Morgunblaðið - 01.05.1993, Side 15

e Tr>
plantna og náðu plönturnar ekki
að þrífast að gagni.
Styijaldarárin seinni og umrótið
sem af þeim hlaust í sveitum lands-
ins urðu á margan hátt til að
þrengja fyrir með ýmsa hluti, vinnu-
laun hækkuðu og vinnuaflsskortur
varð mikill í sveitum, marghækkað
vöruverð og verslunarójöfnuður,
m.a. lækkuðu tekjur sölu af mats-
úru og beija vegna sykurskorts.
Áratugurinn 1940-50 var erfiður,
eða eins og sr. Sigtryggur segir:
„ekki neitt nýtt er talið verði til
bóta í framkvæmdum, en „það er
svo bágt að standa í stað“ og ligg-
ur þá við að muni „afturábak“, ef
eigi miðar á leið.“
Sumarið 1947 eru fengnar
nokkrar bjarkir (Bæjarstaðar.) og
10 sitkagreniplöntur (fimm þeirra
lifa enn góðu lífi og eru þijú þau
hæstu um 8 m 1992). í lok árbókar
garðsins fyrstu 40 árin, eru taldar
upp þær tegundir sem reyndar hafa
verið fram að því, og getið um
árangur. Þar eru taldar 12 tijáteg-
undir, þar af féllu rauðgreni, skóg-
arfura, hlynur og eplatré, en best
gengur reyniviðnum, barrfellinum,
víði og björk. Ein rós er talin og
þijár tegundir beijarunna. Matjurt-
irnar telja 18 tegundir og innlendar
skrautjurtir einnig 18, erlendar
skrautjurtir voru allmargar.
Margir unnu með þeim hjónum
að uppbyggingu garðsins einkum
framan af og fengu flestir greitt
fyrir samkvæmt reikningi, en eftir
því sem á líður og þrengist um fjár-
hag, gerist erfiðara að ráða launaða
menn til vinnu, svo að mestöll vinna
er á fjölskyldu sr. Sigtryggs, og um
1950 er hann orðinn háaldraður
maður þannig að Hjaltlína kona
hans hefur tekið að mestu við
umönnun garðsins. Sr. Sigtryggur
kom þó eins oft og því varð við
komið í garðinn alveg fram á síð-
ustu æviár og greip þá gjarnan í
slátt. Nokkrar tekjur höfðu þau þó
af matjurtaræktinni, en fé til ný-
framkvæmda var af skomum
skammti, þrátt fyrir að margir gest-
ir sem í garðinn komu gegnum árin
styrktu sjóð garðsins með pen-
ingagjöfum.
Nýr eigandi
í mars árið 1959 afhendir sr.
Sigtryggur Héraðsskólanum á Núpi
Skrúð til eignar og varðveislu. Var
það að ósk sr. Sigtryggs, sem vildi
búa svo um hnúta að Skrúður yrði
sjálfseignarstofnun í tengslum við
skóla á staðnum. Til stóð að form-
leg afhendingarathöfn færi fram
síðar á árinu, en af því varð ekki,
þar sem sr. Sigtryggur andaðist í
ágúst það sama ár.
Þorsteinn Gunnarsson kennari
við Núpsskólann er þá ráðinn til
að annast garðinn, og er hann í
umsjón hans og konu hans, Ingunn-
ar Guðbrandsdóttur næstu 17 ár.
Hér hefst nýtt tímabil í sögu garðs-
ins. Ráðist var í allmiklar fram-
kvæmdir, mikið gert af hleðslum
og beðum ýmiss konar. Þorsteinn
tók þá stefnu varðandi gróður
garðsins að fjölga þar mjög ýmsum
ljölærum blómjurtum og runnum
og gera hann að svokölluðum
„grasagarði". Mun á fjórða hundrað
tegundum hafa verið plantað í garð-
inn í tíð Þorsteins. Sáning og upp-
eldi fór fram í gamla gróðurhúsinu.
Undirritaður man fyrst eftir Skrúð
í umsjá Þorsteins og Ingunnar. Var
hann ægifagur á þeim tíma og
sannkallaður „skrúðgarður", fullur
af ókennilegum ilm og litadýrð
framandi gróðurs.
Eftir að Þorsteinn hætti kennslu
við Núpsskóla og fluttist burt 1976,
var garðurinn umhirðulaus næstu 2
árin, en þá tók Vilborg Guðmunds-
dóttir húsfreyja á Núpi við umsjón
garðsins og annaðist hún hreinsun
og snyrtingu gróðurs af samvisku-
semi næstu ár, en síðastliðin 10 ár
hefur ákaflega lítið verið sinnt um
hann að öðru leyti en nokkru við-
haldi á gróðurhúsi. *
Eftir að ríkið i formi Núpsskóla
tók við garðinum fór framlag skól-
ans til Skrúðs að sjálfsögðu eftir
því hvernig til tókst með fjármagn
til skólans. Eins og þekkt er er við-
haldsvinna hins opinbera á eigum
sínum oftar en ekki heldur á eftir
SÉÐ niður eftir miðjum garðinum. Gosbrunnurinn er fyrir miðri
mynd.
Trjágardurinn Skrúdur í Dýrafirði
er einstakt dæmi um
brautryöjendastarf í íslenskri
garðyrkju, og hafa menn nú
bundist samtökum um að gera
garðinn upp.
þörfinni. Því var það að sá sjóður
sem fylgdi með gjöf sr. Sigtryggs
1959 gekk til þurrðar, og styrkur
sem sýslunefnd ísafjarðarsýslu lét
renna til garðsins fram undir 1990
dugði ekki til viðhalds. í fyrrasumar
var ástand hans orðið slíkt að mér
brá ekki að ráði, þegar ég hitti þar
gömul hjón, (en maðurinn hafði
verið í Núpsskóla í gamla daga) og
ég heyrði hann segja við konu sína:
„Og hér var svo „Skrúður“.“
Endurbygging og
framtídarvidhald
í lok maí 1992 komu saman til
fundar á Núpi fulltrúar átta aðila,
sem höfðu verið að velta fyrir sér
leiðum til að snúa við þróuninni í
Skrúð. Þau félög og stofnanir sem
hér áttu sína fulltrúa voru: Garð-
yrkjuskóli ríkisns, Félag landslags-
arkitekta, Skógræktarfélag Is-
lands, Menntamálaráðuneytið,
Skógræktarfélag Dýrafjarðar, Hér-
aðsskólinn að Núpi, Héraðsnefnd
ísafjarðarsýslu og Mýrahreppur í
Dýrafirði. Þessir aðilar mynda nú
framkvæmdanefnd um Skrúð.
Fyrst varð að svara því hvort
viðkomandi aðilar væru tilbúnir að
leggja í framkvæmdir og að hveiju
skyldi stefnt. Algjör samstaða var
um að ekki tæki því að hefjast
handa nema gera það á þann hátt
að gagn væri að, og var ákveðið
að „gera garðinn upp“, líkt og
menn gera upp gömul hús, og fjár-
mögnun skyldi miðast við að nægi-
legt fjármagn yrði handbært til
reksturs og viðhalds til framtíðar.
í júlí hófust verklegar fram-
kvæmdir. Þá var garðurinn mældur
upp og tijágróður metinn. I septem-
ber kom 30 manna hópur frá Garð-
yrkjuskóla ríkisins í þriggja daga
vinnuferð í Skrúð. Var unnið rösk-
lega að grisjun, hreinsun, endur-
hleðslum garðveggja og lagfæringu
stíga auk þess sem gróður garðsins
var vandlega skráður og metinn.
Árangur þessarar vinnu var frá-
bær, og hafa menn oft haft á orði
að farið sé að votta fyrir gamla
Skrúð aftur. í vetur hefur tíminn
verið notaður til að skipuleggja
framhaldið og liggur nú fyrir verk-
og kostnaðaráætlun næstu fjögurra
ára, en miðað er við að 7. ágúst
1996 verði garðurinn kominn í það
horf að við getum með sóma minnst
þess að 90 ár verða þá liðin frá
stofnun hans.
Kostnaður við þessa uppbygg-
ingu næstu fjögur ár er áætlaður
um 4 milljónir, og árlegur rekstrar-
kostnaður verður a.m.k. hálf millj-
ón. Þannig að augljóslega verður
að leita stuðnings víða, ef framtíð
garðsins á að vera trygg.
En til hvers að vera að leggja
alla þessa fyrirhöfn og kostnað í
lítinn tijágarð vestur á fjörðum?
Svarið við því er í sjálfu sér hið
sama og við spurningum um varð-
veislu menningarverðmæta yfir-
leitt, en því til viðbótar má benda
á hann sem afdrifaríkt dæmi um
„skólagarð“ þar sem náttúrunytja-
og umhverfisgræðsla var tengd
framsækinni menntastefnu sjálf-
stæðiskynslóðarinnar, en það er
kannski fyrst nú á síðustu árum
sem við erum aftur farin að grilla
í hugmyndir um svokallaðar „græn-
ar“ leiðir út úr ýmsum samtíma-
vanda.
Skrúður er auk þessa dæmi um
ótrúlegan árangur í garðyrkju á
þessari breiddargráðu, og er fullyrt
að sem slíkur eigi nafn hans vísan
sess á spjöldum garðyrkjusögu
heimsins.
Það að „gera upp garð“ er einn-
ig kærkomið tækifæri fyrir íslenska
garðyrkjumennt að spreyta sig á
og læra af, en víða erlendis er vakn-
aður mikill áhugi á þess konar hlut-
um.
Að lokum langar mig til að færa
sérstakar þakkir til Garðyrkjuskóla
ríkisins og nemenda hans, en að
öðrum ólöstuðum held ég að án
áhuga þeirra og eldmóðs, hefði ver-
ið erfitt að vekja þá tiltrú sem þarf
í þetta verkefni.
Sæmundur Kr.
Þorvaldsson
FréHir
Eitt þeirra garð verkfæra sem verða
sýnd á garðyrkjusýningunni í Perl-
unni er mosatætari frá Black og
Decker, sem upp-
haflega var hann-
aður sem rakstr-
artæki. Hins veg-
ar kom í ljós þegar
farið var að nota
tækið, að í neðstu
stillingu náður kambamir það langt
niður að þeir tættu upp mosa, rök-
uðu saman laufblöðum og öðru rusli
og gáfu súrefni greiðari leið niður
í grassvörðinn. Þessi eiginleiki gaf
tækinu nýtt nafn, mosatætari, sem
síðan hefur fest sig í sessi.
Færst hefur í vöxt að fólk noti
vafningsplöntur til að lífga upp á
húshliðar, steinveggi eða girðingar
og í þeim efnum
er um nokkra
möguleika að
ræða við val á
plöntum. Berg-
flétta sígræna
getur vaxið á vegg
án þess að hún sé bundin upp og
henta henni best vestur eða norð-
vesturhliðar húsa. Stórgerð berg-
flétta vex allt að 10 metra og er
fremur harðger. Svipaða sögu er
að segja um smágerðu bergflétt-
una, en hún er þó öllu fljótari að
festa sig og breiðast út. Bergflétta
vex hægast fyrstu árin. Skógar-
toppur er trékennd vafningsplanta
sem vefur sig utan um t.d. band '•
eða grind, verður allt að 8 metra
há og ber ilmandi gul blóm í júlí
og ágústmánuði.
Humall er mjög harðger Ijölær jurt
sem getur dafnað ágætlega þótt
skuggsælt sé og kemur upp frá
rótum á hveiju voru. Vaxtarhraði
hans er mikill og hann nær allt að
6 metra hæð. Humallinn klifrar upp
eftir snúrum. Af öðrum klifur- og
vafningsplöntum má nefna Berg-
sóley með sínar bláu klukkur. Hún
verður allt að 4 metra há, klifrar -
eftir snúrum og þarf bæði skjól og
sól. Bjarmasóley sem blómstrar
klukkulaga gulum blómum og þarf
líka sól og skjól og svo klifurrósir.
Meyjarós heitir harðger skraut-
runni 2 til 3 metrar á hæð með
rauð einföld blóm í júlí og ágúst,
en gulrauð flöskulaga aldin á haust-
in. Hann getur staðið við vegg eins
og klifurplanta. Hjónarósin er svip-
uð, harðger planta með bleik blóm
og Pólstjarnan verður allt að 3
metra há, með stóra skúfa af hvít-
um litlum blómum í ágúst og sept-
ember. Hana þarf að festa á snúrur
eða trégrind. Loks má nefna Eðal-
rósina með rauð fyllt blóm. Hún
þarf grind eða snúrur, er viðkvæm
og þarf vetrarskýli.
FEGRIÐ GARDINN OG BÆTIÐ
MEÐ SANDI CXi GRJÓTI
SANDUR
SIGURSTEINAR VÖLUSTEINAR
HNULLUNGAR
Þú færö sand og allskonar grjót hjá okkur.
Við mokum þessum efnum á bíla eöa
í kerrur og afgreiðum líka í smærri
einingum, traustum piastpokum sem
þú setur í skottið á bílnum þínum.
Þú getur líka leigt kerru og
hjólbörur hjá okkur.
BJÖRGUN HF.
SÆVARHÖFÐA 33
SÍMI: 68 18 33
Afgreiðslan við Elliðaár er opin:
Mánud.-fimmtud. 7.30-18.30.
Föstud. 7.30-18.00.
Laugard. 7.30-17.00.
Opið i hádeginu nema á laugardögum.