAur frá 16. eða 17. öld. Á
honum er áletrunin „Anna á mig“. Hvort hin
eina og sanna Anna frá Stóruborg átti hann
Grima frá 17. öld, sennilega
notuð í leikjum sem tengdust viki-
vakadönsum.
Teningur, sennilega frá 18. öld. Einnig
fannst kotruspil og taflmenn, sá elsti frá 15.
öld og sá yngsti frá 18. öld, og sýnir það
að landinn hefur dundað sér við að tefla.
Hárkambur frá 13. til 15. öld. Kamburinn
er útskorinn úr beini, hin mesta listasmíð.
Förusandurinn hafði grafið
og nagað grundirnar fyrir
framan Stóruborg að
sunnanverðu og var bær-
inn því fluttur árið 1840,
en gamli bæjarhóllinn var
á góðri leið með að hverfa
undír sjó með ómetanleg-
um heimildum um íslenskt þjóðlíf.
Þórður Tómasson safnvörður í
Skógum hafði fylgst með svæðinu
síðan 1960 og safnað hlutum sem
brimið braut úr rústunum. Vakti
hann athygli á þeirri hættu sem
svæðið var í og fór svo að Þjóðminj-
asafnið hóf uppgröft á svæðinu
árið 1978 undir stjóm Mjallar
Snæsdóttur fornleifafræðings.
í 13 sumur hefur verið grafið,
mokað og skafið og má nú sjá hluta
af þeim munum sem fundust á sýn-
ingu í Þjóðminjasafninu, eins og
fram hefur komið í fréttum. A
Stóruborg hefur staðið byggð í
a.m.k. 600 ár og hafa húsin verið
endurbyggð hvert yfir öðru, ætíð á
sama hólnum. Svæðið sem grafið
var á er 70 metra langt og 15-25
metra breitt og mannvistarlögin um
2,5 metrar þar sem þau voru þykk-
ust.
Skák og músík
Uppgröfturinn á Stóruborg er
með þeim stærstu hér á landi, og
eru munirnir sem fundust af öðrum
toga en þeir sem finnast í gröfum,
eða í rústum klaustra og embættis-
bústaða. „Hlutir sem finnast í gröf-
um eru settir þangað viljandi og
eru oft skartmunir," segir Mjöll
Snæsdóttir, „en það hefur jafnmikla
þýðingu að finna hluti sem fólk
hefur týnt eða hent, því þeir fræða
okkur um hversdagslífið."
Morgiinblaðið/Ámi Sæberg
Grafiö í kapp við brimið sem bíð-
ur þess að geta gleypt gamla bæjar-
hólinn fyrir fullt og allt. Fornleifafræð-
ingar að störfum á Stóruborg árið
1 984. Myndina tók Mjöll Snæsdótt-
ir.
Bæjarhóllinn fyrir miðri mynd,
séður frá vestri um það leyti sem
uppgröftur hófst árið 1978.
Gríman góða sem fannst kom til
dæmis á óvart, en hún mun hafa
verið notuð í leikjum. „Ég býst við
að gríman hafi verið notuð í leik
sem tengdist vikivakadönsum.
Heimildir eru til urri það að menn
hafi dulbúið sig í ýmsum leikjum,
eins og til að mynda í Hjörtleik,
Háuþóruleik og Finngálknsleik, þar
sem skrímsli var leikið og fylgdi
leiknum söngur og dans,“ segir
Mjöll.
Forláta taflmenn fundust einnig,
sá elsti líklega frá fimmtándu öld
og yngsti frá hinni átjándu. Það
segir okkur auðvitað það sem við
höfum alltaf vitað, að íslendingar
voru og eru góðir skákmenn. Þeir
voru að sjálfsögðu líka músíkalskir
eins og hljóðfæri eitt lítið ber vitni
um. Kotru hafa þeir spilað, og börn-
in hafa átt sín leikföng, svo eitt og
annað hafa menn nú fundið sér til
dundurs. Fólk hefur puntað sig eins
og ævinlega og fannst eitt og ann-
að sem tilheyrir þeirri athöfn eins
og laufapijónn, eða skrautpijónn,
og útskorinn hárkambur úr beini.
En lífið er ekki tómur hégómi
og leikur, það þarf að sýsla við eitt
og annað i búskapnum, eins og
sleggjur og snældusnúður einn út-
skorinn gefa til kynna.
Á snældusnúðnum stepdur
„Anna á mig“, gæti líka verið
„Gunna á mig“, og með öndina í
hálsinum er fornleifafræðingurinn
spurður hvort Anna frá Stóruborg,
hin eina og sanna sem Jón Trausti
samdi sögu um, hafi kannski átt
hann?
Mjöll segist nú ekki vilja fullyrða
það. „Þessi snældusnúður gæti ver-
ið frá 16. eða 17. öld. Anna Vigfús-
dóttir bjó á Stóruborg kringum siða-