Morgunblaðið - 30.12.1994, Qupperneq 25

MORGUNBLAÐIÐ
FÖSTUDAGUR 30. DESEMBER 1994 25
AÐSENPAR GREIIMAR
Greiðsluvandi heimilanna
Ný hugsun -
breytt viðhorf
AF REYNSLU
Norðmanna og ástandi
mála hérlendis, er
nauðsynlegt að taka
með breyttum eða nýj-
um hætti á þeim
greiðsluvanda, sem
blasir við alltof mörg-
um íslenskum heimil-
um. í þessum efnum
þarf samstíga átak
fjölmargra aðila. Það
þýðir ekki að stinga
hausnum í sandinn og
neita tilvist vandans.
Hann stigmagnast og
kemur fyrr eða síðar
niður á ríki eða sveit-
arfélögum í formi aukinnar fram-
færslu með beinum eða óbeinum
hætti.
Það er staðreynd í okkar þjóðfé-
lagi, að alltof fáir eru upplýstir um
mikilvægi þess að stýra fjármálum
sínum af ráðdeild og skynsemi, um
mikilvægi þess að reisa sér ekki
hurðarás um öxl. Eimir þar enn
Greiðsluvandi einstak-
linga og fjölskyldna hef-
ur vaxið óðum, segir
Jón H. Karlsson, og
gjaldþrotum fjölgað.
eftir af hugsunarhætti verðbólgu-
áranna.
Með auknu atvinnuleysi og sam-
drætti í tekjum í þeirri efnahags-
lægð, sem gengið hefur yfir, hefur
greiðsluvandi einstaklinga og fjöl-
skyldna vaxið óðum og gjaldþrotum
þessarra aðila fjölgað að sama
skapi. Félagsmálayfirvöldum er því
fyrirsjánalega mikill og vaxandi
vandi á höndum.
Verðtryggð lán, háir vextir, til
skamms tima há afföll húsbréfa,
of mikil fjárfesting og ofneysla
hafa orðið venjulegu launafólki
fjötur um fót.
„Þetta er bara sjálfskaparvíti,"
segja margir þeirra sem betur
mega sín og vísa til þess að viðkom-
andi einstaklingar í greiðsluvanda
hafi ekki kunnað fótum sínum for-
ráð. Það er bæði rétt og rangt. Það
mun alltaf verða svo að einhveijir
þegnanna munu ekki geta séð
sómasamlega fyrir sér og af skyn-
semi. Þeir lenda því á félagslegu
framfæri. Til þess geta verið marg-
ar og mismunandi ástæður eins og
t.d. sjúkdómar, langvarandi at-
vinnuleysi, óregla og menntunars-
kortur. Stundum er öllum þessum
ástæðum og jafnvel fleiri til að
dreifa í sama tilviki. í öðrum tilvik-
um eru það ytri aðstæður og ein-
faldtega upplýsingaskortur (eða
þekkingarleysi), sem eiga stóran
þátt í ijárhagslegum óförum ein-
staklinga.
Það umhverfi sem við lifum og
hrærumst í í helgast m.a af sífelld-
um gylliboðum á ýmsum sviðum.
Bankarnir keppast við að auglýsa
sig og þjónustu sína, greiðslukorta-
fyrirtæki bjóða kredit- og debet-
kort, eldri borgurum eru boðnar
dýrar „þjónustuíbúðir"
á fijálsum markaði,
fyrirtæki keppast um
að bjóða fjárfestinga-
og neysluvörur á vild-
arkjörum, ferðaskrif-
stofur freista manna
með óteljandi ferða-
möguleikum og svo
mætti lengi telja.
Margir láta freistast
af því sem í boði er,
bíta á agnið, án þess
að gera sér nægilega
grein fyrir afleiðingum
þess að geta ekki stað-
ið í skilum. Sú lenska
að fá ættingja og vini
til að gerast ábyrgðarmenn að lán-
um hefur leitt til ótalinna fjöl-
skylduharmleikja og vinslita.
Ábyrgð lánveitenda
Ábyrgð lánveitenda er sjaldan
tíunduð sem ástæða, eða hluti
ástæðu, fjármálalegra ófara lán-
takenda. Til skamms tíma hafa
bankar og aðrir lánveitendur látið
sér nægja veð eða sjálfskuldar-
ábyrgð 3ja aðila (ættingja eða vina)
að því gefnu að eignastaða þeirra
eða lánstraust sé viðunandi án til-
lits til raunverulegrar greiðslugetu
lántakans sjálfs. Vönduðu greiðslu-
mati á lántaka hefir ekki verið
beitt sem skyldi nema þá helst í
húsbréfakerfinu. Afleiðingamar
hafa birst í hrikalegum og vaxandi
vanskilum við lánastofnanir, sem
sitja uppi með fasteignir fyrrum
viðskiptamanna sinna í stórum stíl
eða afskrifaðar og tapaðar kröfur.
Seinustu misseri hefur þetta þó
breyst til batnaðar eða hvað?
Hvernig getur það til dæmis
gerst að einstæð, eignalaus móðir
með 70.000 króna mánaðatekjur,
sem greiðir af tekjum sínum 20.000
krónur í húsaleigu og rúmar 8.000
krónur í barnagæslu, kemst í þá
aðstöðu að skulda 6.650.000 krón-
ur til fjögurra bankastofnana? Frá
upphafi er lítil von til að hún geti
staðið í skilum en „lánsveð“ í íbúð
foreldra og vinar standa að baki
sem trygging fyrir greiðslu þannig
að lánveitgndur telja sér borgið
hvernig sem málið fer. Þá virðist
varða lítt um afleiðingarnar að
öðru leyti.
Ráðgjöf er mótvægi
Það er einmitt hér sem mótvæg-
ið vantar - frá ábyrgum aðilum.
Með upplýsingum og ráðgjöf, þar
sem fólki er tímanlega gerð grein
fyrir afleiðingum fjármálalegra
ákvarðana sinna, má vissulega
koma í veg fyrir seinni tíma vanda
að miklu leyti. Seinni tíma vandi
einstaklinga og fjölskyldna leiðir
oft til þess að sá vandi verðuf
vandi samfélagsins alls. Það er því
fyllilega réttlætanlegt að ríki og
sveitarfélög grípi fyrr inn í þennan
feril en nú er gert, þó ekki væri
nema í sparnaðarskyni (þ.e. í því
skyni að draga úr útgjaldaþörf til
félagsmála). Mannúðarsjónarmið-
in og siðferðissjónarmiðin eru svo
allt annar handleggur.
Höfundur var aðstoðarmaður fv.
félagsmálaráðherra.
Jón H. Karlsson
/^ARUD
-meiriháttar gottf
Munið Áramótaknall Maarud
og Flugeldasölu Hjálparsveitar
skáta á útvarpstöðinni Fm 95,7
milli jóla og nýárs
kjarni málsins!