Morgunblaðið - 07.03.1993, Síða 2

2 B
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 7. MARZ 1993
eftir Indriða G. horsteinsson
Nú fimmtíu órum síðar hefur
só órangur náðst hjá
þessari þjóð, að einar
þrjár útvarpsrósir flytja
lógmenningarmúsík næst-
um allan daginn. hjóðin
er sem sagt enn að
dansa, a.m.k. yngra fólk
og virðist sem mestur
fjöldi þess komi stapp-
andi út af heimilum sín-
um, fulllært í popp- músik og taki kvöldið
snemma á einhverjum bjórbúllum víðsvegar
um bæinn til að iðka þar meira stapp og
meiri læti við myndatökur í fjömiðlum, eins
og Pressunni, sem sinnir þessum búllu uppá-
komum af alúð, en hefur einstaka gráhærða
og innþornaða öldunga með, eins og til að
plata menningarandrúm inn á lesandann.
Nú er vitað mál að alvörustofnanir erlend-
is, sem fást við fjölmiðlun, hafa ekki gefist
með öllu á vald þeirrar sýrutónlistar, sem
hér er flutt daglega á a.m.k. þremur útvarps-
rásum. Eflaust þykir þar við hæfi að flytja
þessa tegunda tónlistar í húsum sem ætluð
eru undir dans. Sem betur fer er mikið til
af tónlist í heiminum, sem hægt er að flytja
í útvarpi og þarf engar sérhannaðar rásir
til. Við ættum einmitt núna að hafa áhuga
á góðum söng, vegna þess oð enn einu
sinni höfum við eignast stórsöngvara, sem
er um það bil að hljóta fast sæti meðal
helstu söngstjama heims - og það í raun-
veruleikanum. Hér ó ég við Krisfjón Jóhanns-
son, óperusöngvara. hað er eins og plötur
með honum séu ekki til hjá Ríkisútvarpinu.
Pavarotti heyrist nær aldrei, að ekki sé nú
talað um minni spámenn. Heldur spila þeir
Pís of keik eða eitthvað annað ámóta af
því tætingsliðið heimtar það.
Isla de Gran Canaria, eða Stóra Kanarí-
eyja, heitir eyland suður í Atlantshafi. hessi
eyja er sólrík og þar situr fólk öllum stundum
í sólböðum í gulum sandi, sem þangað hef-
ur fokið frá Sahara. Eyjan er að öðru leyti
úr hraunasalla, en fjöll eru þar lík fjöllum
á íslandi. harna búa hátt í átta hundruð
þúsund manns fyrir utan sólargesti, sem
skipta hundruðum og fala hin margvísleg-
ustu tungumál. íslendingar sækja mjög í
sólina á Kanarí, og flytja einir þrír aðilar
gesti þangað; Flugleiðir, Úrval Útsýn og
Andri Ingólfsson, sem er líklega ódýrastur
og gæfulegastur af þessum aðilum, enda
ekkert stófyrirtæki enn sem komið er. Mest
ber ó hjóðverjum og Englendingum.
Eyjabúar eru spænskumælandi og heyra
undir Spán. Svo virðist sem eyjorskeggjum
hafi ekki tekist að koma upp tætingsliði.
heir nota gítara og sýna gestum dansa sina
og eru stoltir af, og þeir tala helst ekki
annoð tungumál en spænsku og eru líka
stoltir af því. En þeir flytja inn dagblöð
handa sólargestum, þar sem hægt er að
lesa dagsgamlar fréttir. Ekkert er að græða
á því að horfa á sjónvarp, vegna þess oð
þar tala allir landshornaflækingar spönsku.
Jafnvel maður valmúakynslóðarinnar í Banda-
ríkjunum, saxófónleikorinn mikli, Bill Clinton
forseti, talar spænsku i Casa Blanca, (Hvíta
húsinu), þegar hann birtist í sjónvarpi á
Kanarí. Fréttimir verður að lesa í blöðum
eins og Daily Telegroph, þar sem m.a. mó
sjá, að ekki sé skynsamlegt af Clinton að
vera með einhverja sighvötsku við Banda-
ríkjamenn, sem séu langt frá því að vera
heilsugóðir, enda þjóðir af rafeindagufum
og hamborgaragasi.
hað er lærdómsríkt að hlusta á alla þessa
spænsku í erlendum pótintátum og vera frá
landi, þar sem meira en helmingur alls
dagskrárefnis fjölmiðla, blöð undanskilin, fer
fram ó ensku. Ekki liggur fyrir neitt um
lestrarkunnóttu eða réttritun spænskunnar á
Kanari. En þau efni geta varla staðið ver en
ó Islandi, þar sem hver stórsnillingurinn eft-
ir annan rekur upp ramakvein út af ólæsi
stúdenta í háskólanum, að ekki sé nú talað
um læsið hjá unglingum á lægri skólastig-
um. Einn af þekktari rithöfundum þjóðarinn-
ar, sem nýtur einnar mestrar hylli hjó valmúa-
kynslóðinni, sagði nýlega í blaðagrein, að
ekki væri nema von að ungum íslendingum
gengi illa að læra að lesa. Valmúakynslóðin
væri nú komin í þá óbyrgðarstöðu að eiga
að kenna, en hún hefði sjólf haft meiri
áhuga á hasspípunni en námi. há eru að
birtast greinar í Lesbók Morgunblaðsins eftir
kennara, sem telur að kennslu í skólum sé
mjög ábótavant. Ekkert bar á svona vanda-
málum á Kanarí. heir hafa geitur til þurftar
sér.
Líklega er ekkert skylt með íslandi og
Islo de Gran Canaria annað en að bæði
löndin eru eyjar í Atlantshafi og bæði af
eldfjöllum fóstruð. Vegna stöðugs veðurfars
og mikils sólskins, en hiti er þor 18-25
gráður allt árið, hefur Kanarí orðið mikið
ferðamannaland. Við erum aftur á móti oð
reyna að bæta okkur upp ferðamannaleysið
með ólæsi, poppi og ensku, ef það mætti
verðo til að auka veg okkar í heiminum.
Einstoka sinnum koma þó erlendir menn
hingað af hóu standi til að hlusta á nokkur
neftóbaksfræði um handrit og gamlan menn-
ingararf. Stundum eru þessi neftóbaksfræði
lokuð inni, eins og þegar William Rogers,
þðVerandi utanríkisráðherra Bondarikjanna,
kom hingað í heimsókn, og valmúakynslóðin
læsti Handritastofuninni fyrir honum, þegar
hann ætlaði að skoða menningararfinn að
morgni dags. Ekki hefðu þeir á Kanarí hegð-
að sér þannig. há er vert að geta þess að
við lifum á stórfelldum draumum um útflutn-
ing. hessi útflutningur fer að mestu fram í
fjölmiðlum, eins og sjónvarpsrósum.
heir á Kanarí eiga líka sín neftóbaks-
fræði. hau eru ekki svo vitað sé lokuð fyrir
gestum erlendra þjóða, eins og valmúakyn-
slóðin, sem kennir ólæsið, vildi gera hér á
sínum tíma. heir eiga merkilegt hjóðminja-
safn, þar sem geymt er meira safn af haus-
kúpum frumbyggja sem sést hefur ef Kambó-
día er undanskilin. hetta eru tvö þúsund
ára gömul bein og næstum heilar beinagrind-
ur, sem hafa geymst vel í sandinum, þurrkin-
um og sðlinni á eynni. Frumbyggjarnir voru
hávaxið fólk, yfir hundrað og áttatíu sentí-
metrar á hæð og Ijóshærðir. Annar stofn
var lika á eynni, Cro-Magnon, lágvaxinn og
dökkur og hafði sá betur við blóðblöndun.
hetta var sterkur stofn, sem lifði í Evrópu
vestanverðri, Skandinavíu og norðvestan-
verðri Afríku. Ekki eru nema hundrað kíló-
metrar frá Afriku til Kanarí.
Öllu minno er vitað um hið hóa Ijós-
■hærða kyn, sem byggði Kanari samtímis
Cro-Magnon manninum. hað birtist nútíman-
um við uppgröft fornminja, en heillegar
beinagrindur hinna hávöxnu standa samsett-
ar í glerskápum I hjóðminjasafninu. Upplýst
er að tungumál þeirra var skylt tungu Berba,
sem bjuggu um norðanverða Afríku. Allt
kemur þetta undarlega fyrir sjánir, enda
ekki vitað um neina hvíta og hávaxna menn
í Norður Afriku. Aðeins einn maður hefur
getið um slíkt kyn. hað var Arngrímur Jóns-
son lærði. Hann var uppi á sextóndu öld
og þótti bera viðurnefni sitt með sóma.
Lærdómur hans var þó meiro i ætt við bibl-
íufræði, í samræmi við tíðarandann, en þau
fræði sem nú tíðkast og verða eflaust mark-
lítil er tímar líða.
Arngrímur lærði heldur því fram í bók sem
hann skrifaði til lofs Islandi, að svonefndir
Kaanans- menn fyrir bofni Miðjarðarhafs
hafi verið sérstaklega hávaxnir, næstum tröll
að vexti og þeir hafi haldið i norðurátt,
einhverjir þeirra, og orðið ættfeður trölla á
íslandi og um Norðurlöndin hin. hetta er
skemmtileg kenning, en varla hefur Arngrím-
ur fengið viðurnefni sitt af henni. Skrif hans
um hina hávöxnu menn leiða hugann hins
vegar að því hvort einhver skyldleiki hafi
verið með þeim sem fóru til Kanaríeyja í
árdaga og hinum tröllvöxnu Kaanansmönn-
um. Tröll voru að vísu engin til á íslandi eða
á Norðurlöndum yfirleitt. En þjóðsagan um
þau hélt hins vegar þjóðinni í greipum ótt-
ans á mestu niðurlægingartímum í lífi henn-
ar. há gefa nafngiftirnar Kanarí og Kaanans
nokkra vísbendingu um skyldleika, þótt
fræðibækur segi að Rómverjar hafi skýrt
eyjarnar eftir hundum. hað getur verið seinni
tíma skýring ó nafni, sem þegar hefur verið
til og komið með frumbyggjum fyrir daga
latínunnar. há báru eyjarnar annað nafn og
nefndust Hamingjueyjar vegna þess hve
mönnum þótti gott að vera þar.
Landafundir tengja ísland og Kanarí sam-
an með nokkrum hætti. Að Eiriksstöðum í
Haukadal í Dölum fæddist Leifur Eriksson,
sem talinn er hafa fundið Ameríku fyrstur
manna. í Las Palmas á Stóru Kanarí gisti
Cristobal Colon. Svo nefndur enn í dag á
Kanari. Skírnarnafn hans var Christoforo
Colombo, en maðurinn var sonur fátæks
vefara í Genúa. Við hér norðurfrá nefnum
hann Kólumbus. Enn stendur Kólumbusarhús
i Las Pulmas, svo nefnt eftir að sæfarinn
Vopnabúnaður frumbyggja sem mættu Kólumbusi við landtöku
vestra.
Það er lærdómsríkt
að hlusta á alla þessa
spænsku í erlendum
pótintátum og vera
frá landi, þar sem
meira en helmingur
alls dagskrárefnis
fjölmiðla, blöð
undanskilin, fer fram
á ensku.
Frumbyggjar Kanarí voru yfir 180 sentimetrar
á hæð og ljóshærðir. Beinagrindur af þeim
hanga uppi í Þjóðminjasafninu í Las Palmas.
gisti þar nokkrar nætur í fyrstu ferð sinni
til vesturs, þar sem almennt var trúað að
hafið félli niður í óskilgreint ofgrunn. I þessu
Kólumbusarhúsi er nú veglegt safn til minjo
um Kólumbus með líkönum af skipum hans
þremur og munum, sem notaðir voru ó skip-
um ó tímum siglingar hans. Einnig er þarna
sýndur vopnabúnaður frumbyggja á eyjum
í Karabísko hafinu, þar sem hann kom fyrst.
Til samanburðar má geta þess að menningar-
þjóðin mikla hér ó norðurhveli, sem hefur
efni á að loka minjasöfnum fyrir gestum
og leggur ekki áherslu á lestrarnám af því
hún hefur ensku, á höggmynd af Leifi Eiríks-
syni, sem gefin var af Bandaríkjamönnum
á þinghátíðarárinu 1930. Gisti hann þó aldr-
ei Skólavörðuholtið svo vitað sé. A þessu
holti voru hins vegar höggnir sakamenn á
meðan þótti við hæfi að aflífa
þá. A Eiríksstöðum í Haukadal ber
ekkert vitni um oð Leifur hafi fæðst þar
nema ef vera skyldi þrjár grænar þúfur þar
sem tóftin var.
Mikið meira er vitað um Kólumbus en
Leif Eiríksson og er ekki við neinn að sak-
ast um það. Smæð okkar i þessu landafunda-
máli markast kannski helst af þeirri stað-
reynd, að Norðmenn eru á góðri leið með
að hirða Leif af okkur og gera hann að
norskum manni. Með ólikindum er hvað
Norðmönnum hefur orðið ágengt við að
gera enska orðið „Norse" að samheiti yfir
Norðmenn einvörðungu. Auðvitað var Leifur
Eiríksson norrænn maður. Við erum það öll
í dag. En fyrst erum við íslensk a.m.k. enn
um sinn. Og Leifur var það líka. Annars eru
Úr þessum brunni fékk Kólumb-
us vatn þegar hann gisti á Kan-
arí í vesturferðinni.
samskipti okkar við hinar Norðurlandaþjóðirn-
ar mestmegnis í skötuliki og varla von oð
þær treysti okkur til að eiga landafunda-
mann. Við getum ekki notað tungu okkar
ó mannfundum innan norræns samstarfs og
mego menn kalla það virðingarvott ef þeir
vilja. hó hafa skrítnar verðlaunaveitingar
fallið okkar mönnum í skaut, eins og þær