Morgunblaðið - 05.01.1992, Blaðsíða 9

MORGUNBLAÐIÐ
MANNLÍFSSTRAUMAR
SUNNUDAGUR 5. JANUAR 1992
C 9
LÆKNISFRÆDI /Hvad á aðgera við spítalana?
VERKASKIPTING OG
SPARNAÐUR
eftir Þórarin
Guðnason
EIN AF mörgum hörmungum
lýðs og lands áþessum síðustu
tímum eru sjúkrahúsin í höfuð-
borginni. Þau kváðu vera of
mörg og of stór og við slíkt
verður ekki unað lengur!!
Oðruvísi mér áður brá. Á
fyrstu eitt þúsund mann-
vistarárum landsins var engin
stofnun ætluð sjúkum, ef frá eru
talin svonefnd hospítöl sem voru
holdsveikraskjól
eða öllu heldur
geymslur sem
héngu uppi í tvö
hundruð ár og
voru víst ekki
manneskjum
bjóðandi. Árið
1866 tók fyrsta
sjúkrahús lands-
ins til starfa í Kvosinni í Reykja-
vík, lítið og vanbúið; síðan Landa-
kot 1902, Landspítalinn 1930,
Borgarspítalinn 1967 og eru þá
ótalin smærri sjúkrahús í höfuð-
borginni og utan hennar og
sérspítalar fyrir holdsveika, geð-
veika og berklaveika. Ekki fara
sögur af því að þessi sjúkrahús
hafi þótt of mörg eða of stór
þegar til þeirra var stofnað. Hinu
verður ekki neitað að eftir á að
hyggja hefði trúlega verið hag-
kvæmara að reisa tvö en þrjú
stór og velbúin sjúkrahús í höfuð-
borginni. Eitt er ekki nóg; eina
auganu er skeinuhætt og í landi
jarðskjálfta og eldgosa er vissara
að eiga sér bróður að baki. Hvað-
an sem er á landinu, og í lofti
eða á legi umhverfis, mæna allra
augu til sjúkrahúsanna í Reykja-
vík þegar voða ber að höndum.
Þau verða að vera við öllu búin
og þar verður að gera allt sem
í mannlegu valdi stendur til að
bjarga því sem bjargað verður.
En þegar þessi þijú sjúkrahús
risu af grunni sitt á hveijum stað
og sitt á hveijum tíma voru að-
stæður ekki hinar sömu og nú
og auðvelt reynist enn sem fyrr
að vera vitur eftir á.
En nú þarf að spara og hæst-
ráðendur til sjós og lands heimta
„samdrátt". Ráðgjafarfyrirtæki
utan úr heimi mæla með „sam-
einingu“ og menn hneigja höfuð
sín til samþykkis en aðrir fussa
og sveia. Ég held maður kannist
nú við þessa rándýru útlendu
spekinga sem hafa verið pantaðir
hingað á spítalana æ ofan í æ á
undanförnum áratugum og skilið
eftir sig þykkar bækur, áreiðan-
lega samdar af miklum lærdómi
og í góðri meiningu. En sökum
ókunnugleika höfundanna á ís-
lensku hugarfari og aðstæðum
hafa þessar bókmenntir oftast
verið lagðar á hilluna óg fá vænt-
anlega að rykfalla þar til efsta
dags. Okkur tekst líklega seint
að gleyma því að við vorum fá-
kunnandi nýlenduþrælar í marg-
ar aldir og urðum að fá danska
húsasmiði til að reisa fyrir okkur
alþingishús og fangelsi.
Það mætti kalla óviðurkvæmi-
legt stærilæti ef afskráður sol-
dáti hygðist leiðbeina þeim er
standa í öllum herklæðum þar
sem bardaginn er harðastur. En
gamalt áhugamál sem hefur aldr-
ei komist nógu langt af umræðu-
stiginu er samstarf og um leið
víðtæk verkaskipting milli spítal-
anna þriggja. Eins og kunnugt
er hefur nokkur verkaskipting
komist á að undanfömu og lík-
lega mest fyrir tilviljun eða góða
nauðsyn. Dæmi: Augnlækningar
eiga heima á Landakoti, heila-
og taugaskurðlækningar á Borg-
arspítala, hjartaskurðlækningar
á Landspítala. Þetta er nú í hug-
um flestra orðið svo sjálfsagt að
ekki þarf um að ræða og væri
fjarstæða að stinga upp á breyttri
skipan þeirra mála. Aðrar um-
fangsmeiri greinar læknisfræð-
innar hafa látið sér nægja að
setjast að á tveim spítölum að-
eins: Barnalækningar og geð-
lækningar til dæmis. Nú er tíma-
bært að taka til alvarlegrar at-
hugunar enn frekari verkaskipt-
ingu. Setjum svo að horfið yrði
frá því óheillaráði(?) að „steypa
saman“ tveim spítölum með öllu
því brambolti, kostnaði og sárind-
um sem af því hlyti að leiða, og
snúið sér í staðinn að uppbygg-
ingu þeirrar alhliða verkaskipt-
ingar sem lengi hefur blundað í
dagdraumum góðra manna en
jafnan átt erfitt uppdráttar og
mest vegna vanabindingar, fram-
taksleysis og barnalegrar
hræðslu við yfirgang náungans
og skarðan eigin hlut.
Drögum upp útlínur á hugsan-
legri deilingu viðfangsefna milli
spítalanna þriggja og gerum ráð
fyrir að núverandi verkaskipting
haldist eins og lýst var hér að
framan. Greinar eins og þvag-
færalækningar ættu að vera á
tveim spítölum, bæklunarlækn-
ingar á tveim, slysalækningar
aðallega á einum með möguleika
á öðrum og jafnvel öllum þrem
til að taka við kúfnum ef hópslys
verða eða önnur meiriháttar
röskun, t.d. af náttúruhamförum.
Stóru greinunum tveim, almenn-
um skurðlækningum og lyflækn-
ingum, er auðvelt að skipta í
undirflokka og skipa þeim niður
á húsin eftir hentugleikum; melt-
ingarsjúkdómum, blóðsjúkdóm-
um, smitsjúkdómum, efnaskipta-
sjúkdómum og þannig mætti
áfram telja. En að flytja sjúklinga
milli húsa innan borgarmarkanna
er, eins og allir vita, auðveldara
en tali taki. Hvaða vit er til að
mynda í því að læknar séu að
taka gallblöðrur úr fólki í þrem
eða fleiri spítölum í litlu landi
með kvartmilljón íbúa og æfa sig
í að nota til þess dýr og vandmeð-
farin tæki, sem auk þess eiga
eftir að sanna endanlega yfir-
burði sína gagnvart hefðbundn-
um verkfærum og aðferðum?
Vonandi leyfist mér að vitna
í Babelshús eftir Jersild, þótt ég
eigi þar að ofurlítinn hlut: „Að
breyta um stefnu í heilbrigðis-
málum er eins og að reyna að
stöðva millilandaskip. Það tekst
ekki fyrr en skipið er komið út
í hafsauga.“ Og ég veit að þetta
sem hér er stungið upp á tekur
langan tíma og það mega allir
gera sér ljóst. En þessum pistli
lýkur með áskorun til læknanna
á öllum þrem sjúkrahúsunum að
snúa nú bökum saman og afreka
það sem hvorki ráðgjöfum né
stjórnendum hefur tekist — að
finna samstarfs- og verkaskigt-
ingarlausn á þessum vanda. Ég
veit að þið getið það og vitið
hvað er í húfi — fyrir ykkur, fyr-
ir okkur, fyrir okkur öll.
Hvílíkt hagræði — að margar athafnir mannsins verða venjubundar og þarf
ekki um þær að hugsa.
SÁLARFRÆÐI
/Er erfitt að uppræta gamlar venjur?
VIÐJÁRVANANS
FYRIR fjöldamörgum árum, í árdaga nútíma sálarfræði, skrifaði
sálfræðingurinn frægi William James snilldargóða ritgerð um hlut-
deild vanans í starfsemi sálarlífsins. Hann benti þar á hvílíkt hag-
ræði það væri manninum að margar athafnir hans verða venju-
bundnar og ekki þarf um þær að hugsa.
Þetta er okkur augljóst strax
og við leiðum hugann að því.
Það væri ekki lítið viðbótarálag
ef við þyrftum í hvert sinn að
hugsa um í hvaða röð við förum
í fötin á morgn-
ana, hvernig við
höldum á matar-
áhöldunum,
hvemig við skipt-
um um gír á bfln-
um, hvernig við
drögum til stafs
þegar við skrifum
... og þannig get-
eftir Sigurjón
Björnsson
um við haldið áfram allan daginn
og með mun flóknari athafnir og
athafnaraðir en þær sem hér eru
nefndar. Hugarstarf okkar losnar
með þessu móti við geysilega
mikla vinnu og getur snúið sér að
öðrum viðfangsefnum. En hér er
að vísu margt sem þarf athugunar
við. Þar er kannski fyrst að nefna
að mestu varðar að þær venjur
sem hafa mótast séu æskilegar,
hagkvæmar og árangursríkar. Á
það getur stundum skort nokkuð
og er þá verr farið en heima setið.
í öðru lagi getum við hæglega
orðið svo miklar vanamanneskjur
að það stöðvi allan frjóleika í hug-
anum og sveigjanleika. Hversu oft
hefur það ekki gerst að menn vinni
sömu verkin á sama hátt árum
saman, jafnvel kynslóð fram af
kynslóð, án þess að hugsa um að
hægt væri að hafa annan hátt á?
Einn góðan veðurdag rennur svo
upp ljós fyrir einhveijum: Það er
hægt að vinna verkið öðruvísi og
á miklu betri hátt. Eftir á skilja
menn ekki að engum skuli_ hafa
dottið þetta í hug fyrr. Ýmsar
uppfínningar eiga vafalaust rætur
að rekja til þess að uppfinninga-
maðurihn er öðrum sveigjanlegri,
óbundnari a^ venjum og þess
vegna fijálsari í hugsun. Menn
verða því að varast það að hugsun
þeirra falli í svo fastar vanaskorð-
ur að engin nýbreytni komist að.
En það er e'kki aðeins á sviði
hugsunar sem vanans gætir bæði
til góðs og ills. Sama gildir um
tilfínningar. Snemma á ævinni
myndast ákveðin mynstur. Sam-
skipti okkar við aðra, framkoma,
viðmót, tjáning geðbrigða,
hræðslu- og kvíðaviðbrögð eru háð
þessum sömu lögmálum vanans. í
flestum tilvikum er þetta til góðs,
en getur einnig valdið erfíðleikum
og árekstrum manna á milli. Flest-
ir eru sammála um að erfítt sé
að uppræta rótgrónar tilfinninga-
venjur, en það er engu að síður
hægt í mörgum tilvikum ef við-
komandi hefur skilið og sannfærst
um að annað betra getur komið í
staðinn.
UTSALA -UTSALA
afsláttur á allrí metravöru
Trönuhrauni 6, Hafnarfirði, sími 651660.