Morgunblaðið - 30.08.1992, Blaðsíða 24

24 B
MORGUNBLAÐIÐ ATVIIMNA/RAÐ/SMA SUNNUDAGUR 30. ÁGÚST 1992
Ráðstefna um hitakærar örverur
Merkar uppgötvan-
ir hafa verið gerðar
Lífverur fundnar sem þrífast hátt yfir suðumarki vatns
ÍSLENDINGAR hafa verið að vinna sér fastan sess á sviði hitakærra
og kuldakærra örvera og ensíma, sem þær mynda. Sá íslendingur,
sem hefur verið hvað mest leiðandi í rannsóknum á þessu sviði, er
Jakob Kristjánsson og hefur hann verið yfír rannsóknum þessum á
íslandi frá upphafí. Karl Stetter er prófessor í Þýskalandi og hefur
gert merkar uppgötvanir, sem ná jafnvel út fyrir þetta svið, og hann
og Jakob hafa haft mikil samskipti. Prófessor Alfredo Aguilar er
yfirmaður vísindaáætlunar EB, sem miðast að frekari rannsóknum á
örverum, og kemur því til með að hafa mikil samskipti við íslendinga
um þessi mál.
Morgunblaðið/Emilía
Dr. Karl Stetter, Dr. Jakob Kristjánsson og Professor Alfredo Aguil-
ar.
Við erum alltaf að læra
„Þessi ráðstefna hefur átt sér
langan aðdraganda,“ sagði Jakob
Kristjánsson. „Fyrsta ráðstefnan um
þessi mál var lítil ráðstefna í London
en fyrir tveimur árum var ein nokkuð
stór á Ítalíu og þar var ákveðið og
auglýst að næsta ráðstefna yrði hald-
in hér. Það hafa margir í þessu fagi
komið hingað til lands í gegnum tíð-
ina, sótt sér sýni og fundið ýmsar
merkilegar bakteríur, og því ekki til-
viljun að við vorum hvattir til að
halda ráðstefnu hér.
Þessi ráðstefna tengist Norrænu
líftækniáætluninni, sem fór í gang í
byijun árs 1990, en stór hluti hennar
fjallaði um hita- og kuldakærar líf-
verur og hagnýtingu ensíma, sem
þær mynda. Norræni iðnaðarsjóður-
inn styrkti þessa ráðstefnu með 2,5
milljónum króna, Norræna líftækni-
nefndin setti tæplega milljón í þetta
og eins komu styrkir frá ýmsum
aðilum hér heima. Mun fleiri skráðu
sig heldur en við bjuggumst við og
hér eru 230 manns frá 30 löndum.“
Jakob sagðist hafa stjómað þess-
um rannsóknum hér á landi allt frá
upphafí, fyrst í samvinnu við Guðna
Alfreðsson prófessor við Háskóla ís-
lands en árið 1985 fluttist þessi starf-
semi að hluta til Iðntæknistofnunar.
„Frá þeim tíma höfum við lagt meiri
áherslu á hagnýtingu rannsóknanna
en samhliða eru þetta grunnrann-
sóknir einnig. Við emm alltaf að
læra, ekki síst í markaðsmálum, sem
tengjast þessu, og það kemur aftur
fram í áherslum í verkefnum. Það
eru mjög mikil samskipti við erlenda
aðila um þessar rannsóknir, sérstak-
lega hefur mikið samband verið við
Karl Stetter og eins milli allra Norð-
urlandanna.
Við skiptum ensímum gjaman í
tvo hluta, iðnaðarensím og rannsókn-
arensím. Iðnaðarensím eru framleidd
í mjög miklum mæli, seld lítið hreins-
uð, ódýr og í miklu magni. Rannsókn-
arefnin eru seld í litlum mæli, vel
hreinsuð og við stefnum á það að
byggja upp okkar eigin vörur í rann-
sóknarensímum. Iðnaðarensím eru
notuð til dæmis til að losna við klór
þegar pappír er bleiktur, til þess að
búa til sykur úr sterkju og svo er
þetta að fara meira og meira inn í
lyfjaframleiðslu. Auk þess koma
rannsóknarensímin við sögu í sjúkra-
greiningu, til dæmis þegar um vírus-
sýkingar og eyðnisýkingar er að
ræða.
Þegar við göngum í EES fáum við
aðgang að mörgum rannsóknaráætl-
unum og þeim sjóðum, sem þar um
ræðir, þannig að það getur skipt
verulegu máli fyrir rannsóknarstarf-
semi á íslandi," sagði Jakob Krist-
jánsson.
EB leggur mikla áherslu á
örverurannsóknir
Ein af þeim áætlunum, sem eiga
að fara í gang 1993 hjá Evrópu-
bandalaginu er á sviði umræddra
örvera. Alfredo Aguilar, prófessor,
er meðal annars ábyrgur fyrir þeirri
áætlun.
„Evrópubandalagið lýtur á um-
ræddar rannsóknir, sem mjög mikil-
vægar og það endurspeglast í þeirri
áætlun, sem EB hefur nú komið á
fót,“ sagði Alfredo. „Það var því
ánægjulegt fyrir mig, sem yfirmann
þessarar áætlunar, að geta haft sam-
band við Jakob Kristjánsson, því að
ég vissi að rannsóknimar á Islandi
væru mjög framarlega. Eins var
þetta tækifæri fyrir okkur að sjá
hvað væri að gerast á íslandi og í
þessari grein almennt.
Með EES opnast margir möguleik-
ar til samstarfs á milli íslands og
EB, sem verður hagkvæmt fyrir báða
aðila. ísland er ekki aðeins mikilvægt
vegna mikils fjölda hvera, heldur eru
þar afburða vísindamenn á þessu
sviði. Þetta er ekki staður þar sem
vísindamenn bara koma, taka sýni
og fara svo strax aftur," sagði Álf-
redo Aguilar.
Rannsóknirnar snerta upphaf
lífs á jörðinni
Karl Stetter er prófessor í Þýska-
landi og er einna þekktastur fræði-
manna í örverurannsóknum. Hann
einangraði fyrstur manna lífverur,
sem gátu lifað við hita yfír 100° C.
Hann kom fyrst hingað til lands árið
1980 og safnaði sýnum. Hann fann
þá alveg nýjan hóp örvera og núna
hefur hann fundið örverur, sem geta
vaxið við 113° C. Það er hæsta hita-
stig, sem vitað er um að nokkur líf-
vera geti lifað við.
„Áhugi minn beinist að því að ein-
angra þessarar örverur og rækta þær
til að vita hvemig þær virka,“ sagði
Karl. „Margar þær örverur, sem ég
hef einangrað, koma frá íslandi og
ég hef átt mjög gott samstarf við
Jakob Kristjánsson. Eitt af markmið-
um mínum er að fínna út hver eru
efri mörk þess hita, sem lífverur
geta lifað við. Allt frá dögum Paste-
ur var talið að þau efri mörk væru
við suðumark vatns. Þegar ég segi
að lífverurnar geti lifað við þennan
mikla hita er ég ekki bara að tala
um að þær lifi af, heldur er þessi
hiti ákjósanlegastur fyrir þær.
Karl Stetter segir að í þessum
rannsóknum sé líka komið inn á
upphaf lífs á jörðinni því nú sé Ijóst
að líf hafí vel getað kviknað í miklum
hita. „Þessar örverur líta út fyrir að
vera mjög frumstæðar og rannsókn-
imar gætu því gefíð vísbendingu um
hvemig heimurinn hafi litið út fyrir
fjórum milljörðum ára, þegar líf á
jörðinni var til.“
Karl sagði mikilvægt að komast
að því hvemig þessar örverur fæm
að því að lifa við svo háan hita.
„Allir vita hvemig vökvar og efni
eins og prótein (hvítuefni) breytist í
fast form þegar egg er soðið. Prótein-
in, sem em í þessum örvemm, breyta
hins vegar ekki um fasa, jafnvel
þótt þau séu hreinsuð, og geta starf-
að við allt að 120° C.
Eg hef oft verið spurður að því
hvort örverumar séu ekki hættulegar
mönnum. Svarið við þeirri spumingu
er nei, af þeirri einföldu ástæðu að
þær geta ekki lifað við líkamshita.
Sumar geta bara vaxið fyrir ofan
60° C og fyrir enn aðrar er hiti und-
ir 80° C of kalL
Eitt áhugaverðasta svæði, sem ég
hef kynnst er við Kolbeinsey. Eyjan
liggur eins og ísland á Atlantshafs-
hryggnum og í um hundrað metra
dýpi við Kolbeinsey em hverir. Vegna
þrýstingsins frá sjónum, sem liggur
ofan á þeim er vatnið allt að 150°
C heitt og er samt enn í fljótandi
formi eins og við þekkjum það. Þar
em því ákjósanleg skilyrði fyrir þess-
ar rannsóknir."
*
Islenskt fyrirtæki er
leiðandi í rannsóknum
RÁÐSTEFNA um hitakærar örverur, sem haldin var í Háskólabíói
nýlega, var sótt af um 230 manns frá 30 löndum. Með hitakærum
örverum er átt við örverur, sem þrífast best við mikinn hita, allt
frá 60° C til 113° C. Islendingar hafa staðið framarlega í rannsókn-
um á þessu sviði og árið 1989 var fyrirtækið Genís stofnað til þess
að markaðsselja líftækniafurðir.
ig er það nýtt, sem annars myndi
verða hent. Við emm því að fínna
ensím, sem er hægt að nota við
mjög margt. Þriðja sviðið er gena-
flutningur, þar sem ensím em flutt
úr uppmnalegu umhverfí yfir í ör-
vemr, sem framleitt geta ensím í
miklum mæli. Á þann hátt er von-
ast til að vinnslan verði hagkvæm."
Ámi sagði að ensím flýttu fyrir
efnahvörfum og niðurbroti efna.
Sem dæmi mætti nefna að ef eng-
in ensím væm í maganum tæki það
50 ár að melta máltíð. „Ensím em
notuð í sum þvottaefni og það sem
gerir þetta kannski merkilegra en
mörg önnur efni er að þau em
náttúmvæn," sagði hann.
Genís
Ámi Ámason veitir Genís for-
stöðu og annast markaðssetningu
hjá því. „Þessar líftæknirannsóknir
hafa staðið yfír í rúman áratug hér
á landi og em að byija að skila sér
núna,“ sagði Ámi. „Genís er nú
þegar farið að selja líftækniafurðir,
bæði áþreifanlegar vörar og rann-
sóknarsamninga. Þeir þrír rann-
sóknarhópar, sem núna starfa með
okkur, vinna á þremur sviðum.
Fyrsta sviðið er hitakærar örvemr,
sem þrífast til dæmis við mjög
hátt hitastig í hveram hér á landi.
Örvemr framleiða ensím, sem hægt
er að nota til ýmissa hluta, og hita-
kærar örvemr framleiða ensím,
sem virka best við mjög háan hita.
Annað sviðið fjallar um hagnýtingu
ensíma úr köldu umhverfi sem em
unnin úr innyflum þorsks og þann-
Órn Aðalsteinsson og Árni Arnason.
Morgunblaðið/Emilía
Genís-USA
Öm Aðalsteinsson og Ágúst
Bjömsson starfa hjá Genís-USA.
Það er samstarfsfyrirtæki Genís,
annast markaðssetningu í Banda-
ríkjunum og er auk þess ráðgjafí
Genís við sölu á þekkingu. „Með
örveranum er hægt að fínna upp
nýjar aðferðir við að búa til efni,
til dæmis efni til að eyða úrgangs-
efnum, efni í sambandi við lyfja-
framleiðslu, efni til að umbreyta
genum og fleira. Markaðurinn, sem
um ræðir, veltir tugum milljarða
króna á ári og verður væntanlega
mikilvægari og mikilvægari í fram-
tíðinni," sagði Öm.
„Við verðum aldrei mjög stórir
á markaðnum en við hyggjumst
hins vegar ætla að ná vissum hluta
af honum og koma með sérlausnir
á því sviði. Það skiptir því miklu
máli, og það er það sem Genís-USA
er að gera, að tryggja rétt framleið-
endanna hér á íslandi. Að vemda
tæknina sjálfa með því að fá einka-
leyfí á hugmyndunum og sjá þann-
ig til þess að hægt sé að markaðs-
setja þær, án þess að standa í sam-
keppni."
Fagráð í upplýs-
ingatækni stofnað
FAGRÁÐ í upplýsingatækni var stofnað í sl. viku en ráðinu er ætlað
að vera vettvangur stöðlunar í upplýsingatækni. Viðfangsefni ráðsins
mun m.a. vera stefnumótun, hagsmunagæsla á erlendum vettvangi,
samræming og kynning. AIls voru
Iðnaðarráðherra ávarpaði fundinn
og erindi fluttu Þorbjöm Karlsson,
Oddur Benediktsson, Þorvarður Kári
Ólafsson og Friðrik Sigurðsson. Þar
kom fram að ástæðan fyrir stofnun
ráðsins væri aukið umfang upplýs-
ingatæknistöðlunar, sem gerði það
að verkum að starfandi fagstjóm á
sviðinu, UT-staðlaráð, væri ekki
lengur rétti vettvangurinn. Þörf væri
orðin á að stofna breiðfylkingu um
stofnaðilar 46 talsins.
þessi mál. Ráðið mun starfa fjár-
hagslega sjálfstætt á vegum Staðla-
ráðs íslands (SÍ). Fram að fyrsta
aðalfundi, sem ætlunin er að verði í
febrúar á næsta ári, mun stjórn Fagr-
áðsins verða þannig skipuð að Jó-
hann Gunnarsson er formaður, Frið-
rik Sigurðsson varaformaður, Arn-
laugur Guðmundsson, Guðni Guðna-
son, Gústav Amar og Halldór Krist-
jánsson meðstjórnendur.
Kristinn
Myndin var tekin á stofnfundi Fagráðs í upplýsingatækni. Stofnfundinn sóttu um 60 manns og stofn-
aðilar voru 46.