Morgunblaðið - 05.01.1992, Blaðsíða 5

MORGUNBLAÐIÐ' SUNNUDAGUR 5. JANÚAR 1992
C 5
íslensk fjölskylda árið 1924. Hjónin Oddný J. Sveinsdóttir og Björgvin Þorsteinsson kaupmaður á
Fáskrúðsfirði, ásamt dætrum sinum Gunnþóru, Ragnheiði og Valborgu. Myndir á veggjum eru
málaðar og útskornar eftir húsbóndann og dúkar og annað bróderað af húsfreyju.
ISLEHSKl FJOLSKYLDAK
Fjölskyida nefnist það í sagnfræði, þegar fólk býr og sefur
undir sama þaki, og vinnur að sameiginlegum verkefnum, en ti!
eru ýmsar skilgreiningar á hugtakinu „fjölskylda".
Dr. Gísli Ágúst Gunnlaugsson sagnfræðingur hefur frá 1982
rannsakað megineinkenni íslensku fjölskyldunnar á tímabilinu frá
1880 til 1930, einkum hvað varðar fjölskyldu- og heimilisstærðir
og fjölskyldugerðir.
Frá 1801 hefur kjarnafjölskyld-
an verið ríkjandi á íslandi,“
segir Gísli, „og óvanalegt var
að fleiri en tvær kynslóðir
byggju undir sama þaki. Munur á
fjölskyldu sem bjó við sjávarsíðuna
og þeirri sem bjó í sveit var helst-
ur sá, að í sveitum var fjölskyldan
stærri, og munaði þá um vinnu-
fólk og ættingja.“
Gísli segir, að á 18. og 19. öld
hafi verið sett löggjöf um atvinnu-
stéttir, húsaga og árið 1824 bann
við giftingu öreiga. „Þetta var
gert í þeim tilgangi að veija
bændasamfélagið gegn vaxandi
ómegð, og þá aðallega til að koma
í veg fyrir búhokur efnasnauðs
fólks og tryggja bændum framboð
á ódýru vinnuafli. Um 1860 voru
sveitir fullsetnar, erfiðlega gekk
að fá jarðnæði og til að geta sest
að við sjávarsíðuna varð fólk að
fá leyfi viðkomandi sveitarstjóma.
Sökum þess hve litla möguleika
fólk hafði til að stofna fjölskyldu
var ijjöldi vinnuhjúa á Islandi á
18. og 19. öld hlutfallslega hærri
en í nokkru öðru landi í Evrópu."
Hann segir ennfremur að fólks-
fjöldaþróun og lítil fjölgun heimila
á íslandi á 19. öld hafí leitt til
meðalstækkunar heimila á land-
inu, og að árið 1880 hafi að meðal-
tali verið 7,4 manns á heimili.
„Efling útgerðar og verslunar í lok
19. aldar varð til þess að þjóðfé-
lagshættir breyttust.. Þörf var á
tryggu vinnuafli í landi til að gera
að afla, fólk flykktist að sjónum
og hin gamla þjóðfélagsgerð
bændasamfélagsins og löggjöfin
sem hún studdist við varð að láta
undan. Giftingartíðni og heimila-
fjöldi stóijókst en meðalstærð fjöl-
skyldu dróst saman. Árið 1930
voru að meðaltali 5,3 manns í
heimili.“
Meðalaldur brúðhjóna á íslandi
var mjög hár á 19. öld og um alda-
mótin síðustu var meðalaldur
brúðguma 30,8 ár og brúða 28,2.
Til samanburðar má geta þess að
meðalaldur brúðguma 1970 var
26,4 ár en brúða 24,3 ár.
„Helsti munur á íslenskum fjöl-
skyldum og vestur-evrópskum um
aldamótin var sá,“ segir Gísli, „að
meðalstærð var meiri hérlendis,
fijósemi sömuleiðis og fleiri óskil-
getin börn fæddust.“
Og enn mun fijósemi vera meiri
á íslandi en í öðrum löndum.
OPINBER STUÐNINGUR
Þær upphæðir sem fólk hefur
í huga í umræddum skilnaðartil-
vikum eru í stuttu máli eftirfar-
andi:
Ef gengið er út frá því að í fjöl-
skyldunni sé um tvö börn undir sex
ára aldri að ræða fær einstætt
foreldri á ári kr. 146.292 í mæðra-
laun og kr. 166.585 í barnabætur-
eftir lagabreytingu nú skömmu
fyrir áramót. Einstætt foreldri á
kost á gæslu á leikskóla allan dag-
inn fyrir börn sín og borgar
kr.8.600 á mánuði fyrir hvert barn,
eða á ári fyrir þau bæði kr.
206.400. Afgangs af greiðslum frá
ríkinu þegar búið er að greiða dag-
vistun er þá kr. 142.324.
Fólk í hjónabandi eða í sambúð
fær engin mæðralaun, en fær kr.
94.284 í barnabætur eftir laga-
breytinguna. Þau fá vistun á leik-
skóla hálfan daginn fyrir börn sín
og verða þá að fá gæslu fyrir þau
hjá dagmæðrum fyrri eða seinni
partinn, en sú gæsla er ekki niður-
greidd eins og hjá einstæðu for-
eldri. Þau greiða þá kr. 523.200 í
gæslu fyrir böm sín á ári.
Ef þau fá hins vegar ekki gæslu
á leikskóla hálfan daginn verða þau
að greiða dagmömmu kr. 28.000
á mánuði fyrir hvert barn allan
daginn, eða kr. 672.000 fyrir tvö
börn á ári.
Þau þurfa því að borga kr.
393.070 eða kr.542.000 í mis-
mun, og er það eitthvað nærri
þeirri tölu sem hjón eða sambúð-
arfólk í skilnaðarhugleiðingum
er að velta fyrir sér. Frá skrif-
stofu ríkisskattstjóra fengust
þær upplýsingar að einstætt for-
eldri borgaði ekki hlutfallslega
meiri skatta en hjón.
NÝ MANNGERÐ
Fjölskyldugerðir virðast vera
margvíslegar á íslandi. Samkvæmt
upplýsingum frá Hagstofu íslands
þá voru 1. desember 1990 fjöldi
kjarnafjölskyldna, þ.e. hjóna með
börn 23.924, en aðrar fjölskyldur
t.d. hjónabönd án barna, óvígð
sambúð með eða án barna, og ein-
stætt foreldri með börn 37.881.
Þrátt fyrir þessar tölur neita
íslendingar því að hjónabandið sé
úrelt stofnun, ef marka má niður-
stöður skoðanakannana. Þjóðir á
meginlandi Evrópu draga hins veg-
ar gildi hjónabandsins í efa.
í samtali við Sigrúnu Júlíusdótt-
ur kemur fram, að margir muni
hafa spurt sig hvort fjölskyldu-
stofnunin í sinni hefðbundnu
mynd, þ.e. gamla kjarnaíjölskyld-
an, sé ekki gengin sér til húðar.
„Á siðasta áratugi var jafnvel
rætt um það í sænska velferðar-
þjóðfélaginu að stofnanir og fag-
menntað fólk tæki við umönnun
barna, aldraðra, sjúkra og fatlaðra,
og að skólinn tæki alfarið við
fræðsluhlutverkinu,“ segir Sigrún.
„Hlutverk foreldranna yrði lítið
sem ekkert og fólk gæti þá þess
vegna búið með hveijum sem væri.
Eg held að þessar hugmyndir
hafi runnið sitt skeið í Skandinav-
íu, því þær gengu of langt. Ekki
var gefínn gaumur að tengsla-
myndun sem er undirstaða andlegs
heilbrigðis. Við sem unnið höfum
við geðheilbrigðismál vitum að
þegar alvarlegir brestir eru í
tengslamyndun einstaklings við
einhveija sína nánustu, er hæpið
að manneskjan komi heilsteypt út
úr því. I þessu sambandi má benda
á, að á Vesturlöndum hefur verið
að þróast furðuleg persónuleika-
gerð. Er það fólk sem á í erfiðleik-
um með að mynda stöðug téngsl
og er á sífelldum flótta frá sjálfu
sér og öðrum, og getur ekki lifað
nema í eilífri speglun af umhverf-
inu. Manngerð þessi er talin vera
í beinum tengslum við umrædda
þjóðfélagsþróun."
Þeir sérfræðingar sem rætt var
við voru sammála um að fjölskyl-
duformið upp á gamla móðinn, þ.e.
mamma, pabbi og börn, væri það
æskilegasta, eða í það minnsta fjöl-
skylda þar sem innbyrðis tengsl
ríktu milli einstaklinga. En kjarna-
íjölskyldan er í kreppu og ekki
verður séð að aðrar fjölskyldugerð-
ir blómstri neitt frekar hér á landi.
Feröaskrifstofa
Til sölu allt að 50% í lítilli ferðaskrifstofu í Reykjavík.
Fyrirspurnir sendist til auglýsingadeildar Mbl. merktan „Ferð - 11862“
fyrir 10. janúar.
KINVERSK LEIKFIMI
TAITIQUAN
□ Vinnur gegn streitu og álagssjúkdómum
□ Eykur andlegt og líkamlegt jafnvægi
□ Stuðlar að vellíðan og sjálfsöryggi
□ Jafnar og eykur orkustreymi líkamans
□ Fyrirfólká öllum aldri
□ Morgun- og kvöldtímar
□ Jafnframt boðið upp á gufubað
Vesturgötu 5, sími 629470. Mörkinni 8, sími 679400.
GÖMLU
DANSARNIR
Okkar sérgrein
Á mánudögum í nýju húsi félagsins,
Álfabakka 14A í Mjódd.
Kl. 19.30-20.30 Byrjendahópurþarsem grunnspor
eru kennd ítarlega Kr. 5.000,-
Kl. 20.30-21.30 Framhaldshópur Kr. 5.000,-
Kl. 21.30-23.00 Opinn tími. Þú mætir þegar þér
hentar og kvöldið kostar aðeins kr. 550 (90 mín)
Kennari: Helga
Undirleikari: Páll
BARNADANSA
NÁMSKEIÐ
3-4 ára
5- 6 ára
6- 8 ára
9 ára og eldri
Mánudögum
Kl. 16.25-16.55
Kl. 17.00-17.30
Kl. 17.35-18.20
Kl. 18.25-19.25
Laugardögum
Kl. 10.00-10.30
Kl. 10.35-11.05
Kr. 2.600,-
Kr. 2.600,-
Kr. 3.900,-
Kr. 4.900,-
Systkinaafsláttur er 25%
Kennari: Hulda
Undirleikari: María og Kristjana.
Kennsla hefst mánudaginn 13. janúar 1992.
Þjóðdansar á fimmtudögum.
Við bjóðum uppá
sértíma fyrir
starfsmannafélög
eftir samkomulagi.
Innritun og upplýsingar
í símum 681616, 653585
og 656286.