Morgunblaðið - 17.05.1992, Blaðsíða 10

io e
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 17. MAÍ 1992
r
eftir Urði Gunnarsdóttur
f FRUMVARPI til nýrra laga um málefni fatlaðra, sem tryggja eiga
öllum fötluðum jafnrétti, eru réttindi íbúa Kópavogshælis ekki að
fullu tryggð. Þrátt fyrir að þeir séu fatlaðir og meirihluti þeirra
stundi vinnu teljast þeir sjúklingar samkvæmt lögum þar sem Kópa-
vogshæli er sjúkrastofnun. Það gæti orðið til þess að fatlaðir vist-
menn hælisins færu á mis við ýmsa þjónustu sem fötluðum stendur
til boða og verður enn frekar tryggð í hinum nýju lögum. „Það
má líkja þessu við að sumir félagsmenn í verkalýðsfélagi fengju
kauphækkun á meðan aðrir sætu eftir,“ sagði einn viðmælandi blaðs-
ins. Hafa aðstandendur og starfsmenn hælisins lagt ríka áherslu á
að bætt verði ákvæði í lögin sem tryggi rétt vistfólksins til jafns
við aðra fatlaða. Flestir eru sammála um að stefna beri að því að
útskrifa sem flesta vistmenn en menn greinir á um hver eigi að
vera framtíðarskipan mála á Kópavogshæli.
Vistmenn Kópavogshælis eru skil-
greindir sem sjúklingar en ekki fatlaðir
þar sem hælið er rekiö sem sjúkrastofn-
un. Hætt er við að þeir fari á mis við
þá þjónustu sem fötluðum stendur til
boða, á sama tíma og tryggja á enn frek-
ar réttindi fatlaöra í frumvarpi til nýrra
laga um málefni fatlaðra
arkmið
. frumvarps
til laga um
málefni
fatlaðra,
sem lagt
var fram á
Alþingi á
síðasta ári, er að tryggja fötluðum
jafnrétti og sambærileg lífskjör við
aðra þjóðfélagsþegna og skapa
þeim skilyrði til þess að lifa eðlilegu
lífi. „Ég vona svo sannarlega að
þetta frumvarp nái fram að ganga
og að það verði að lögum á yfír-
standandi þingi. í því felst mikil
réttarbót og því er þetta mikilvægt
má fyrir alla fatlaða ,“ segir Ásta
B. Þorsteinsdóttir, formaður lands-
samtakanna Þroskahjálpar.
í núgildandi lögum fara þijú
ráðuneyti með málefni fatlaðra,
félags-, mennta- og heijbrigðis-
málaráðuneyti. Að sögn Ástu, en
hún átti sæti í nefnd þeirri er samdi
frumvarpsdrögin, hafa verið
ákveðnir vankantar á þessu fyrir-
komulagi og því var talið skýrara
að eitt ráðuneyti, félagsmálaráðu-
neytið, færi með málaflokkinn.
Rannveig Guðmundsdóttir, for-
maður félagsmálanefndar, segir að
við samningu frumvarpsins hafi
verið talið að málefni fatlaðra væru
komin í gott horf hvað varðar
fræðslu og heilbrigðismál en ennþá
þyrfti sérlög um þá þjónustu sem
snýr að félagslega þættinum, m.a.
þar sem nýsettt lög um félagsþjón-
ustu sveitarfélaga er einungis ram-
malöggjöf.
Félagsmálanefnd Alþingis hefur
haft frumvarpið til umfjöllunar og
sent það til umsagnar, m.a. til
heildarsamtaka fatlaðra. Félags-
málanefnd hefur nú afgreitt frum-
varpið frá sér og í nefndaráliti
hennar kemur fram að hún telji
mikilvægt, vegna þeirrar óskýru
réttarstöðu sem íbúar Kópavogs-
hælis búi við, að heilbrigðis- og
tryggingarmálaráðherra beiti sér
þegar fyrir skipan fimm manna
nefndar til að gera tillögúr um
framtíðarhlutverk og skipan Kópa-
vogshælis.
Fatlaðir skilgreindir
sem sjúklingar
í sjálfu frumvarpinu er í engu
vikið að Kópavogshæli, enda hefur
það frá upphafi heyrt undir lög um
heilbrigðisþjónustu. Það er hins
vegar gert í greinargerð með frum-
varpinu um stefnumótun er varðar
búsetu fatlaðra. Samkvæmt henni
er lögð sérstök áhersla á mikilvægi
þess að búseta fatlaðra sé í almenn-
um íbúðarhverfum; á sambýlum, í
félagslegum íbúðum og vernduðum
íbúðum. Um vistun fatlaðra á sólar-
hringsstofnunum segir hins vegar
að hún þyki ekki lengur í samræmi
við hugmyndafræði samskipunar.
Hefur þegar verið tekin ákvörðun
um að leggja eina þeirra niður,
Sólborg á Akureyri. Ekki hefur
verið tekin ákvörðun um framtíð
Skálatúns og Sólheima. Um Kópa-
vogshæli segir í greinargerðinni að
stefnt sé að því að Kópavogshæli
verði sjúkrahús fyrir fatlaða en
ekki vistheimili.
„Við teljum að vistfólk KÓpa-
vogshælis sé skilið eftir með lögum
um málefni fatlaðra, á meðan kjör
annarra fatlaðra séu tryggð,“ segir
Pétur J. Jónasson, framkvæmda-
stjóri Kópavogshælis. „Með því að
skilgreina þá sem sjúklinga er ekki
ljóst hvort þeir geti nýtt sér ýmsa
þjónustu sem fatlaðir eiga rétt á
sér að kostnaðarlausu, svo sem
ferðaþjónustu, liðveislu og starfs-
þjálfun. Þá skiptir einnig máli hvort
þeir fá vasapeninga sem sjúkling-
ar, eða örorkubætur sem fatlaðir."
Undir þessi orð Péturs taka að-
standendur vistfólks Kópavogshæl-
is, en þeir hafa lýst áhyggjum sín-
um vegna ákvæðisins um hælið. I
athugasemd sem Foreldra- og vina-
félag Kópavogshælisins hefur gert
um frumvarpið segir, að þar sem
ekki hafi náðst samkomulag um
að Kópavogshæli heyri undir fé-
lagsmálaráðuneytið eins og önnur
vistheimili verði að setja bráða-
birgðaákvæði í lögin þar sem fram
komi að á meðan fatlaðir séu vist-
aðir þar nái lögin til þeirra, rétt
eins og vistmanna annarra vist-
heimila. „Við teljum að það yrði
erfitt að sækja ýmsis réttindi handa
fötluðum á hælinu ef þessi lög ná
'gildi. Við óttumst einnig að þetta
myndi minnka möguleika íbúa
Kópavogshælis á að komast í sam-
býli vegna þess að það er Fram-
kvæmdasjóður fatlaðra sem fjár-
magnar sambýlin. Hins ' vegar
benda sumir á það að vegna þess-
ara laga verði ríkisvaldið að snúa
sér að því að koma þeim einstakl-
ingum sem ekki séu taldir sjúkir í
sambýli," segir Birgir Guðmunds-
son, formaður Foreldra- og vinafé-
lags Kópavogshælis.
Kemur niður á fötluðum
að búa á sjúkrastofnun
„Þegar við tókum til við endur-
skoðun laga um málefni fatlaðra
árið 1990 voru þau sjónarmið ríkj-
andi innan nefndarinnar, sem að
henni stóð, að Kópavogshæli yrði
rekið samkvæmt lögum um málefni
fatlaðra og skilgreint upp á nýtt
sem vistheimili fatlaðra," segir
Bragi Guðbrandsson er aðstoðar-
maður félagsmálaráðherra en hann
var formaður nefndarinnar er
samdi frumvarpsdrögin. „Þessi
skoðun kom einnig fram þegar lög-
in um málefni fatlaðra voru sett
árið 1983. Þegar ljóst var að þetta
sjónarmið ætti ekki stuðning í heil-
brigðisráðuneytinu og stjórn Ríkis-
spítalanna var ákveðið af liálfu
nefndarinnar, sem endurskoðaði
lögin, að leggja ekki út í neinar
deilur, þar sem það gæti tafið frum-
varpið eða komið í veg fyrir að það
næði fram að ganga.“
Bragi segir að miðað við núver-
andi kerfi séu þeir fötluðu sem búi
á Kópavogshæli skilgreindir sem
sjúklingar, lögum samkvæmt séu
þeir ekki fatlaðir, heldur njóti rétt-
arstöðu sjúklings. „Þeir geta t.d.
ekki átt lögheimili á Kópavogshæli
þar sem það er sjúkrastofnun. Og
á þessu verður ekki breyting.
Vegna þessa vanda hef ég verið
þeirrar skoðunar að reka ætti
Kópavogshælið samkvæmt lögum
um málefni fatlaðra."
Bragi telur að samkvæmt nýja
frumvarpinu eigi þeir íbúar Kópa-
vogshælis, sem leiti eftir þjónustu
til svæðisskrifstofu um málefni
fatlaðra, rétt á henni eins og aðrir
fatlaðir, t.d. hvað varðar flutning
í sambýli. „Ilins vegar eru vafaatr-
iði á borð við rétt íbúa Kópavogs-
hælis til ferðaþjónustu fatlaðra.
Það er vegna breyttrar verkaskipt-
ingar ríkis og sveitarfélaga, en
samkomulag náðist um að þau síð-
arnefndu sæju um reksturinn. Þar
sem íbúar Kópavogshælis eiga ekki
lögheimili þar ber bæjarfélaginu
ekki skylda til að sinna þeim. Það
leikur ekki vafí á því að í einstaka
tilvikum kemur það niður á fötluð-
um einstaklingum að búa á sjúkra-
stofnun. En því miður tókst ekki
að finna lausn á þessum vanda,
vegna ágreinings um undir hvaða
lög Kópavogshæli á að heyra.“
Davíð A. Gunnarsson, fram-
kvæmdastjóri Ríkisspítalanna, seg-
ir það sína skoðun, að fatlaðir hljóti
að eiga að njóta sömu réttinda á
meðan þeir vistist á spítala og á
meðan þeir vistist á heimiíi sínu.
Ef að hin nýju lög þýði það að fé-
lagsmálaþjónustan geti ekki kostað
þau réttindi fyrir þá fatlaða sem
vistast á sjúkrahúsum hljóti heil-
brigðisþjónustan að tryggja þeim
þessi sömu réttindi. „Hvað Kópa-
vogshæli varðar getur það þýtt að
meðan fatlaðir einstaklingar dvelja
þar, sem ekki þurfa á spítalavist
J