Morgunblaðið - 03.10.1993, Qupperneq 12

12
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 3. OKTÓBER 1993
FÓRNARLÖMB
STALÍNTÍMANS í SOVÉTRÍKJUNUM
Pálína Mja-
snikova: „Það
var venjan aá
búa lil ein-
hverjar nýjar
ákærur á hend-
ur þeint fðngum
sem gátu ekki
unnió af ein-
hver jum ástæó-
um og dæma þá
svo til dauóa."
ÁKÆRAN
VAR TILRÆÐI
„ÉG VAK fyrst tekin föst þegar ég var átján ára. Þá sat ég inni í
nokkra daga vegna þess að bróðir minn hafði tekið þátt í starfi
hóps trotskíista, eftir að búið var að senda Trotskl í útlegð og sljórn-
völd snerust af hörku gegn öllum fylgismönnum hans“ segir Pálína
Mjasnikova. Þetta var árið 1928. Það liðu samt sex ár áður en hún
var sjálf dæmd. 1934 var hún send austur til Kazan á Volgubökkum.
nnPPIU á þeim tíma full
DURUIn af fólki sem hafði
verið sent í útlegð fyrir að hafa
unnið með ýmsum öðrum en bolsé-
víkum á tímum byltingarinnar.
Þarna átti ég að hírast í þrjú ár
en 1936 þremur mánuðum áður
en útlegðardómurinn rann út var
ég tekin föst á nýjan leik og dæmd
í tíu ára fangelsi. Ákæran var sú
að ég hefði reynt að myrða Stalín,
það var ein af algengustu ákærun-
um á þessum árum.
Það var þröngt í fangelsunum
og í þijú ár deildi ég eins manns
klefa með annarri konu. Hún var
pólskur kommúnisti, nokkuð farin
að reskjast, hafði tekið þátt í bylt-
ingunni og reyndar setið í fangelsi
fyrir byltinguna líka. Við gátum
haft dálítið ofan af hvor fyrir ann-
arri og við reyndum að gera leik-
fimisæfingar. Það hefur líklega
bjargað okkur því annars hefði
maður varla getað gengið hundrað
metra eftir þessa vist.
Að loknum þessum þremur árum
var ég send austur á bóginn. Okk-
ur var ekki sagt hvert ferðinni
væri heitið. Við ferðuðumst vikum
saman í lest alla leið til Vladivo-
stok. En lukkan reyndist mér að
hliðholl, því Vladivostok hitt ég
bróður minn aftur, fyrir hreina til-
viljun. Við höfðum þá ekki sést í
yfir tíu ár. I Vladivostok var bið-
stöð fyrir fanga sem síðar átti að
senda til Kolyma og það tókst
þannig til að við bróðir minn gátum
hist daglega í heila viku án þess
að upp kæmist. Við fórum bæði
til Kolyma, en sáumst ekki meir
eftir þetta. Hann var tekinn af lífi
Pálína Mjasnikova
var handtekin hegar
hún var 18 ára
tveimur árum síðar. Það var verst.
Hann var goðið í lífi mínu.
Það var venjan framan af að
minnsta kosti, að búa til einhverjar
nýjar ákærur á hendur þeim föng-
um sem voru í slæmu ástandi lík-
amlega eða gátu ekki unnið áf ein-
hverjum ástæðum og dæma þá svo
til dauða. Það sem fólk gerir sér
ekki alltaf grein fyrir um sovésku
fangabúðirnar er að þær voru ekk-
ert annað en þrælabúðir. Stjórnin
hafði þörf fyrir vinnuafl fanganna
og það var aðalástæðan fyrir fang-
elsununum.
Það er náttúrlega merkilegt að
maður skuli hafa sloppiö lifandi.
Eftir alla erfiðisvinnuna oft í hrika-
legum veðurhörkum. Samt valdi
ég þetta í vissum skilningi sjálf.
Það versta við útlegðina í Kazan
var að þar var ekki hægt að fá
neina vinnu. Maður var bara send-
ur þangað og ætlast til að maður
bjargaði sér, en enginn mátti ráða
útlegðarfólk. Þessvegna var ekki
nokkur leið að hafa í sig og á.
Eftir að búið var að dæma mig
var mér boðið að velja á milli út-
legðar og fangabúða. Ég valdi
fangabúðir til að vera þó að
minnsta kosti viss um að fá að
borða. En ég vissi ekki hvað ég
var að velja.“
MEÐ HUUDSHJÁLM
INN í KREML
Nikolai Rat-
son: „Á þess-
um tima var
nauósynlegt
aó lenda i
fangabúóum
til aó kynnast
merkilegu
fólki."
NIKOLAI Ratson var á sautj-
ánda ári þegar hann var hand-
tekinn árið 1935.
væri nú hægt að skrifa
gamansögu unj málatil-
búnaðinn gegn mér. Á þessum
árum var afar erfitt ástand í land-
inu, nánst hungursneyð. Stalín var
að neyða alla í samyrkjubúskapinn
og það var mótþrói í fólki, bændur
og búalið var skotið unnvörpum.
Allar landbúnaðarafurðir voru af
afar skornum skammti. Um hvað
ætli ungt fólk hafi svo sem haft
að tala á svona tímum? Við veltum
því auðvitað oft fyrir okkur hvar
einhvern mat væri að hafa. Einn
okkar sagðist hafa lesið bók um
huliðshjálm sem hægt væri að
steypa yfir sig og fara þannig alls-
staðar óséður um. Annar segir að
það gæti nú verið gott að hafa
svona hjálm og laumast inn í bak-
arí eða konfektverksmiðju. Og sá
þriðji stingur upp á að fara belnt
í Kreml, þar séu þó almennileg eld-
hús og góðir kokkar.
Nú þetta samtal spurðist ein-
hvemveginn út og málið var sett
þannig upp að við hefðum ætlað
okkur með hjálp huliðshjálms að
laumast inn í Kreml og myrða fé-
laga Stalín. Við vorum sex talsins
og fengum mjög misþunga dóma,
ýmist 3 ár, 5 eða 10. Ég fékk 3
til að byija með og var sendur á
Solovjovskíe eyjar í Hvítahafinu.
Þetta var auðvitað hræðilegt að
flestu leyti. Hinsvegar tók ég fljótt
eftir því að í fangabúðunum var
mikið af mjög merkilegu fólki. Þar
sátu myndlistamenn, prestar, tón-
listarmenn, skáld og fræðimenn,
fjöldinn allur af fólki_ sem ómetan-
legt var að kynnast. Á þessum tima
var nauðsynlegt að lenda í fanga-
búðum til að kynnast slíku fólki
og það gerði tilveruna bærilegri.
Fangabúðirnar voru verksmiðja
þar sem maður kom í manns stað.
Það varð maður að skilja. Lögmál-
ið var ósköp einfalt. Gegn öllum
má höfða mál. Spurningin var aldr-
ei um sekt eða sakleysi. Fólk var
hirt upp hvaðan sem var á nóttu
sem degi og sent í fangabúðir, því
það þurfti vinnuafl til að leggja
vegi og brýr, grafa skipaskurði,
námur og til að höggva skóg. Og
allt var þetta ókeypis vinnuafl.
Nikolai Ratson
lét sig dreyoia
og fór í Gúlagið
'Þótt einn dæi skipti það engu máli,
því það var nóg til af öðru fólki
sem hægt var að senda í fangabúð-
irnar.
Ég man eftir einni flóttatilraun
þegar ég var í fangabúðum í Síber-
íu. Þá voru hundar sendir á eftir
flóttamönnunum. Þeir voru vel þjál-
faðir og í góðu formi því hundunum
var gefið kjöt þó að fangarnir sæju
aldrei kjötbita. Það voru tveir sem
höfðu flúið saman. Hundarnir rifu
þá í sig og svo frusu lílrin eða það
sem eftir var af þeim því þetta var
um miðjan vetur. Verðirnir sóttu
líkin og stilltu þeim upp við fanga-
búðahliðið, þau voru beinfrosin og
þessvegna hægt að láta þau standa
upprétt.
Ég var látinn laus 1938 en bann-
að að búa í öllum helstu borgum
Sovétríkjanna. Það var venjan um
pólitíska fanga. Ég fór hinsvegar
til Moskvu 1949, því þá lá móðir
mín á banabeðinu. En það fór illa
fyrir mér því húsvarðarkerlingin
sá mig og lét vita. Skömmu seinna
var ég tekinn fastur á nýjan leik
og sendur í vinnubúðir í Austur-
Síberíu.
Svo dó Stalín. Þegar tilkynningin
kom um að félagi Stalín væri veik-
ur var erfitt að hemja gleðina. Ég
man eftir því hvernig einn varð-
anna þorfði hneykslaður á mig og
félaga minn eftir að við höfðum
heyrt fréttirnar og sagði: Hvers-
konar menn eruð þið eiginlega?
Landsfaðirinn liggur veikur en þið
fagnið! Samt liðu nokkur ár áður
en við fengum frelsi.
Eftir að ég losnaði úr fangabúð-
unum reyndist ómögulegt að fá
vinnu. Eftir að menn höfðu komist
að því hver fortíð mín var hliðruðu
þeir sér hjá því að ráða mig. Á
endanum áttaði ég mig á því að
þetta þjóðfélag er byggt á lygi og
því væri best að ljúga sjálfur. Ég
sótti um vinnu og sagðist ungur
hafa farið norður í land til að vinna
að uppbyggingu kommúnismans.
Síðar austur til Síberíu að kynna
mér lífið á freðmýrunum af fúsum
og fijálsum vilja. Og þetta gekk,
ég var umsvifalaust ráðinn.
Mér finnst lífið eiginlega ekki
byijað fyrr en ég var endanlega
laus úr fangabúðunum. Þá var ég
kominn hátt á fertugsaldur. Ég er
alinn upp við ógnarstjórnina en
þannig er það því miður um þorra
fólks í þessu landi. Þangað til við
losnum við hugarfar þrælsins held
ég að fátt geti tekið framförum
hér. En til þess þarf að vaxa upp
alveg ný kynslóð og það tekur
tíma.“
YFIRHEYRSLAN
TÓK ÁTTA SEKÚNDUR
LEV Martjúkhín er 79 ára gam-
all og var starfsmaður Kommún-
istaflokksins þangað til honum
urðu á afdrifarík mistök, snemma
árs 1935.
UfllflfDIIIJmánuðum eftir
nUIIIUIUItI morð Kirovs
þegar sagt var frá því í blöðunum
að hópur samsærismanna viðriðinn
morðið hefði verið tekinn fastur,
varð mér að orði að ég ætti bágt
með að trúa því að þetta væru sam-
særismenn. Ég hefði unnið með
mörgum úr þessum hópi og vissi
fyrir víst að það væri ágætisfólk.
Einhver sendi um mig skýrslu til
leynilögreglunnar og bætti því
reyndar við að ég hefði einhverntím-
ann látið það flakka að Trotskíj
hefði nú verið snjall ræðumaður.
Það vildi svo einkennilega til að
yfirmaður leynilögreglunnar á þessu
svæði hafði samband við mig til að
segja mér að skýrsla hefði borist.
Það var alls ekki vaninn. Ég fékk
meira að segja að sjá hana, en mér
fannst þetta svo smávægilegt að ég
sagðist strax hafa sagt allt sem þar
var skrifað, enda hafði ég sagt það.
En á þessum tíma fóru fram mikl-
ar hreinsanir. Ég var kallaður fyrir
Lev Martjúkhin: „Hvernig get
ég lýst þessum árum? Ég dá
margsinnis, stundum var ég
ekkert nema skinnié og bein-
in."
Lev Maitjúkhín eyddi
12 árum í fangabúðum
hjá flokknum og rekinn úr Ungliða-
samtökunum. Ég hafði enn ekki náð
svo langt að verða félagi í flokknum
sjálfum. Þegar ég var kallaður fyrir
stóðu þúsundir manna í biðröð við
flokksskrifstofurnar. Þá átti alla að
reka úr flokknum eða Ungliðasm-
tökunum. Það var svo mikið að gera
að margir þurftu að bíða alla nótt-
ina eftir að komast að. Yfirheyrslan
yfir mér tók ekki nema 8 sekúndur
í mesta lagi. Daginn eftir var ég
handtekinn á hverfísskrifstofu
flokksins þar sem ég vann og næstu
12 árum eyddi ég í fangabúðum,
fyrst við Hvítahafið, svo á
Solovjovskíe eyjum og loks í þrælk-
unarbúðunum á Kolyma.
Hvernig get ég lýst þessum árum?
Ég dó margsinnis, stundum var ég
ekkert nema skinnið og beinin. Eft-
ir að mér var sleppt 1957 var ég
viss um það árum saman að ég yrði
tekinn fastur aftur. Það var ekki
fyrr en 1964 að ég þorði að fara
fram á að vera opinberlega hreins-
aður af öllum sökum. Miklu seinna,
eftir að Gorbatsjov var kominn til
valda var mér boðið að ganga í
flokkinn. En ég afþakkaði. Þrátt
fyrir allt var það flokkurinn sem
sveik mig.“