Morgunblaðið - 19.12.1992, Blaðsíða 12

12 B
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 19. DESEMBER 1992
Landið kalt
og kvikan heit
Bókmenntir
Ingi Bogi Bogason
Linda Vilhjálmsdóttir: Klaka-
börnin (31 bls.) Mál og menning
1992.
Þessi ljóðabók Lindu geymir ýmiss
konar landslag, bæði í eiginlegri og
óeiginlegri merkingu. Það er í sjálfu
sér ekkert nýstárlegt að yrkja um
náttúruna en hvemig það er gert
hér vekur óneitanlega athygli.
Vissulega getur hún verið fjandsam-
leg í sjálfu sér, ógnandi. Válegt er
t.d. kringum hrossin í Veður - eitt:
og þessi saga um tuttugu hross
innlyksa í hólma í hvítá í flóði
hættu á ferðum og stíflu í norðurá
væri fallegri í forminu ísfrétt:
hrossin í hólmanum
ísilögð áin
og norðurljós.
Náttúran og staðföst fyrirbæri
alheimsins verða að óræðum táknum
í þessari ljóðabók. Ekki er fyrst og
fremst um að ræða manneskjuna í
heiminum heldur heiminn í mann-
eskjunni, þetta óblíða landslag sem
leynist innra með okkur öllum. Slíkt
má heimfæra upp á upphafsljóð bók-
arinnar, Himnabréf:
Líkt og óþekkum engli
hefur einnig mér verið steypt
af himnum ofan
og nú hangi ég
eins og álfur eða andi
í loftinu milii himins og jarðar
teljandi kindur. Ég!
Með vellandi hraunkviku
í æðunum
og einn snöggan blett
bláan á bijóstinu
hál&nánalega.
Hér er ógnin bundin því að vera
manneskja, burthrakin úr dýrðar-
sælunni eins og Lúsífer forðum.
Hraunkvikan táknmynd óbærileik-
ans. Það er grunnt á ógn og óham-
ingju í mörgum ljóðanna, sjaldnast
ljóst hvemig manneskjunum reiðir
af (Móna Lísa önnur mósaíkmynd...,
Skáldskapur handa Hrafni, Nóta).
Ljóðmál Lindu er ekki torskilið, þ.e.
setninga- og orðaskipan er látlaus
og án yfirlætis. Merkingin er samt
ekki einhlít. Tökum sem dæmi Kjól-
föt
Eitthvert haustið
gifti ég mig á hvítum kjól
í lítilli kirkju á landnámsjörð
svo keyrum við hringveginn
ég og maðurinn á amerískum bíl
og ég verð í kjólnum á meðan.
Við getum leikið okkur að því að
rita þessi 30 orð sem hvem annan
prósa. En með því misstu orðin
ákveðið vægi. í ljóðinu staldrar les-
andinn við einstök orð sem gera
þennan stutta texta að sundurlausri
en sérstakri mynd án þess að byggja
upp rökrétt samhengi. Af hveiju
landnámsjörð? Af hveiju haust en
ekki vor? Og af hveiju á amerískum
Linda Vilhjálmsdóttir
bfl? Myndin bítur í halann á sér með
þeirri staðhæfingu að hún verður í
kjólnum allan hringveginn - kjóllinn
er hennar föt, kjólföt. Sams konar
tvíræðni er á ferðinni í Eldskím,
Haustlagi og í hjartastað.
Lítið er um hefðbundið myndmál
í þessari bók, helst mætti nefna
beina mynd. Viðlíkingar koma þó
nokkrum sinnum fyrir en em full
hversdagslegar til þess að ná umtals-
verðum sprengikrafti og jafnvel
spilla fýrir persónulegum tóni
skáldsins („eins og álfur eða andi“,
„svört eins og hreppur").
Undir lokin skal nefnt eitt allra
besta ljóð bókarinnar sem því miður
er of langt til að prentast hér. í
sonnettunni Farvel í lokin kveður
skáldið fastar að merkingu en víðast
í bókinni. Þetta er fögur undirstrikun
á því að þessi bók geymi ljóð sem
koma við mann og koma manni við.
Ræktaðu hugann og heilsuna
Bækur
Katrín Fjeldsted
Höfundur: Dr. Joan Borysenko.
Útgefandi: Iðunn 1992. Þýðandi:
Alfheiður Kjartansdóttir. Prent-
un: Prentbær hf.
Á bókarkápu þessarar bókar
kemur fram að hún sé metsölubók.
Ég geri ráð fyrir því að það hljóti
að vera í Bandaríkjunum, en engar
nánari upplýsingar koma um þessa
yfírlýsingu hvorki á bókarkápu né
í bókinni sjálfri. Það er kannski
aukaatriði, aðalatriðið er hvemig
íslenskum lesendum muni líka við
hana, en í undirfyrirsögn er sagt
að þetta sé einstök bók sem breytt
geti lífí þínu.
Og hver er svo þessi Joan Borys-
enko? Það kemur heldur ekki fram
á bókarkápu, engar upplýsingar um
hennar feril, en við lestur bókarinn-
ar kynnist maður smám saman þess-
ari konu. Ég verð að segja að það
eru fremur jákvæð kynni að mínu
mati. Svo virðist sem hún hafí lokið
læknisprófí, og síðan unnið að dokt-
orsritgerð við Læknaskólann í Harv-
ard við frumurannsóknir. Hún
kynntist síðan hugleiðslu, og stofn-
aði upp úr því „Göngudeild hugar
og heilsu" þar sem hún hefur með-
höndlað rúmlega 2.000 sjúklinga á
einhveiju árabili. Sjálf hafði hún
lent í stressi og álagi. Hún stundaði
rannsóknir og var gallharður vís-
indamaður að eigin sögn á góðri
leið með að ganga af sjálfri sér
dauðri til að standast kröfur lækna-
vísindanna. Hún fékk ýmsa geðvef-
ræna kvilla, háan blóðþrýsting og
lenti upp úr þessu öllu í hjónaskiln-
aði. Kynni hennar af hugleiðslu urðu
til þess að gjörbreyta líðan hennar,
líkamlegri og andlegri. Kunningi
hennar hafði lýst hugleiðslunni fyrir
henni sem einskonar smá orlofí þar
sem hann gæti skrúfað fyrir allar
áhyggjur og kvíða og komið til baka
endumærður og reiðubúinn til að
takast á við hvað sem er. Joan Bor-
ysenko ákvað að gera tilraun með
þetta sjálf og lýsir upphafínu á eftir-
farandi hátt: „Ég fann kunnuglegan
sláttinn bak við hægra augað, við-
kvæmni og ógleði sem var undan-
fari migrenikasts. Nú var tímabært
að gera tilraun. Ég fór inn á skrif-
stofu mína, dró gluggatjöldin fyrir
og lokaði dyrunum. Ég hagræddi
mér í stól, slakaði á öllum vöðvum
frá hvirfli til ilja, breytti spenntri
bringuöndun í slaka þindaröndun
og hóf hugleiðslu. Smám saman dró
úr sársaukanum. Að hugleiðslunni
lokinni fannst mér eins og ég væri
hreinþvegin, líkt og jörðin eftir rign-
ingardembu. Ég hljóp um rann-
sóknastofuna og lýsti því yfír að ég
hefði gert tímamótatilraun."
í bókinni er mikið fjallað um hug-
arró, sjálfshjálp og sjálfsstjóm og
farið ofan í það hvað hugleiðsla er.
Takmarkið er að sjálfsögðu slökun,
og betri líðan. í kafla 3, sem heitir
„Vítahringur kvíðans rofinn", er
undirkafli sem heitir „Lært að
anda“. Þar era nefnd tvö skref sem
ég ætla að segja aðeins frá hér. í
skrefi 1 er því lýst hvemig maður
andar. Þar segir: „Við geram okkur
yfírleitt ekki grein fyrir hvemig við
öndum og kunnum því ekki að nota
öndunina okkur í hag. í þessari
æfingu lærir þú að gera greinarmun
á kviðaröndun og bringuöndun svo
að þú getir lært að anda á réttan
hátt. Sestu í stól með beinu baki
og þokaðu þér síðan örlítið framar
svo þú hallist aðeins aftur á bak.
Þú getur sett púða við mjóbakið ef
þú vilt. Leggðu annan lófann yfír
naflann og hina höndina ofaná.
Reyndu ekki að breyta öndun þinni
á neinn hátt, athugaðu bara hvort
kviðurinn þenst út eða verður flatur
þegar þú andar að þér. Best er að
hafa augun lokuð á meðan til að
geta betur einbeitt sér. Taktu þér
smá hvíld og athugaðu þetta, gefðu
gaum að hvernig þú andar í næstu
fímm skipti. Ef kviðurinn þenst út
þegar þú andar að þér, andar þú
a.m.k. sumpart með þindinni. Ef
maginn haggast ekki eða verður
flatur þegar þú dregur andann að
þér, andar þú með bringunni." Skref
2-. Skipt yfír í kviðaröndun. „Dragðu
djúpt að þér andann og andaðu síð-
an frá þér gegnum munninn, líkt
og þú væri að stynja hátt af fegin-
leik. Á meðan skalt þú taka eftir'
því hvemig kviðurinn verður flatur
og enn flatari þegar hann þrýstir
út síðasta loftinu. Nú skaltu bara
láta loftið flæða sjálfkrafa inn um
nefíð. Finnur þú hvort kviðurinn
þenst út? Ef svo er ekki skaltu reyna
á ný. Galdurinn við að skipta úr
bringuöndun yfír í kviðaröndun er
að anda algerlega frá sér einu sinni.
Þess vegna öndum við frá. okkur
gegnum munninn - til að tæma
Iungun algerlega. Þessi algera út-
öndun þrýstir öllu staðnaða loftinu
neðan úr lungunum og tóminu sem
þá myndast fylgir sjálfkrafa djúp
kviðarinnöndun. Þú þarft ekki að
anda djúpt frá þér nema einu sinni
eða tvisvar. Líttu á það sem fegin-
leikastunu. Bæði stunur og geispar
hafa djúp loftskipti í för með sér
og era aðferðir líkamans til að losa
sig við streitu og spennu. Haltu
áfram að anda gegnum nefið og
gerðu þér í hugarlund að innöndun-
in sé að fylla blöðra í maganum á
þér. Þegar maginn er fullur skaltu
slaka á og þú fínnur hvemig blaðr-
an tæmist þegar þú andar frá þér.
Tvær eða þijár mínútur af kviðar-
öndun slaka veralega á spennu.
Jafnvel tvö eða þijú andartök gera
sitt gagn.“
Þetta era dæmi um leiðbeiningar
sem fram koma í bókinni. Höfundur
mælir með því að sá sem ætlar að
leggja stund á æfíngar sem þessar
taki textann upp á segulband/kas-
ettu, og geti þannig hlustað á rólega
rödd sjálfs sín fara með leiðbeining-
amar, því afar erfitt er að reyna
að hafa annað augað á bókinni, og
reyna um leið að einbeita sér að því
að slaka á. Það einfaldlega gengur
ekki upp.
Undir lok bókarinnar er afar fal-
lega skrifaður kafli sem heitir „Sag-
an af Sam“ og segir frá sjúklingi
hennar, öðram lækni, en hann var
haldinn alnæmi og leitaði eftir hjálp
hjá Joan Borysenko í hugleiðslu.
Ef spennan er að ná tökum á
þér, líkamlegir sjúkdómar eða sjúk-
dómseinkenni hijá þig sem þú held-
ur að geti tengst spennu/streitu, þá
er ráðlegt að ráðfæra sig fyrst við
lækni. Hafí sjúkdómseinkennin ver-
ið greind og meðhöndluð eins og
unnt er, má telja líklegt að meðferð
af því tagi sem bókin „Ræktaðu
hugann“ greinir frá geti hjálpað til
að takast á við spennuna.
Rúsínur í pylsunum
Bækur
Pétur Pétursson
Ásgeir Hannes Eiríksson
Sögur úr Reykjavík
Almenna bókafélagið 1992, 207 bls.
íslendingar hafa alltaf átt góða
sögumenn, fólk sem er næmt á það
sérkennilega og spaugilega í fari
manna og tekur eftir broslegum
atburðum daglegs lífs og hefur
hæfíleika til að koma því til skila á
þann hátt að aðrir hafí gaman af -
já kannski meira gaman en ef áheyr-
endur hefðu sjálfir verið viðstaddir.
Góður sögumaður gefur persónum
og atburðum nýtt líf í hugskotum
áheyrenda. - Hann setur lýsingamar
í ákveðið samhengi og í því er stíg-
andi - og svo kemur rúsínan í pylsu-
endanum og það Ieysir um höft og
bælingar, áheyrendum er dillað og
einhver léttir færist yfír menn og
málefni. Slíkir menn era bráðnauð-
synlegir og hæfíleiki þeirra er
guðsgjöf.
Það er því ef til vill ekki tilviljun
að sögumaðurinn gerði út pylsuvagn
í Austurstræti um árabil. Ásgeir er
góður sögumaður og sögur hans
njóta sín einnig á bók. Hann hefur
greinilega yndi af því að kynnast
fólki og umgangast það og er haf-
sjór af fróðleik um ættir og fjöl-
skyldubönd og tengir þetta stuttum
frásögnum af atvikum úr lífi fólks-
ins. Hann er mikill sjálfstæðismað-
ur, var Gunnarsmaður á sínum tíma,
og kann frá mörgu að segja úr þeim
herbúðum og átökum innan flokks-
ins, en þar er mest glens og gaman
sem hér kemur fram, engin pólitík
úttekt. En spaugileg atvik geta
stundum sagt meira um það sem á
bak við býr en löng skilgreining.
Hann segir skemmtilegar sögur frá
námsárum sínum í Verslunarskólan-
um. Þótt ungur sé á hann sér litrík-
Ásgeir Hannes Eiriksson
an starfsferil að baki. Hann vann
t.d. um tíma með Lása kokki og var
svo framsýnn að taka nokkrar frá-
sagnir hans upp á segulband.
Hann á góða vini sem lengi hafa
drakkið kaffí á Hótel Borg. Þar
mætti Albert Guðmundsson reglu-
lega og var náttúralega hrókur alls
fagnaðar. Það kemur fram að Hótel
Borg og Borgaraflokkurinn sálugi
era nátengd. Þegar Borgaraflokkur-
inn var stofnaður eins og frægt var
fleytti hann Ásgeiri inn á alþingi
og kann hann margar sögur af fé-
lögum sínum og samþingsmönnum
þar. Aftast í bókinni er nafnaskrá
og þar kemur í ljós að Albert Guð-
mundsson og Lási kokkur og Har-
aldur Blöndal era oft nefndir til
sögunnar. Sögumaður er hress og
meinfyndinn en ekki illkvittinn og
bókin léttlesin og bráðskemmtileg.
Goggi og Grjóni
Bókmenntir
Sigurður Haukur Guðjónsson
Höfundur: Gunnar Helgason.
Myndskreyting: Hallgrímur
Helgason. Hönnun kápu: Næst.
Setning og umbrot: GH, Mál og
menning. Filmuvinna, prentun
og bókband: G.Ben prentstofa
hf. Útgefandi: Mál og menning.
Þetta er ein þeirra bóka er koma
mér gjörsamlega á óvart. Er ég sá,
að höfundur er að senda frá sér
sína fyrstu bók, þá hugsaði ég:
Æ, æ, enn einn sem heldur að auð-
velt sé að skrifa fyrir börn. En ég
hafði ekki lengi lesið er mér leið
dæmalaust vel. Ærslafullur stíll,
sem lofar þeim takti, að ég varð
allur að augum. Hér er sannarlega
á ferð höfundur sem gaman verður
að fylgjast með.
Með snáðunum sínum, Gogga og
Gijóna, sýnir hann okkur, hve lífíð
er í raun sprenghlægilegt, tilburðir
okkar við að sýnast menn skemmti-
legir. Hvert svið sem hann leiðir
þá inn á, hvort sem það er kjallari
blokkar; afmælisveizla; skóli; bar-
átta við strætisvagnstjóra; heim-
sókn til langafa; í leikhús eða að
ljóðagerð, svo eitthvað sé nefnt, þá
förlast höfundi aldrei flugið, les-
andinn hlær og hlær, þykir vænna
um lífið eftir. Já, Goggi og Gijóni
era ekki aðeins persónur í bók,
heldur strákar sem þú þekkir, þinn
eigin spegill, og þeir verða vinir
þínir.
Er ekki dásamlegt að vera ung-
ur? Það er spum höfundar, og hann
beinir skeytum, bitrum, að okkur
hinum eldri, er við reynum að hnoða
bömin í okkar form. Laufey er slíkt
skot, Lúðvík söngkennari, nú eða
vörðurinn í leikfímihúsinu. Samt er
þetta engin siðapredikun, heldur
útrétt hönd til lesandans: Leyf mér
að sýna þér, hvemig sólskinið baðar
braut okkar. Því er þetta bók sem
Gunnar Helgason
á sannarlega erindi við böm, en
ekki aðeins þau sem era 7 til 10
ára, eins og stendur í kynningu,
heldur hvar sem þau era stödd á
lífsins vegi.
Stfllinn ber merki þess að höfund-
ur er þjálfaður leikari, því knappur
og minnir á hið talaða orð. Þetta
er kostur, gefur frásögninni angan.
Hitt leiðist mér að sjá: „fattað"; „Þú
samtar mig“, og annað bamamál
og pissutal í bókinni. Höfundur er
alltof snjall penni til slíkrar hálms-
tráasöfnunar. Myndir era bráð-
snjallar, ekki endilega fallegar, en
snjallar og falla vel að efni.
Lýsing á aðalsögupersónum og
höfundi aftan á bókinni er skemmti-
leg, fyndin.
Prentverk allt vel unnið, en villu-
laus er bókin ekki.
Útgáfunni er þetta verk til mik-
ils sóma. Hér er bók sem vonandi
kemst í margra hendur, fólk á það
skilið.