Morgunblaðið - 04.10.1994, Síða 32

32 ÞRIÐJUDAGUR 4. OKTÓBER 1994
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
Hvalfjarðargöng o g hag-
fræðistofnun Háskólans
FÖSTUDAGINN 23. september
kynnti Hagfræðistofnun Háskóla
íslands niðurstöður af rannsókn-
um, m.a. „Kreppan í Færeyjum og
Hvalfjarðargöng". Ég ætla að
fjalla nokkuð nánar um göngin og
niðurstöðu rannsóknarinnar.
Gylfi Þórðarson, stjórnarfor-
maður Spalar hf., ritar grein í
Morgunblaðið 16. mars sl. og seg-
ir þar: „Árið 1992 fékk félagið
Hagfræðistofnun Háskóla íslands
til að gera athugun á þjóðhagsleg-
um ávinningi vegtengingar um
utanverðan Hvalíjörð. Miðað við
fyrirliggjandi upplýsingar áætlaði
stofnunin þjóðhagslegan ávinning
um 7.100 millj. króna. Þar af væri
ávinningur neytenda um 4.500
millj. króna.“
Grein Gylfa heitir „Nokkrar
staðreyndir um Hvalfjarðargöng".
Samkvæmt þessu ætti niðurstaðan
að vera „staðreynd“. Svo er nú
alls ekki og enginn veit um neinar
staðreyndir eða hver niðurstaða
verður eftir 30 ár. Þessi „hugsan-
lega“ staðreynd er samkvæmt
framreikningi í 30 ár fram í tím-
ann. Takið eftir að Hagfræðistofn-
un spáir 30 ár fram í tímann og
Gylfi sleppir því, en kallar spána
staðreyndir. Ekki er almenningi,
sem á að borga brúsann, sýnd
mikil virðing. Þetta eru auðvitað
herfilegar blekkingar.
Spalarmenn hafa að sögn Gylfa
„unnið sleitulaust" að framgangi
málsins. Sífeldar tafir koma upp
og tölur breytast.
Byijað var með 3.500
millj. en nú er talað
um 3.800 millj. króna
og þá aðeins í göngin
sjálf. Æfínlega sleppa
Spalarmenn að vega-
gerð þarf að og frá
göngunum. Sú vega-
gerð kann að kosta um
einn milljarð króna og
verður þá allur kostn-
aður vegna verkefnis-
ins um 5.000 millj.
króna. Þetta er rétt að
hafa í huga vegna
umræðu um vegagerð
víða á landinu og þarf-
ir landsmánna fyrir
bættum samgöngum.
Fjármögnun í_göngin verður tví-
skipt, annars vegar erlendis frá
og um 63% með greiðslu á 12 árum
og innlendir lífeyrissjóðir með af-
ganginn allt að 18 árum. Reiknað
hefur verið með 7% vöxtum og
allt án ríkisábyrgðar, að minnsta
kosti hingað til (þó hafa heyrst
kröfur um ríkisábyrgð). Gylfi tekur
fram í grein sinni að „eins og áður
hefur komið fram stendur ríkið
algjörlega fyrir utan fjármögnun
Hvalíjarðarganganna“. Sagt er að
verkið trufli ekki vegagerð annars
staðar.
Hvað sem kann að reynast rétt
í þessu hefur Spölur hf., fengið
fyrirgreiðslu frá ríkinu upp á
50.000.000 kr. Einnig fellur- ríkið
frá innheimtu á virðis-
aukaskatti. Einnig
heimta Spalarmenn að
stöðvun verði á frekari
vegagerð innar í Hval-
firði og gátu knúið það
fram sl. vor í gegnum
þingsályktunartillögu
á Alþingi. Þetta er ein-
stakur viðburður. Hins
vegar getur þessi
ályktun sem fjölmarg-
ar aðrar legið „dauð“
í skúffu og gagnslaus.
Það merkilega við
þetta allt saman er að
nú nýlega kom loksins
fram að þeir Spalar-
menn segja að 2.500
bílar verði að fara um göngin alla
daga ársins að minnsta kosti. Ég
fullyrði og fjöldinn allur að þessi
umferð er ekki til nú eða á næstu
árum. Því er haldið fram að nær
95 bílar af hveijum 100, sem fara
vestur og norður um, muni nota
göngin. Samkvæmt ýmislegum at-
hugunum meðal bílstjóra og ferða-
manna vil ég telja sennilegt að nær
helmingur umferðarinnar færi um
göngin. Þetta ræður auðvitað al-
gjörlega niðurstöðunni.
Ég tilfæri hér dæmi um
2.000.000 fólksbíla og 160.000
vöru- og rútubíla á fyrstu fímm
árum. Gjald er kr. 700 á minni
bílana en kr. 3.000 á stærri. Tekj-
ur verða því um kr. 1.880.000.000.
Fjármagnsþörf er á sama tíma um
Jón Ármann
Héðinsson.
kr. 2.700.000.000, auk rekstrar-
kostnaðar, sem Spalarmenn teljast
nálgast 60-65 millj. á ári. Vöntun
íjármagns er því mikil eða allt að
einum milljarði króna eftir fyrstu
fimm árin. Þetta sýnir aðeins hve
hæpið er að byggja á óraunhæfri
bjartsýni í umferðinni og að nær
allir vilja fara um göngin gegn kr.
700, hvernig sem viðrar. Oft er
blíðskaparveður við Hvalfjörð og
landslag hrífandi, þótt menn þekki
einnig hið gagnstæða, rok og slag-
veður.
Hvalfjarðargöng eru
spennandi viðfangsefni,
segir Jón Ármann
Héðinsson, en tíma-
setning þeirra er óraun-
hæf og athuga þarf for-
sendur miklu betur.
Upp er komin deila við bændur,
sem ekki er auðleysanleg. Að mínu
mati er eignamám ekki til staðar,
þar sem hér er um einkafyrirtæki
að ræða.
Nú vil ég fá fram nýjustu tölur
um umferðina frá Vegagerð ríkis-
ins, svo hver geti fyrir sig spáð í
hugsanlegan fjölda bíla í gegnum
göngin. Hver bíll er um 6-7 mínút-
ur í gegn og íjöldinn því sam-
kvæmt áætlun Spalarmanna nær
alltaf 17-20 bílar á mínútu frá
morgni til kvölds í göngunum.
Það kom fram hjá fyrirlesara
Hagfræðistofnunar að ekki væri
gert ráð fyrir neinum áhrifum frá
öðrum vegaframkvæmdum, svo
sem góður vegur kæmi á Kjöl eða
Sprengisand. Þetta tel ég algjör-
lega óraunhæft. Á næsta ári verð-
ur Kjalvegur vel fær öllum fólksbíl-
um vegna brúargerðar, sem nú er
að ljúka þessa dagana. Einnig er
mjög vaxandi þrýstingur á_ miklu
betri veg um Sprengisand. Áætlun
30 ár fram í tímann, sem metur
engin áhrif umferðar frá öðrum
vegaframkvæmdum er lítils virði.
Ekki er minnst á veg um Drag-
háls, né vegabætur í upp Borgar-
firði.
Gylfí segir í grein sinni að
áhættan sé alfarið utan við ríkið,
það er skattgreiðendur. Hér er
mótsögn við það sem fram kemur
í viðtali Morgunblaðsins við Erlend
Magnússon, dags. 23. janúar 1994.
Erlendur starfar hjá Nomura Bank
í London. Sá banki hefur haft verk-
efnið til athugunar. Erlendur segir
verkefnið athyglisvert en tekur
skýrt fram „að göng undir Hval-
fjörð eru algjörlega íslensk
áhætta“. Ég er sammála Erlendi.
Göngin eru vissulega spennandi til
lausnar, en tímasetningin er að
mínu mati gersamlega óraunhæf
og þarf að athuga allar forsendur
miklu, miklu betur.
Það er ekki nóg að fá „góð“ ráð
frá norskum verktaka. Minna má
á milljarða vandræði vegna Vigra-
ganganna í Noregi.
Það er athyglisvert að tilboðs-
gjafar gátu ekki gert tilboð í verk-
ið samkvæmt útboðsgögnum og
aftur og aftur koma tilkynningar
um frestun á samningum og fjár-
mögnun sé ekki ennþá frágengin.
Þetta staðfestir auðvitað, að málið
er meira og minna klúður. Það
gengur fyrir þráhyggju.
Höfundur er viðskiptafræðingur
og fyrrv. alþingismaður.
4. 10. 1994
VAKORT
Eftirlýst kort nr.:
4507 4100 0004 4934
4507 4500 0021 1919
4507 4500 0021 6009
4507 4500 0022 0316
4543 3718 0006 3233
4548 9018 0034 2321
ÖLL ERLEND KORT
SEM BYRJA Á:
4550 50** 4560 60**
4552 57** 4941 32**
Algreiðsiutólk vinsamlegaa takiö otangremd
kort úr umterð og sendið VISA íslandi
sundurklippt.
VERÐLAUN kr. 5000,-
fyrir að któtósta kort og visa á vágest.
Álfabakka 10 - 109 Reykjavík
Sími 91-671700
IVAKORTALISTI
Dags. 4.10.’94.NR. 168
5414 8300 0310 5102
5414 8300 3163 0113
5414 8300 3164 7117
5414 8301 0494 0100
5422 4129 7979 7650
5221 0010 9115 1423
5413 0312 3386 5018
| Ofangreind kort eru vákort,
sem taka ber úr umferð.
VERÐLAUN kr. 5000.-
fyrir þann, sem nær korti
og sendir sundurklippt til
Eurocards.
KREDITKORT HF„
Ármúla 28,
108 Reykjavík,
sími 685499
Á UNDANFÖRN-
UM vikum óg mánuð-
um hefur orðið vart
aukinnar umræðu um
aðskotaefni (varnar-
efni) í matvælum og
þó einkum hreinleika
íslenskra afurða, t.d. í
tengslum við kynning-
arátak á íslensku
grænmeti. Er það af
hinu góða, en þó virðist
sem munurinn á ann-
ars vegar varnarefnum
eða aðskotaefnum og
hins vegar aukefnum
sé ekki alltaf ljós og
er þessari grein ætlað
að flalla stuttlega um
varnarefni og þá starfsemi sem
unnin er hér á landi á þessu sviði.
Hvað eru aðskotaefni og
varnarefni?
Aðskotaefni eru þau efni sem
berast í matvæli eða myndast í
þeim (t.d. af völdum örvera) og
breyta eiginleikum, samsetningu,
gæðum eða hollustu matvælanna
og teljast leifar varnarefna í mat-
vælum til aðskotaefna. Aðskotaefni
eru því efni sem ekki er æskilegt
að séu til staðar í matvælum, en
geta verið til staðar sem leifar varn-
arefna eða vegna umhverfísmeng-
unar, t.d. blý.
Varnarefni eru efni sem notuð
eru gegn illgresi, sveppum og mein-
dýrum við framleiðslu og geymslu
matvæla, bæði til að veija þau og
einnig til að draga úr rýrnun upp-
skerunnar. Varnarefnum má síðan
skipta i nokkra flokka, svo sem
skordýraeitur, illgresiseyða og
sveppalyf. Hér á landi eru tæplega
70 varnarefni skráð og leyfileg til
notkunar, en þó er aðeins lítill hluti
þeirra notaður. í flestum tilvikum
gilda ákveðnar reglur og skilyrði
um meðhöndlun og
notkun slíkra efna og
þá einnig um leyfilegt
magn þeirra í lokaaf-
urð, en að því verður
vikið betur síðar. Eins
og nefnt var í upphafi
er aukefnum oft ruglað
saman við aðskotaefni,
en eins og nöfnin
reyndar gefa til kynna
er hér um mjög ólíka
flokka efna að ræða.
Aukefni (ekki auka-
efni) eru efni sem auk-
ið er ? matvæli, þ.e.
þeim er bætt í þau af
yfirlögðu ráði til þess
að hafa áhrif á t.d.
geymsluþol, lit, lykt, bragð, áferð
eða aðra eiginleika. Ekki verður
Ijallað frekar um aukefni í þessari
grein.
Rannsóknir og reglur
Á miðju ári 1991 hófust mæling-
ar á varnarefnum í ávöxtum og
grænmeti hjá Hollustuvernd ríkis-
ins. Eftirlitið með þessum efnum
er tvíþætt, annars vegar reglubund-
ið eftirlit og sýnataka af bæði inn-
lendum og erlendum vörum og hins
vegar eftirlitsverkefni. Slík verkefni
standa yfírleitt í ákveðinn tíma og
er þá athyglinni beint að tilteknum
vörum eða leitað að ákveðnum efn-
um þann tíma sem verkefnið stend-
ur yfir. Á þessu ári var ákveðið að
taka sýni af íslensku grænmeti og
mun því verkefni ljúka í september,
en það hefur staðið yfír frá í vor.
Niðurstöður þessa verkefnis verða
birtar í heild síðar í haust.
Ef rannsóknir sýna að leifar
varnarefna fara yfir tilskilin há-
marksgildi getur komið til þess að
frekari dreifing vörunnar sé stöðvuð
og síðan fylgst með næstu sending-
um frá sama framleiðanda. I þeim
Ástand ávaxta- og
grænmetis á markaði
hérlendis er gott,
segir Ástfríður M. Sig-
urðardóttir, og full
ástæða er til að hvetja
neytendur til frekari
neyslu þeirra.
tilvikum þar sem tilkynningar koma
erlendis frá um efnainnihald og/eða
dreifíngarbann þar í landi er hægt
að grípa fyrr í taumana hérlendis
og koma í veg fyrir að menguð
vara fari á markað.
Við mælingar á varnarefnum hjá
Hollustuvemd ríkisins er leitað að
(skimað fyrir) 32 efnum og eru þá
valin efni sem hafa fundist við eftir-
lit í öðrum ríkjum í magni umfram
hámarksgildi, auk efna sem eru
þess eðlis að hætta er talin á heilsu-
tjóni af þeirra völdum, ef magn
þeirra fer yfír ákveðin mörk. Einnig
er fylgst með efnum sem eru skráð
hér á landi til notkunar við ræktun
eða eftir uppskeru. Helstu tegundir
sem hafa verið rannsakaðar eru
kartöflur, tómatar, gulrætur, papr-
ikur, agúrkur, epli og appelsínur.
Hinn 1. janúar sl. tók gildi reglu-
gerð um aðskotaefni í matvælum,
en þar er m.a. að fínna leyfileg
hámarksgildi fyrir varnarefni í mat-
vælum, þ.e. það magn efna sem
má finnast í mismunandi flokkum
matvæla. Einnig er þar kveðið á
um hámarksgildi þungmálma,
sveppaeiturs og PCB-efna svo dæmi
séu tekin. Þetta eru nýjar reglur
hér á landi þar sem mjög takmark-
aðar reglur hafa verið til um slík
efni fram að þessu og er þessi reglu-
gerð meðal annars sniðin að tilskip-
unum Evrópusambandsins á þessu
sviði. Mikilvægt er að framleiðend-
ur og innflytjendur matvæla kynni
sér slíkar reglur og geri ráðstafanir
til þess að vörur þeirra uppfylli þau
skilyrði sem sett eru um hreinleika
matvæla.
Niðurstöður
mælinga
Frá því að mælingar hófust á
varnarefnum í ávöxtum og græn-
meti og til loka árs 1993 voru
mæld alls 429 sýni og var tæplega
þriðjungur þeirra af innlendri fram-
leiðslu. í heildina reyndust 6 sýni,
eða 1,4%, innihalda varnarefnaleif-
ar í magni umfram hámarksgildi
og var í flestum tilvikum um
sveppalyf að ræða. Tvö af þeim
sýnum sem í fundust efni umfram
mörk voru af innlendri framleiðslu.
Hlutfallslega er því um svipaðar
niðurstöður að ræða, hvort sem um
innlenda eða erlenda framleiðslu er
að ræða, þ.e. um 1,5% sýna inni-
héldu efni umfram viðmiðunarmörk
og eru þessar niðurstöður í sam-
ræmi við það sem gerist á Norður-
löndunum. Reyndar ívið betra ef
eitthvað er, en hafa ber í huga að
þar eru niðurstöður í flestum tilvik-
um byggðar á mun umfangsmeiri
rannsóknum.
Lokaorð
Af framangreindu má vera ljóst
að ástand ávaxta og grænmetis á
markaði hérlendis er gott og er
full ástæða til að hvetja neytendur
til frekari neyslu á þessum vörum,
en hún hefur verið fremur lítil hér
á landi ef borið er saman við ná-
grannaþjóðir okkar. Það er þó mikil-
vægt að sofna ekki á verðinum og
væri betur ef við gætum eflt og
bætt eftirlit með þessum vörum og
um leið hvatt framleiðendur og inn-
flytjendur til þess að hafa ávallt
vörur á boðstólum sem uppfylla þau
skilyrði sem sett hafa verið.
Höfundur er matvælafræðingur
hjá Hollustuvernd ríkisins.
Vamarefni í
ávöxtum og grænmeti
Ástfríður M.
Sigurðardóttir