Morgunblaðið - 03.10.1993, Page 16

16
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 3. OKTÓBER 1993
Rekstur Alþjóðaheilbrigðisstofnunarinnar, WHO, undir smásjánni
Nakajima forstjóri sakaður um
mútugreiðslur og lélega stjórn
Undarleg tengsl við 93 ára japanskan milljarðamæring með skrautlegan feril
SAMTÖK Sameinuðu þjóðanna eiga við erfiða rekstrarkreppu að
Æ, þetta er sárt!
WHO náði á sínum tíma verulegum árangri í baráttunni við ýmsa
smitsjúkdóma, meðal annars tókst að útrýma bólusótt. Gagnrýn-
endur stofnunarinnar segja nú að WHO sé að verða eitt versta
dæmið um skrifræði og óstjórn sem um geti hjá SÞ.
etja. Það kostar sitt að halda úti tugþúsundum friðargæsluliða víða
um heim og gegna þannig hinu nýja hlutverki sem stórveldin hafa
eftir endalok kalda stríðsins falið samtökunum. En þetta er ekki
eini vandinn; æ fleiri ríki og ráðamenn, meðal þeirra eru Bill Clint-
on Bandaríkjaforseti og norrænir stjórnmálamenn, heimta að skorið
verði niður hvers skyns bruðl og óráðsía hjá samtökunum og ýmsum
dótturstofnunum þeirra. í síðartalda hópnum er Alþjóðaheilbrigðis-
stofnunin, WHO, sem hefur aðalstöðvar í Genf.
Er WHO var sett á Iaggimar
1948 var markmiðið háleitt, stefnt
skyldi að „fullkominni líkamlegri,
andlegri og 'félagslegri vellíðan,
ekki látið duga að útrýma sjúkdóm-
um og fötlun“. Árangurinn hefur
verið misjafn en WHO tókst að vísu
að útrýma bólusótt endanlega
1977. Arið 1978 var samþykkt
slagorðið „Heilbrigði fyrir alla árið
2000“ sem enginn virðist fylliiega
vita hvernig beri að skilja en það
dregur greinilega dám af bjartsýni
og óskhyggju upphafsáranna.
Hjá WHO starfa nú um 4.500
manns, þar af um 1.400 í Genf í
Sviss sem hýsir fleiri stofnanir SÞ.
Árleg útgjöld WHO verða samtals
um 1,1 milljarður dollara, 76.000
milljónir króna, á næsta ijárlaga-
ári. Meðalárslaun starfsmannanna
í Genf em samkvæmt niðurstöðum
breska blaðsins The Sunday Te-
legraph 70.452 pund, nær 7,5 millj-
ónir króna og þær
skattfijálsar. Bout-
ros Boutros-Ghali,
framkvæmdastjóri
SÞ, sem hét að
koma á umbótum
er hann tók við í fyrra, sagði ör-
væntingarfullur eftir heimsókn til
Genfar að þar væm þúsundir SÞ-
manna á launum og „helmingurinn
gerir ekki neitt“.
80% í stjórnunarkostnað
Bandaríkjamaðurinn Robert D.
Tollison er prófessor við George
Mason-háskólann í Virginíu og var
ráðgjafi stjórnar Ronalds Reagans
forseta. Tollison gerði úttekt á
starfi WHO fyrir breska rannsókna-
stofnun, The Social Affairs Unit
og er skýrsla hans nú komin út.
Tollison fullyrðir að þrír ijórðu
hlutar gmndvallarútgjalda næsta
fjárlagaárs, sem verða um 61.000
milljónir króna, fari í laun starfs-
manna aðalstöðvanna í Genf og sex
útibúa annars staðar í heiminum.
Aðeins fjórðungi Qárins verði eytt
í þeim fátæktarlöndum sem gert
er ráð fyrir að stofnunin reyni að
hjálpa. Fyrir hverja tvo dollara sem
WHO noti í raunvemleg verkefni
fari átta í stjómunarkostnað.
Óeðlilega mikið af því fé sem
ætlað er að nota til að beijast gegn
sérstaklega tilgreindum sjúkdóm-
um fer að sögn Tollisons í að kljást
við ýmis vandamál ríku landanna,
s.s. fíkniefnanotkun, umferðarslys
og hvers kyns geðræna og félags-
lega kvilla. í fátækustu löndum
heims; Eþíópíu, Bangladesh og
Mósambík, er aðeins varið um sjö
krónum - á hvert
mannsbarn af fjár-
munum WHO til að
bæta heilbrigði.
Tollison er ekki á
því að féð sé notað
á markvissan hátt, nefnir sem dæmi
að 3.500 milljónum króna sé eytt
í fjölmarga alþjóðlega fundi sem
„eiga lítinn þátt í að bjarga lífi
nauðstaddra". Meðal fundarefn-
anna séu „Hreint loft á vinnustað"
og „Heilbrigði unglinga". Hann
segir stofnunina reyna að fást við
öll þau málefni sem hægt sé að
tengja heilbrigðismálum.
Forstjóri WHO er 65 ára gamall
japanskur Iæknir, Hiroshi Nakaj-
ima, sem hefur verið harðlega
gagnrýndur fyrir vafasama stjórn-
hætti. Heimildarmenn í Genf full-
yrða að Nakajima hafi stundað
ósvífin hrossakaup til að ná endur-
kjöri í embættið fyrir skömmu.
Hann hafi heitið fulltrúum ýmissa
aðildarríkja góðum stöðum fyrir að
styðja sig. Nakajima vílaði heldur
ekki fyrir sér að víkja Alsírmannin-
um Mohammed Abdelmounene úr
stöðu undirforstjóra er hinn síðar-
nefndi dirfðist að bjóða sig fram
gegn yfirmanni sínum.
Utboð eru sjaldan notuð þegar
WHO kaupir vörur eða þjónustu og
bent er á að sumir stjórnarmenn
stofnunarinnar, þeir eru 31, eigi í
miklum viðskiptum við hana. Ríkis-
endurskoðandi Bretlands, Sir John
Boume, fór einnig í saumana á
starfi WHO og fann margt ámælis-
vert í kaupsamningum WHO við
einkafyrirtæki. Fjöldi samninga við
fyrirtæki á vegum stjórnarmanna
tvöfaldaðist síðari hluta árs 1992,
þ. er mánuðina fyrir kjör Nakajima.
Þrátt fyrir ágæt laun og viðun-
andi starfsálag er loft nú lævi
blandið í aðalstöðvum WHO í Genf.
Nakajima hefur ávallt þótt fjarrænn"
og-einræðiskenndur, hann er sagð-
ur safna umhverfis sig fjölda að-
stoðarmanna og ráðgjafa með óljóst
verksvið. Margir starfsmenn, sem
ekki þora að láta nafns síns getið,
segjast vinna í andrúmslofti ótta
og baktjaldamakks. Sumir eru
sannfærðir um að símar þeirra séu
hleraðir. Fáir vilja yfirleitt tjá sig
en margir þeirra viðurkenna að
umtalsverður hluti starfans sé við
að semja óteljandi skýrslur, alls 106
milljón blaðsíður í fyrra, sem WHO
sendir frá sér í stríðum straumi.
Nakajima er frægur fyrir að
safna dýrmætum fomgripum, er-
lendur sendimaður í Genf sagði
heimili hans vera eins og safn af
„helgimyndum (íkonum), silki-
myndum, veggtjöldum og keramik-
skrautmunum". Forstjórinn ferðast
mikið og bætir þá í safnið eftir
föngum, hefur jafnan sérfræðing
með í för er annast þetta verkefni.
Fyrir tveim árum sökuðu rússnesk-
ir fjölmiðlar Nakajima um að hafa
reynt að smygla sex fágætum helgi-
myndum frá landinu en hann bar
því við að mistök hefðu orðið í ein-
hverri pappírsvinnu.
Samband Nakajima við 93 ára
gamlan, japanskan milljarðamær-
ing, Ryoichi Sasakawa, hefur varp-
að undarlegum blæ yfir forstjórann
og feril hans. Sasakawa, sem forð-
um var aðdáandi ítalska fasistafor-
ingjans Benitos Mussolinis, var árið
1946 dæmdur í þriggja ára fang-
elsi fyrir stríðsglæpi í Kína. Síðar
auðgaðist hann á veðmálum með
því að notfæra sér glufu í lögum.
Tengsl hans við skipulagða
vændishringa í Japan eru kunn þar
í landi og hann hreykir sér af því
að hafa verið drykkjubróðir fræg-
asta „guðföður" landsins, Ya-
maguchi-gumis. Sasakawa var
einnig góðkunningi Ferdinands
Marcosar heitins Filippseyjaforseta,
sem talinn er hafa stolið þúsundum
milljóna dollara af bláðsnauðri þjóð
sinni. Einnig var Sasakawa vinur
breska blaðakóngsins og svika-
hrappsins Roberts Maxwells sem
nú er látinn.
Langar í Nóbelsverðlaun
Sasakawa er sagður eiga sér
þann draum að fá friðarverðlaun
Nóbels. Hann mun ekki hafa sýnt
heilbrigðismálum sérstakan áhuga
þar til á seinni árum en styður nú
WHO með um 550 milljón króna
framlagi á ári úr sérstökum sjóði.
Hefur Nakajima látið koma fyrir
bijóstmynd af öðlingnum aldraða í
aðalstöðvum WHO. Fé úr sjóði Sa-
sakawa var m.a. notað til að greiða
nokkrum stjórnarmönnum stofnun-
arinnar fyrir lítt skilgreind, „sér-
stök störf“ en þetta athæfi var
harðlega gagnrýnt í skýrslu endur-
skoðenda. Það var varla tilviljun
að greiðslurnar voru inntar af hendi
skömmu fyrir atkvæðagreiðsluna
um embætti Nakajima.
Grunur um beinar og óbeinar
mútur og hvers skyns óstjórn af
hálfu Nakajima minnir á að Seneg-
almaðurinn Amadou-Mahter
M’Bow, sem var forstjóri Menning-
arstofnunar SÞ, UNESCO, varð að
segja af sér 1987 eftir dæmalaustt
sukk og óstjórn. Bandaríkin og
Bretland hættu að styðja UNESCO
í mótmælaskyni við M’Bow en ólík-
legt er talið að ríkin grípi nú til
sama ráðs til að hreinsa til hjá
WHO. Háttsettur, ónafngreindur
embættismaður hjá WHO sagðist
þó vona að svo færi. „WHO er eins
og hræ“, sagði hann.
BAKSVIÐ
eftir Kristján Jónsson
Saga veitustofn-
ana í Geysishúsinu
HITAVEITA, Rafmagnsveita og Vatnsveita Reykjavikur standa að sam-
eiginlegri sýningu á sögu fyrirtækjanna í Geysishúsinu. Sýningin er
opin almenningi og stendur út mánuðinn.
Hitaveitan
Á sýningu Hitaveitu Reykjavíkur,
eru myndir sem sýna laugamar í
Laugardal um aldamótin og hvemig
búið var af reykvískum konum á
þeim tíma. Fyrsta hitaveita í Reykja-
vík var Laugaveita, sem tók til starfa
árið 1930 og fengu tæplega sextíu
hús heitt vatn frá veitunni. Hitaveit-
an var vinsæl strax frá upphafi að
ekki var um annað að ræða en leita
eftir frekari jarðhita til almennrar
húshitunar í Reykjavík, segir í frétt
frá veitustofnunum. Reykir í Mos-
fellssveit þótti álitlegasti kosturinn
og því varð Reykjaveita næsta stór-
Listasafn íslands
Sýnikennsla
í grafíktækni
GRAFÍKVERKSTÆÐI verður í
Listasafni íslands á hverjum
sunnudegi þar til sýningu Braga
Ásgeirssonar lýkur 30. október.
Ingunn Eydal mun kynna grafík-
tæknina Ætingu í /lag kl. 15-17.
Það eru félagar í íslenskri grafík,
sem standa að þessari sýnikennslu.
framkvæmd Hitaveitunnar. Fyrsta
húsið í Reykjavík sem fékk heitt
vatn frá Reykjaveitu var Hnitbjörg,
listasafn Einars Jónssonar.
Rafmagnsveitan
. Á sýningu Rafmagnsveitu Reykja-
víkur, eru sýndir munir og myndir
frá fyrri tíð en eitt af stærstu verk-
efnum rafmagnsveitunnar á fyrstu
ámm hennar var að lýsa bæinn.
Þegar Elliðaárvirkjun tók til starfa
var gaslýsing á nokkmm stöðum,
þar með götulýsing og var mikill
munur á öllum bæjarbrag með raflýs-
ingunni. Rafmagnsveita Reykjavíkur
var stofnsett árið 1921 og hefur þjón-
að bæjarbúum óslitið síðan. Veitu-
svæðið nær frá Garðabæ í suðri til
megin hluta Kjalarness í norðri.
Vatnsveitan
Vatnsveita Reykjavíkur sýnir
teikningar eftir Sigurð Guðmundsson
listmálara, sem hann gerði árið 1868,
að lokinni rannsókn á vatnsveitu
ásamt _ útreikningum, sem hann
gerði. Árið 1907 lagði Jón Þorláksson
landsverkfræðingur, fram útreikn-
inga og teikningar af vatnsveitu frá
Elliðaám. Þá er einnig til sýnis hluti
úr vatnsleiðslu sem lögð var árið
1923 frá Gvendarbrunnum að dælu-
stöð vatnsveitunnar á Hraunbrún.
MARKÚS Örn Antonsson, borgarstjóri, og Páll Gíslason, formaður stjórnar veitustofnana við opnun
sýningarinnar.
Mengun og vistkerfi norðurheimskautssvæðanna
200 vísindamenn á ráðstefnu
ALÞJÓÐLEG ráðstefna um áhrif mengunar sem berst með lofti í
vistkerfi norðurheimsskautssvæðanna (International Symposium on
the Ecologieal Effects of Arctic Airborne Contaminants) verður hald-
in á íslandi dagana 4. til 8. október nk. Ráðstefnan verður haldin á
Hótel Sögu. Tæplega 200 vísindamenn frá 22 löndum taka þátt í
ráðstefnunni.
Að utanaðkomandi mengunar-
efni finnist í vistkerfum norður-
heimsskautssvæðanna hefur verið
þekkt í mörg ár. Á undanförnum
árum hefur í æ ríkara mæli verið
bent á þá hættu sem þessum vist-
kerfum kunni að stafa af mengandi
efnum sem berist með loftstraum-
um. Þessi efni eru t.d. varnaðar-
efni, snefilefni, súrt regn og geisla-
virk efni. Menn hafa vaxandi
áhyggjur af þeásu þar sem sum
þessara efna hafa mælst í hærri
styrk í efri þrepum fæðukeðjunnar
en gert hafði verið ráð fyrir.
A ráðstefnunni verður einkum
fjallað um áhrif mengunarefnanna
á þessi vistkerfi. Vísindamenn frá
ýmsum greinum vísinda sem tengj-
ast þessu viðfangsefni munu kynna
nýjustu rannsóknir sínar.