Morgunblaðið - 07.09.1993, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 7. SEPTEMBER 1993
Flokksræði og
grunnskólakerfið
eftirHelga Viborg
Eftir fall kommúnismans í Aust-
ur-Evrópu fyrir rúmum þremur
árum berast æ meiri upplýsingar
um hvernig stjómskipulagi var
háttað þar. Innan skólakerfisins
voru yfirmenn skóla og annarra
fræðslustofnana skipaðir af flokk-
unum án tillits til hæfni þeirra til
að gegna viðkomandi starfi, flokks-
sjónarmið ein voru látin ráða. Af-
leiðingarnar voru m.a. þær að í
stað þess að sinna og þjóna því
hlutverki sem þeim var ætlað sner-
ist starf þeirra um að varðveita
eigin völd. Flokkshæfir fræðslu-
stjórar og skólastjórar stýrðu sín-
um stofnunum sem valdsmenn,
bönnuðu faglegar umræður, tak-
mörkuðu og stýrðu öllu upplýsinga-
streymi og réðu til starfa fólk sem
þeir töldu að ógnaði ekki þeirra
eigin völdum og þeir gátu stýrt að
vild. Hart var tekið á allri gagn-
rýni og fólk var löngu hættt að
þora að segja sína skoðun af
hræðslu við að missa starfíð eða
lenda í útskúfun af einhverju tagi.
Skólasálfræðingar, sem og reyndar
ýmsir aðrir menntamenn, voru
þessari valdastétt mikill þyrnir í
augum. Skólasálfræðingar voru
einfaldlega ekki ráðnir inn í skóla-
kerfið og í Rúmeníu var öll sálfræð-
ingsvinna bönnuð og sálfræðideild-
inni við háskólann í Búkarest var
lokað 1977.
Eftir hrun kommúnismans er
verið að reyna að breyta þessu og
koma á faglegum og lýðræðislegum
vinnubrögðum. Skólasálfræðingar
hafa nú víðast verið ráðnir á ný
og háskólar eru, þrátt fyrir bágan
fjárhag, að byggja upp starfsemi
sína að nýju.
Þessi kúvending í skólamálum í
Austur-Evrópu vekur spurningar
um okkar skólakerfí. Þótt ótrúlegt
sé held ég að þar sé sumt iíkt og
að grunnskólakerfið íslenska þarfn-
ist líka lýðræðislegrar andlitsupp-
lyftingar. Grunnskólakerfíð er of
lokað, miðstýrt kerfí, þar sem utan-
aðkomandi gagnrýni eða áhrif eru
lítil og innan kerfísins eru umræður
takmarkaðar og áhrifalitlar.
Meginástæðan fyrir þessu
ástandi er sú að helstu ráðamenn
grunnskólakerfísins eru ráðnir eftir
flokkslínum en ekki eftir hæfni til
að gegna viðkomandi starfí. Það
sem þó er verst er að þeir eru
æviráðnir (skipaðir) og erfitt að
koma þeim frá hversu illa sem þeir
reynast í starfi. Kröfur um hæfni
hvort sem um er að ræða faglegar
eða stjórnunarlegar eru afar óljósar
t.d. er 3-4 ára menntun eftir gagn-
fræðaprófið (gamla kennaraprófíð)
talin næg til að stjórna stærstu
grunnskólum okkar með yfir 1.000
nemendur og yfir 60 manna starfs-
lið eða gegna starfi fræðslustjóra.
Flokksræði
Þetta kerfí flokkspólitískra ævi-
ráðninga innan grunnskólakerfis-
ins hefur þróað með sér sérkenni-
legt munstur þar sem embætts-
mennn hugsa meira um eigin völd
en skilvirka faglega vinnu í þágu
skólabarna og almennings. Ákveð-
in samtrygging virðist hafa þróast
þar sem ekki tíðkast að gera fag-
legar eða stjórnunarlegar kröfur
eða úttektir innan kerfisins. Ætla
mætti að embættismenn í ráðnu-
neytinu sjái viss þægindi í að hafa
óskipulagðan og „linan“ fræðslu-
stjóra. Sömuleiðis mæti ætla að
margir skólastjórar séu sáttir við
að ekki séu gerðar kröfur um að
þeir stýri sínum skólum betur bæði
faglega og stjómunarlega. Til að
vernda þetta kerfi er beitt mjög
-afsláttur
sem um munar!
fyrirtœki, heildsalar og abrir sera hafa áhuga á ab koma á framfœri
tilbobum tii lesenda Morgunblabsins í formi kjarabóta viasamlegast
hafi samband rib Mörtu loftsdóttnr angiýsingadelid, í síma 691155.
fHtrgmmMfifoitir
- kjarni málsins!
Helgi Viborg
„Skólakerfið er fyrir
börnin og foreldra
þeirra en ekki fyrir
embættismennina. “
ólýðræðislegum vinnubrögðum. Við
skulum líta annars vegar á fræðslu-
skrifstofur og hins vegar á skólana
þessu til stuðnings.
Fræðslustjórar hafa lagt síaukna
áherslu á sín eigin völd yfir þeim
málaflokkum sem undir embætti
þeirra heyra og þeim fagaðilum
sem eiga að sinna sértækum verk-
efnum á fræðsluskrifstofunum. Öll
stefnumörkum og umræða um
hana er unnin af mikill leynd af
fræðslustjórum og upplýsinga-
streymi haldið í lágmarki. Sérstak-
lega hafa sálfræðingar og þeirra
vinna farið fyrir brjóstið á fræðslu-
stjórum. Sálfræðingar og tillögur
þeira eru að mestu hundsaðar og
á sumum fræðsluskrifstofum hafa
sálfræðingar þurft að sitja undir
faglegum og persónulegum árásum
og hótunum um brottrekstur.
Margir ágætir sálfræðingar hafa
flæmst burt og í sumum tilvikum
hafa verið ráðnir lítt menntaðir
starfskraftar í þeirra stað, sem þá
eru fræðslustjóranum þóknanlegir,
og borgað hærri laun en sálfræð-
ingum. Þess er gætt að sálfræðing-
ar séu lítt áberandi og þeim haldið
utan við faglega umræðu. Sérstak-
lega á þetta við um sérkennslu-
mál. Sálfræðingar voru strikaðir
út úr sérkennslureglugerð (og
reyndar grunnskólalögunum líka)
og fá ekkert um þennan málaflokk
að segja. Sálfræðileg þekking og
rannsóknir eru þannig ekki notaðar
varðandi lið sem kostar fimmtung
af heildarkostnaði grunhskóla.
Eftir fall kommúnismans í Aust-
ur-Evrópu erum við sennilega eina
þjóðin sem hefur slíkt kerfi í gangi
og allt bendir til að fátt verið eftir
af sálfræðingum innan skólakerfis-
ins eftir nokkur ár ef fræðslustjór-
ar eiga að fá að halda sínu striki.
Áður fyrr var formleg stjóm
fræðsluskrifstofa í höndum
fræðsluráðs og fræðslustjóri starf-
aði sem framkvæmdastjóri þess.
Fyrir nokkrum árum var þessu
breytt þannig að fræðslustjórar
ráða einir allri starfsemi fræðslu-
skrifstofanna og virðast lítil af-
skipti vera af hvernig þeir haga
henni, t.d. hvernig þeir haga starfs-
mannamálum sínum, svo lengi sem
þeir halda sig innan ijárhagsáætl-
unar.
Skólastjórar
Skólastjórar eru æviráðnir og
ekki óalgengt að sami skólastjóri
sitji í sama skólanum í marga ára-
tugi. Þegar til þess er litið að flest-
ir þeirra em einungis með 3-4 ára
menntun eftir gagnfræðapróf
(gamla kennaraprófíð) og að fag-
legar og stjórnunarlegar kröfur
aukast sífellt er ekki að undra þótt
misvel gangi. Endurmenntun er lít-
Gæruverð -
hvernig er sam-
anburði háttað
eftir Aðalstein
*
Arnason
Tilurð þess að þetta greinarkorn
varð til eru skrif Valdimars Einars-
sonar í Morgunblaðinu 19. ágúst
síðastliðinn, þar sem hann veltir
fyrir sér framtíð skinnaiðnaðar í
landinu og ekki síður gerir hann
verðsamanburð á gæmverði hér
heima og í Bretlandi. Hann birtir
máli sínu til stuðnings töflu sem
inniheldur samanburð á hrágæru
verði í þessum tveimur löndum yfir
ákveðið tímabil. Þar kemur fram
að gæruverð til slátuleyfishafa í
Bretlandi er frá 11% lægra til 145%
hærra en hér heima. Annað sem
vakti athygli mína eru þær miklu
verðsveiflur sem virðast vera á
Bretlandsmarkað (heimsmarkaði?)
á meðan verðið helst nokkuð stöð-
ugt hér.
Þessi grein vakti margar spurn-
ingar hjá okkur sem nú bíðum
spennt eftir því að vita hvort sá
iðnaður sem við störfum við verður
enn við líði eftir að gjörgæslu
Landsbankans lýkur, þ.e. 30. sept-
ember.
Hrágæran er undirstaðan
Það er að sjálfsögðu Ijóst að ef
hráefnið er ekki til staðar þá verður
skinnaiðnaður ekki starfræktur í
landinu, það er einnigjafn nauðsyn-
legt fyrir seljendur hrágæra að
hafa heimamarkaðinn því annars
er hætta á að þeir losni ekki við
allt það gærumagn sem til fellur.
Því er mikilvægt í umræðunni um
gæruverð að heiðarlega sé að henni
staðið. Ekki má nýta sér þessar
aðstæður til þess að tímabundið sé
hægt að ná fram hærra verði,
(hugsanlega á forsendum sem ekki
taka tillit til allra þátta), en láta
kyrrt liggja að hugsa um framtíðina
og þá möguleika sem í þessari iðn-
grein felast.
Verðmyndun
Sú viðmiðun sem nú er horft til
varðandi samanburð á innlendu og
erlendu verði er meðal annars til-
raun eins sláturhúss sem seinasta
haust flutti út um 13.000 gæða
gærur. Ég tel að ekki sé raunhæft,
og hygg að þeir sem að þessum
útflutningi standa hljóti að vera
sammála mér, að ætla að allar þær
u.þ.b. 500 til 600 þúsund gærur sem
til falla á hveiju hausti seljist á
sama tíma, þeim tíma sem hagstæð-
astur er fyrir sláturleyfishafa og
bændur. Þessi samanburður hlýtur
alltaf að vera mjög flókinn og marg-
ir þættir sem taka verður tillit til.
Er búið að taka tillit til geymslu-
og vaxtakostnaðar í allt að tíu
mánuði?
Tekur þessi verðsamanburður til-
lit til flutningskostnaðar?
Er raunhæft að ætla að það verð
sem fékkst í þessum tilraunaút-
flutningi muni verða meðalverð
heildarframleiðslunnar sem inni-
heldur marga mismunandi gæða-
flokka? Munu erlendir kaupendur
ekki aðeins vilja kaupa fyrsta flokks
lambagærur en ekki líta við ærgær-
um og því sem tilfellur í lakari
gæðaflokkum? Hvað gerist ef
skinnaiðnaður verður ekki í landinu
og ekki reynist unnt að flytja út
þær hrágærur sem til falla? Ef ekki