Morgunblaðið - 19.09.1993, Blaðsíða 10

10 B
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 19. SEPTEMBER 1993
KAUPMANNAHAFNARBRÉF
Tónn tímans
ÞÁÐ ERU fleiri en íslendingar
sem ræða um þróun og breyting-
ar móðurmálsins. Og yfirleitt
kveður við sami söngurinn: mál-
inu fer aftur. Þegar rætt er um
opinbert mál, það er mál í fjöl-
miðlum og stjórnmálaumræðum,
er gjarnan talað um að málið
verði æ einfaldara, en um leið
óhátíðlegra, að það verði tækni-
legra og um leið illskiljanlegra
fyrir flesta og einnig að það verði
eins og grunnfærnara og óljós-
ara. Fyrirbæri eins og stofnana-
mál er ekki séríslenskt. Tæpast
getur þetta allt staðist, en ein-
hver hreyfing er alltaf á málinu.
Og það eru til fræðimenn, sem
gera þessu skil í rannsóknum sín-
um.
í nýrri sænskri bók er gerð út-
tekt á málbreytingum og breyttri
málnotkun í opinberum umræðum
í Svíþjóð, ekki síst stjórnmálaum-
ræðum. Bókin heitir „Sprák och
offentlighet. Om sprákbruks-
förandringer i den politiska offentl-
ighet“ og er eftir Jan Svensson, sem
starfar við háskólann í Lundi. í
bókinni er meðal annars athugað
Ódýr haustferð
3 i\W
7. okt. ti! 28.okt.
Góöir gististaöir:
Verð frá kr.
57.252,-
2 í íbúð. '
Taktu eftir:
Skattar og gjöld innifalin í verði.
Verðið innifelur einnig flug, gistingu, íslenska fararstjórn og
flutning til og frá Alicante flugvelli.
Það er ótrúlega ódýrt að borða, versla, dvelja á Benidorm núna.
V/SA
Fáðu upplýsingar QATI'A$&
hjá okkur. eurocard.
FERÐASKRIFSTOFA
REYKJAVÍKUR
AÐALSTRÆTI 16
SÍMI621490
málfar í þingumræðum á arunum
1945-1985 og svo leiðarar og frétt-
ir dagblaðanna á sama tímabili.
Slagorð í stað rökræðna
Fyrsta tilgátan sem Svenson
hugar að er hvort umræður og rök-
ræður, sem séu uppistaðan í opin-
berri umræðu, hafi svo gott sem
horfíð, en yfírlýsingar komið í stað-
inn. Þróunin í þingumræðum og
fréttaskrifum styður tilgátuna ein-
dregið. Framan af tímabilinu not-
uðu þingmenn tímann í að rökræða
þau mál, sem lágu fyrir. Þeir reif-
uðu skoðanir sínar, rökstuddu þær
og gáfu sér tíma til að skýra þær.
Nú er þessu öðruvísi farið. Þingum-
ræðumar eru notaðar til að lýsa
yfír skoðunum, en hvorki til að
rökstyðja þær eða skýra.
Skýringin kann að liggja í
breyttri fjölmiðlun og fréttaflutn-
ingi, en einnig f breyttum starfs-
aðferðum á þingi. Umræðumar fara
fram í þingflokkum og nefndum.
Þingumræðurnar em svo notaðar
til að miðla skoðunum, en ekki til
að ræða málið, því það hefur verið
gert utan þingsalarins. Málin eru
unnin og rædd utan salar, en af-
greidd í honum. Þingsalurinn er
orðinn afgreiðslustaður, en ekki
umræðuvettvangur. Og um leið
breytist tungumálið í þingumræð-
unum einnig, hættir að vera dag-
legt mál, samræðumál, en líkist
skýrslu- og dagblaðamáli.
Þróunin í fréttaskrifum er að
nokkm leyti sú sama. Þó áherslan
í fréttunum færist meir yfír á ein-
staklinga og skoðanir þeirra eða
öllu heldur skoðanaágreining, þá
er ekki þar með sagt að gerð sé
grein fyrir röksemdum þeirra. Frét-
taflutningurinn endurspeglar yfír-
lýsingastílinn á þingi. Fréttimar
greina frá hvað hverjum fínnst,
ólíkum skoðunum stillt upp án sam-
hengis við forsendur eða yfírleitt
skýringar. Hins vegar hafa leiðarar
dagblaðanna lítt eða ekki breytt.
Form þeirra var þegar fundið 1945
og hefur ekki breyst síðan.
Afleiðingin af því að rökræðun-
um er sleppt og yfirlýsingar Iátnar
nægja hefur svo orðið að þingmenn
hneigjast til að nota slagorð í rík-
ari mæli. Samkvæmt athugun
Svensons vom þau óþekkt í kring-
um 1945. Og slagorðastill þing-
manna skilar sér í fréttirnar, þar
sem frasar þeirra em gleyptir hrá-
ir, án nokkurra frekari röksemda.
Þó einstök mál iai mun meiri um-
fjöllun en tíðkaðist áður í blöðum,
þá er umfangsmeiri umfjöllun ekki
endilega ýtarlegri, heldur bara orð-
fleiri. Oft væri hægt að stytta frétt-
irnar til muna án þess að missa úr
innihaldinu. Með slagorðastílnum í
blöðunum eykst líka tilhneiging til
að blöðin slái fréttum upp á drama-
tiskan hátt. Skoðanaágreiningur er
blásinn upp í leikrænar víddir með
tilheyrandi orðabólgu. Hann er fest-
OPINBER REKSTUR
Breyta hverju og hvers vegna?
Opinn fundur á Hótel Borg, miðvikudaginn 22. september kl. 20.30
Opinber rekstur - æskilegt umfang, markmið og skipulag er í brennidepli í þeirri þjóðfélagsumræðu endurmats
og uppstokkunar sem nú á sér stað víða um heim, á íslandi sem annars staðar. Á tímum samdráttar og
■

atvinnuleysis er brýnna en ella að skiptast á skoðunum um hlutverk hins opinbera.
Frummælendur:
Þórarinn V. Þórarinsson, Guðrún Alda Harðardóttir,
framkvæmdastjóri VSf: formaður Fóstrufélags fslands:
Friðrik Sophusson,
fjármálaráðherra:
Sjöfn Ingólfsdóttir,
varaformaður BSRB,
Opinber þjónusta
- opinber rekstur.
Markmið með opin-
berum rekstri.
Þróun og skipulag
opinbers rekstrar.
Umræður og fyrirspumir.
BSRB
formaður St.Rv.:
Sjónarmið þeirra sem
þjónustuna veita.
ur á ákveðna menn og um leið per-
sónugerður.
Fréttir fyrir fávita eða
venjulegt fólk
Með árunum hefur hlutverk bæði
stjórnmálamanna og blaðamanna
breyst og öll framsetning orðið
staðlaðri og faglegri. í kringum
1945 röktu þingmenn skoðanir sín-
ar í þingsalnum sem sínar eigin,
þó þær væru að sjálfsögðu í sam-
ræmi við stefnu flokksins. Þeir rök-
studdu þær á persónulegan hátt og
notuðu óhikað 1. persónufornafnið
„ég“. Nú flytja stjórnmálamenn
skoðanir flokksins á þann hát, sem
þær hafa verið mótaðar og felldar
í orð innan flokksins. Hið persónu-
lega er horfið, „ég“-ið er orðið „við“
eða bara „Flokkurinn“.
Hin faglega ásýnd blaðamanna
er einnig komin í stað persónuein-
kenna. Fréttir eru skrifaðar í stöðl-
uðu formi, án persónulegs stíls. Það
eru reyndar ekki til stjómmála-
mannaskólar ennþá, en blaða-
mannaskólar eru til og þar er hægt
að læra til verka. Svenson kemst
að þeirri niðurstöðu að mannanöfn
séu algengari í fréttum en áður,
vísast vegna þess hve fréttir snúast
í auknum mæli um menn en ekki
málefni. Lýsingarorðum hefur
hríðfækkað, vísast vegna kröfu um
meiri hlutlægni í fréttaflutningi.
Reikniorð og tölur eru mun algeng-
ari en áður, væntanlega í anda hlut-
lægni, en einnig vegna þess hve
þjóðfélagið hefur á sér vísindalegri
brag en áður. Hluti af stöðlun í
?réttaskrifum er svo.að færri til-
irigði eru í orðavali en áður.
Það er kannski nokkuð öfugsnúið
að um leið og fréttirnar verða skrif-
aðar á faglegri hátt en áður, rýrnar
inniháldið. Hið faglega verður ein-
faldara og auðmeltanlegra en áður.
Í Danmörku heyrist oft talað um
að hitt og þetta eigi að höfða til
allra, tala til allra. En um leið er
verið að tala til lægsta samnefnara
og erindið verður með öllu óáhuga-
vert ef það er miðað við fávita.
Hvorki stjórnmálamenn né bíaða-
menn geta náð til allra, svo það er
alveg óþarfi að reyna það.
Sigrún
Davíðsdóttir
♦ » ♦
Gömul
óperumynd
í bíósal M
El
KVIKMYNDIN Evgeny Onegin,
byggð á samnefndri óperu eftir
Pjotr Tsjaíkovskjj, verður sýnd í
bíósal MÍR, Vatnsstíg 10, nk.
sunnudag, 19. september, kl. 16.
Þetta er gömul mynd, nær 40 ára
gömul, en þó í fullu gildi þar sem
margir fremstu listamenn Bolshoj-
leikhússins í Moskvu á ofanverðum
sjötta áratug aldarinnar koma fram
í myndinni. Meðal söngvaranna sem
syngja í kvikmyndinni má nefna
Galínu Visnjevskaju, sem var ein af
skærustu stjörnum Bolshoj-leikhúss-
ins á tökuárum kvikmyndarinnar,
segir í frétt frá MÍR.
Enskur texti er með myndinni.
Aðgangur að kvikmyndasýningum
MÍR er ókeypis og öllum heimill
meðan húsrúm leyfir.
SÉRPANTANIR
ttnu*n 0 . Borgartúni 29 slmi 620640