Morgunblaðið - 09.09.1994, Page 22

22 FÖSTUDAGUR 9. SEPTEMBER 1994
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREIIMAR
Sameiginleg innkaup
matvöruverslana?
NÚ ER Bónus sf.
búið að segja sig úr
Kaupmannasamtökun-
um og þar með úr Fé-
lagi dagvörukaup-
manna. Ástæðan fyrir
úrsögninni var styrk-
veiting Kaupmanna-
samtakanna til Félags
dagvörukaupmanna,
svo að þeir gætu rekið
réttlætismál fyrir Sam-
keppnisstofnun. Það er
því augljóst að Bónus
sf. átti ekki lengur er-
indi innan Félags dag-
vörukaupmanna. Þeir
félagar sem sögðu sig
úr félaginu eftir að
Friðrik G.
Friðriksson
Bónus sameinaðist Hagkaupum geta
nú með góðri samvisku gengið aftur
í félagið.
Sameiginleg innkaup smærri
verslana verða ekki raunhæf fyrr
en Samkeppnisstofnun hefur sett
reglur um verðlag innflytj-
enda/framleiðenda. Sameiginleg
innkaup eru ekki heldur raunhæf,
fyrr en stærsti hluti verslana alls
landsins sameinast í eitt félag.
Við aðstæður eins og í dag þar
sem eitt fyrirtæki ræður tæpum
helmingi matvörumarkaðarins dug-
ar ekkert minna en að allar verslan-
ir, kaupfélög, sjoppur og önnur fyr-
irtæki sem eiga viðskipti við heild-
sala/framleiðendur sameinist í eitt
félag. Við skorum á öll fyrirtæki
þessa lands sem versla
með matvörur og ný-
lenduvörur, að sækja
um inngöngu í Félag
dagvörukaúpmanna hið
fyrsta.
Félag dagvörukaup-
manna, sem er félag
innan Kaupmannasam-
takanna, hefur kært
nokkur íslensk fyrir-
tæki til Samkeppnis-
stofnunar, vegna þess
að þau mismuna kaup-
mönnum í verði á
ákveðnum vörutegund-
um, sem þeir annað-
hvort framleiða eða
flytja inn.
Barnabílstólar
• Fyrlr böm frá fæðlngu
tll 5 ára aldurs.
* Þægilegar 5 punkta fest-
ingar með axlapúðum.
• Stillanlegur.
• Stólnum má snúa með
bakið fram (->9kg.) eða
aftur (9-18kg.).
* Má hafa frístandandi.
* Vasi á hlið, fyrir leikföng
eða annað.
• Auðvelt að taka áklæðið
af og þvo það.
* Viðurkenndur.
★ Verð kr. 11.272,-
Borgartúnl 26
Sími: (91) 62 22 62
Mynds.:(91) 62 22 03
Félagið, sem stendur að þessari
kæru, lítur á þetta mál sem réttlæt-
ismál þeirra kaupmanna sem mis-
munað er og ekki síður þeirra neyt-
enda, sem versla við þá. Leiðrétting
á þessari mismunun er grundvallar-
atriði fyrir tilvist virkrar og réttlátr-
ar samkeppni, sem allir neytendur
njóti góðs af.
•Þó að fjölmargir íslenskir fram-
leiðendur og innflytjendur mismuni
viðskiptavinum sínum, þótti ráðlegt
að leggja fram með kærunni aðeins
gögn yfir nokkrar einstakar vöruteg-
undir og líta á málið sem prófmál.
Ef borið er saman t.d. verð til neyt-
enda hjá Hagkaup/Bónus og gert
ráð fyrir að þeir leggi ekkert á vör-
una, og svo hins vegar verð á sömu
vöru frá framleiðanda/innflytjanda
til annarra kaupmanna, þá kemur í
ljós, að varan er oft ódýrari hjá stór-
mörkuðunum.
Það er svo hlutverk Samkeppnis-
stofnunar að finna út innkaupsverð
hjá þeim, til þess að sjá hina raun-
verulegu mismunun.
í bandarískum lögum (Federal
Laws) eru mjög skýr ákvæði, sem
banna fyrirtækjum að mismuna
kaupmönnum í verði. Sama magn —
sama verð. Þessi lög voru sett 1938
til þess að vernda eðlilega sam-
keppni (Robinson Patman Price
Discrimination Act). Evrópsk sam-
keppnislög kveða ekki eins skýrt á
um sama efni, en þó er þar að finna
lagagreinar, sem snerta þetta mál,
og er Samkeppnisstofnun með þess-
ari kæru beðin um úrskurð.
Sögulegt yfirlit
Vafalaust hafa íslenskir framleið-
endur og innflytjendur mismunað
kaupmönnum að einhveiju leyti um
langan tíma, enda var ekkert sem
bannaði slíkt. Það var ekki fyrr en
eftir opnun Bónus-verslananna, að
aðrir kaupmenn tóku eftir því að
sumar vörur voru ódýrari í Bónus
en frá sjálfum framleiðanda og inn-
flytjanda. Þetta voru til að byrja
með fáar vörutegundir og menn sáu
ekki ástæðu til að amast við þessu.
Kaupmenn annaðhvort lækkuðu
álagningu sína, keyptu vöruna sjálf-
ir í Bónus eða hættu að hafa hana
á boðstólum. Neytendasamtökin,
Verðlagsstofnun og neytendasíður
dagblaðanna fögnuðu þessu fyrir-
bæri og auglýstu vel, því að neytand-
inn sem keypti í Bónus fékk að njóta
lægra vöruverðs m.a. vegna lágrar
eða alls engrar álagningar. Nánar
um þetta atriði síðar.
leysir vandann
Reflectix er 8 mm þykk endurgeislandi einangrun í rúllum.
7 lög en 2 ytri alúminíum-lög endurgeisla hitánn.
Breiddir: 61 og 122 mm. Rúllulengdir: 15, 38 og 76m.
háaloft, bak við ofna, í fjós, hesthús, á rör, á veggi,
tjaldbotna, sessur, svefnpoka o.m.fl.
Skæri, heftibyssa og límband einu verkfærin.
BYGGINCAVÖRUVER8LUN
ÞORGRÍMSSON & CO
AHtaf tn á lager Ármúla 29, sími 38640
Smám saman urðu þessar vöru-
tegundir fleiri og eftir sameiningu
Hagkaups og Bónus-verslananna
keyrði um þverbak. í dag er fjöldinn
allur af vörutegundum mun ódýrari
út úr verslun hjá ódýrari deild Hag-
kaups-hringsins (Bónus) en hjá sjálf-
um framleiðendum og innflytjendum
varanna. Þrátt fyrir sameiginleg inn-
kaup Hagkaups-deildanna tveggja í
sameiginlegu fyrirtæki sem heitir
Baugur, skilar hinn óeðlilegi afslátt-
ur, sem þessu viðskiptaveldi tekst
að knýja fram, sér oftast ekki ti!
neytenda, nema í ódýrari deildinni.
Aðrir kaupmenn, sem annaðhvort
keyptu vörur sínar hjá Bónus eða
þurftu að sætta sig við hærra verð
framleiðenda og innflytjenda (t.d.
kaupmenn úti á landsbyggðinni),
neyddust til að lækka álagningu sína
það mikið, til að mæta þessari „sam-
keppni", að rekstrargrundvöllur var
ekki lengur fyrir hendi. Á þessum
stutta tíma hafa fjölmargar smærri
verslanir hætt rekstri.
Neytandinn
Hvað kemur þetta óréttlæti, sem
hér hefur verið nefnt, hinum al-
menna neytanda við? I fyrstu þarf
að skilgreina nánar hugtakið „hinn
almenni neytandi". Stórmarkaðirnir
Hagkaup/Bónus þjóna ca 35% neyt-
enda í matvörugeiranum, sem sagt
ca 65% neytenda kaupa annars stað-
ar (áætlunartölur á landsvísu, en
hlutdeild stórmarkaðanna á Reykja-
víkursvæðinu er þó verulega stærri).
Lítum nú nánar á þessa tvo neyt-
endahópa, 65% sem við nefnum A-
hópinn og 35% sem er B-hópurinn.
í B-hópnum eru neytendur sem hafa
greiðan aðgang að stórmörkuðun-
um, annaðhvort vegna nálægðar eða
aðgangs að ökutæki og oft eru neyt-
endur B-hópsins betur í stakk búnir
að gera magninnkaup. í A-hópnum
ber fyrst að telja megnið af lands-
byggðarfólki og svo þann stóra hóp
þéttbýlisfólks sem oftar en ekki er
efnaminnsta fólkið og er í reikningi
hjá kaupmanninum á horninu. Þarna
eru líka hópar fólks, sem hafa ekki
krítarkort, aðgang að ökutæki eða
er hrjáð lasleika eða elli, sem banna
langar ferðir til innkaupa á nauð-
synjum.
Ólíkar gerðir mismununar
Til að forðast allan misskilning,
þá er hér ekki verið að íjalla um,
Ef fyrirtæki veitir
magnafslátt eiga allir
kaupmenn að hafa að-
gang að sömu kjörum
miðað við sama magn,
segir Friðrik G. Frið-
riksson, og bendir á
viðskiptareglur í Banda-
ríkjunum í þessu sam-
bandi.
hvað magnafsláttur eigi að vera
mikill eða lítill, heldur hitt að ef
fyrirtæki gefa magnafslátt, þá eigi
allir kaupmenn að hafa aðgang að
sömu kjörum, miðað við sama magn.
Krafa kaupmanna í þessu máli er,
að framleiðslu- og innflutningsfyrir-
tækin gefi út verðlista, þar sem
kveðið er á um öll kjör, hvort sem
heldur er magn- eða greiðslukjör.
Þó verður einnig að gæta að því,
að framleiðslu/innflutningsfyrirtæk-
in fari ekki í kringum þetta með
óhóflegum afslætti á miklu magni.
Slíkt má líta á sem „hindrun“ við
eðlilega samkeppni. í Bandaríkjun-
um er talinn eðlilegur magnafsláttur
sem nemur þeim sparnaði, er mynd-
ast við sölu á miklu magni, hvort
sem er t.d. sparnaður í framleiðslu
eða dreifingu. Hægt er að mismuna
á tvennan ólíkan hátt með verðinu
til smærri kaupmanna annars vegar
og til stórmarkaða hins vegar.
1. Framleiðendur/innflytjendur
selja vöru sína til stórmarkaða mjög
nálægt og jafnvel undir kostnaðar-
verði. í því tilfelli er meirihluti neyt-
enda, A-hópurinn, að borga fyrir kjör
sem B-hópurinn nýtur, því framleið-
endur/innflytjendur þurfa að hafa
sína álagningu til að standa undir
rekstrarkostnaði. Það þýðir að þeir
sem versla ódýrt í stórmarkaði (B-
hópurinn) hagnast á kostnað hinna
neytendanna (A-hópsins), sem þá
borga beinlínis fyrir verðlækkunina.
Þetta er augljóst óréttlæti. Þar er
verið að mismuna neytendum á
ranglátan hátt. Minni hópurinn nýtur
betri kjara á kostnað stærri hópsins.
2. Stórmarkaðirnir krefjast mun
meiri afsláttar en aðrir kaupmenn
fá og geta í krafti veldis síns og
stórrar markaðshlutdeildar notað
ýmsar aðferðir til að knýja fram
kröfur sínar. Algengt er að þeir fari
fram á 20% afslátt. Til að mæta 20%
afslætti þarf framleiðandi/innflytj-
andi að leggja 25% á kostnaðarverð
vörunnar til að standa á sléttu. Segj-
um svo að framleiðandi/innflytjandi
vilji ekki láta aðra kaupmenn og
viðskiptavini þeirra (A-hópinn)
borga niður vörur til B-hópsins, þá
þarf álagning hans á vöruna að vera
25% plús það sem hann þarf til að
reka fyrirtæki sitt. Framleið-
andi/innflytjandi kemst í vanda, því
að vörur hans eru í flestum tilfellum
í samkeppni við aðrar samskonar
vörur á markaðnum. Hann verður
að velja á milli, annaðhvort að leggja
hóflega á vöruna og selja ekki til
stórmarkaðanna, eða hins vegar að
hækka verð vörunnar til þess að
geta selt báðum.
Eða með öðrum orðum: Ef fram-
leiðandinn verður við afsláttarkröfu
stórmarkaðanna, án þess að láta
aðra kaupmenn greiða hlut af þeim
afslætti, þá leiðir það til þess að
hann verður að hækka álagningu
sína í heild, sem þýðir hærra al-
mennt vöruverð.
íslenskir framleiðendur/innflytj-
endur þurfa mismikla álagningu til
að standa undir rekstri fyrirtækja
sinna. En með lækkandi vaxtastigi
ætti álagningin að lækka. Álagning-
in hefur vissulega lækkað almennt
í verslun, en hjá smærri matvöru-
kaupmönnum mun meira en vaxta-
stigið gefur tilefni til. Ástæðan fyrir
óeðlilegri lækkun álagningar smærri
verslana er fyrst og fremst sú, að
hin aukna „samkeppni" við stór-
markaðina, m.a. í formi „verðlags-
kannana" fjölmiðia og neytendasam-
taka, sem taka nánast eingöngu til-
lit til þess vöruvals, sem er á boðstól-
um í stórmörkuðunum. Ekkert ann-
að fyrirtæki en Hagkaup/Bónus get-
ur t.d. flutt inn grænmeti og ávexti
og selt beint til neytenda, þar sem
flytja þarf þessar vörur í heilum
gámum. Þessi staðreynd gerir verð-
könnun á þessum vörum óraunhæfa.
Islenski markaðurinn er ekki stærri
en J)að.
Oréttlætið er þar tvíþætt gagn-
vart smærri kaupmönnum, þeir fá
verri kjör hjá framleiðendum/inn-
flytjendum annars vegar og hins
vegar slæma útkomu í verðlags-
könnunum, sem virðast einungis
bera hag B-hópsins fyrir brjósti.
Höfundur er kaupmaður í
Birgðaverslun F&A ogformaður
verðlagsnefndar Félags
dagvörukaupmanna. I seinni hluta
greinar hans, sem birtist í
Morgunblaðinu á morgun, verður
m.a. fjallað um vörur undir
kostnaðarverði og eftirliti
Samkeppnisstofnunar.
ísland í samfélagi
þjóðanna
NU STÖNDUM við
íslendingar frammi
fyrir því að einangrast
pólitískt, við féllum í
þá gryfju að rugla sam-
an föðurlandsást og
þjóðrembu. Smæðin og
fjarlægðin frá umheim-
inum hafa leitt af sér
minnimáttarkennd í sál
þessarar þjóðar sem
hefur þó alla burði til
að standa stolt og
halda. hnarreist til
samninga við ná-
grannaþjóðir okkar í
Evrópu. Hræðslan við
hinn stóra heim hefur
fengið marga lands-
Eiríkur Bergmann
Einarsson
menn til að guggna í samskiptum
við aðrar þjóðir og telja sig betur
komna eina sér út í horni heimsins,
vilja frekar slá upp varnarmúrum
umhverfis Iandið og húka þar á bak
við, í stað þess að
ganga óhræddir til
samskipta við aðra.
Þessi þrúgandi minni-
máttarkennd hefur síð-
an brotist út í mikil-
mennskubrjálæði sem
sést best í þeim þjóðar-
hroka sem oft verður
vart við á íslandi. ís-
lendingar telja sig iðu-
lega manna mesta,
sterkasta og jafnvel
fallegasta en hafa þó
ekki þor til að ganga
að samningaborði við
aðrar þjóðir vegna
hræðslu við að verða
undir. Hræðslan er það
mikil að það virðist jafnvel ekki
mega ræða hluti eins og aðild að
Evrópusambandinu, án þess að aft-
urhaldsöfi landsins hlaupi upp til
handa og fóta og kalli úlfur, úlfur!
Við verðum að velta upp þeim kost-
um og göllum sem af aðild hljótast
og taka afstöðu til málsins þegar
niðurstaða um það er fengin. Mál-
efnaleg umræða hlýtur alltaf að
vera til góðs og hún þarf að fara
fram á skynsamlegum nótum en
ekki af tilfinningabræði þar sem
skynseminni er úthýst. Það er því
nauðsynlegt að við Islendingar tök-
um upp viðræður við Evrópusam-
bandið og ræðum einnig heima fyr-
ir þá þróun sem á sér stað í Evrópu.
Einangrun og áhrifaleysi
Að öllum líkindum munu frænd-
þjóðir okkar á Norðurlöndum ganga
inn í Evrópusambandið fyrir ára-
mót, en ísland stendur fyrir utan,
einangrað og áhrifalaust. Við misst-
um af lestinni. EES-samningurinn
er tvíhliðasamningur milli EFTA-
landanna og Evrópusambandsins,
en nú þegar flestöll EFTA-ríkin eru