Morgunblaðið - 30.12.1994, Qupperneq 27

26 FÖSTUDAGUR 30. DESEMBER 1994
MORGUNBLAÐIÐ
+
MORGUNBLAÐIÐ
FÖSTUDAGUR 30. DESEMBER 1994 27
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Haraldur Sveinsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
ABYRG
AFSTAÐA KOHLS
HELMUT Kohl, kanslari Þýskalands, lýsti fyrir skömmu
þeirri skoðun sinni að taka yrði fullt tillit til sjónarmiða
Rússa er ákvarðanir verða teknar um mótun nýs öryggiskerf-
is fyrir Evrópu.
Lagði kanslarinn áherslu á að fjölgun aðildarríkja Atlants-
hafsbandalagsins yrði að tengjast fjölgun aðildarríkja Evrópu-
sambandsins og vera hluti af heildaráætlun um öryggi í
Evrópu. „Rússar búast réttilega við að gegna hlutverki, sem
er í samræmi við stöðu þeirra og virðingu. Fjölgun NATO-
ríkja verður því að eiga sér stað í samvinnu við fyrst og fremst
Rússa og Úkraínumenn,“ sagði kanslarinn.
Þessi orð kanslarans lýsa ábyrgri afstöðu. Vesturlönd og
Atlantshafsbandalagið standa frammi fyrir örlagaríkum
ákvörðunum á næstu árum. Skipulag eftirstríðsáranna heyr-
ir fortíðinni til en nýtt skipulag er enn í mótun.
Auðvitað á að bjóða ríkjunum í Mið- og Austur-Evrópu,
sem nú hafa öðlast frelsi og tekið upp lýðræðislega stjórnar-
hætti, aðild áð samfélagi vestrænna lýðræðisríkja. Það váeri
aftur á móti mjög óvarlegt og yrði til að draga úr öryggi í
álfunni ef Rússar yrðu útilokaðir frá þessari umræðu. Slíkt
myndi auka vegsemd þeirra afla í Rússlandi er vilja snúa
baki við Vesturlöndum og vestrænni hugmyndafræði. í þessu
sambandi má vísa til orða Niels Helveg Petersen, utanríkisráð-
herra Dana, í grein hér í blaðinu í gær er hann sagði: „í
hnotskurn er það vandinn að koma Rússum í skilning um,
að stækkun NATO geti stuðlað að auknu öryggi og stöðug-
leika í allri álfunni."
Alls ekki er útilokað að Rússar muni í framtíðinni fallast
á NATO-aðild Pólveija, Tékka, Slóvaka og Ungveija. Skref
í þá átt verður að stíga með gætni og í samráði við Rússa þó
að auðvitað sé ekki hægt að veita þeim neitunarvald í mál-
inu. Fyrst kann hins vegar að reynast farsælast að veita
þessum ríkjum aðild að hinni efnahagslegu og pólitísku sam-
vinnu Vestur-Evrópuríkja, í gegnum Evrópusambandið, og
þar með óbeint að hinu vestræna öryggiskerfi í gegnum
Vestur-Evrópusambandið.
GATT OG NEYTENDUR
SAMKOMULAG þingflokkanna um að afgreiða GATT-sam-
komulagið um stofnun Alþjóðaviðskiptastofnunarinnar
(WTO) fyrir áramót er ánægjuefni. Með því verður ísland
stofnríki WTO.
í samkomulaginu er gert ráð fyrir að lagabreytingar vegna
gildistöku GATT verði gerðar með hliðsjón af því að veita
innlendri framleiðslu nauðsynlega vernd. „Landbúnaðarráð-
herra verði tryggt forræði um allar efnislegar ákvarðanir í
því stjórnkerfi sem varðar landbúnað og innflutning landbún-
aðarvara og komið verður á fót á grundvelli þessarar ályktun-
ar,“ segir í breytingartillögu utanríkismálanefndar við þings-
ályktunartillöguna um fullgildingu GATT-samkomulagsins.
Nú dregur enginn í efa að skapa verður íslenzkum landbún-
aði lífvænleg rekstrarskilyrði. Það verður hins vegar ekki
gert með því að reisa um hann tollmúra, heldur verður heil-
brigð samkeppni í landbúnaði, þar á meðal með innflutningi
landbúnaðarvara, að komast á með tímanum.
Ef rétt er á haldið mun GATT-samkomulagið stuðla að
því að lækka vöruverð og auka vöruúrval hér á landi. Slíkt er
í þágu neytenda og nú, er víða kreppir að fjölskyldum vegna
lágra launa og mikils framfærslukostnaðar, er mikilvægt að
þau áhrif GATT komi fram sem fyrst. Þess vegna ber að
leggja áherzlu á að afgreiða lagabreytingar vegna GATT á
því þingi, sem nú situr.
GÓÐAR MÓTTÖKUR?
KANADÍSKA olíufélaginu Irving Oil hefur nú verið lofað
lóðum fyrir olíubirgðastöð og benzínstöðvar í nokkrum
sveitarfélögum á höfuðborgarsvæðinu. Mikilvægt er að er-
lendir fjárfestar mæti jákvæðu viðmóti hér á landi. Gata Irv-
ing Oil hefur nú verið greidd í hinu opinbera kerfi. Erfiðleik-
ar á borð við þá, sem Irving-menn ráku sig á í fyrstu og
tengdust t.d. skipulagsmálum, eru hins vegar dæmi um að
betur má huga að þeim aðstæðum, sem erlendum fjárfestum
eru skapaðar.
Það skiptir sömuleiðis miklu máli að erlend fyrirtæki geti
gengið að upplýsingum og ráðgjöf um fjárfestingarmöguleika
hér á landi á einum stað, og ber að ýta undir að svo megi verða.
TÝIMD TÓNVERK JÓNS LEIFS FUNDIN
DR. SUZANNE Ziegler að lesa eitt af gömlum bréfum Jóns Leifs.
Herfang
horfinna
ríkja
í Þýskalandi hafa fundist upptökur með verk-
um eftir Jón Leifs. Enn hefur ekki veríð unnt
að hlýða á hljóðritanir þessar, sem Rússar
tóku sem herfang og reyndust langlífari en
bæði Sovétríkin og Austur-Þýskaland. Börk-
ur Gunnarsson, fréttaritari Morgunblaðsins
í Berlín, heimsótti þýska Þjóðfræðisafnið.
ARIÐ 1945 þegar rússneskar
herdeildir höfðu brotið á
bak aftur síðustu mót-
spymu Þjóðverja, fór her-
inn ránshendi um Berlín og mikill
fjöldi af listaverkum og öðrum list-
munum var fluttur til Sovétríkjanna.
Hluti af þessu herfangi Rússa voru
upptökur eftir íslenska tónskáldið Jón
Leifs. Flestir töldu að þessar upptök-
ur Jóns Leifs hefðu ásamt þúsundum
annarra, sem voru í „Hljóðritasafni
Berlínar", eyðilagst í þeim miskunn-
arlausu bardögum sem voru háðir í
borginni. Enginn vissi að upptökumar
hefðu verið fluttar með ------:---------------
leynd til þáverandi Len- Lög sem
íngrad. hvergi eru til
Þar voru upptökurnar annars staðar
rannsakaðar og síðan
komið fyrir í geymslu.
Rétt fyrir 1960 færðu síðan Sovét-
menn Austur-Þýskalandi þessar upp-
tökur að gjöf. En Austur-fjóðverjar
héldu þessum fundi leyndum og
komu hljóðritunum fyrir í geymslu.
Þar vom þær þar til árið 1991 þegar
þýsku ríkin sameinuðust. Þá fundust
þúsundir merkra hljóðritana í
geymsium þessum og þar á meðal
em upptökur Jóns Leifs. Þær vom
síðan fluttar til Þjóðlagadeildar
þýska þjóðfræðisafnsins. Dr. Suz-
anne Ziegler er yfirmaður þess verk-
efnis innan þjóðlagadeildarinnar sem
hefur með þessar gömlu upptökur
að gera.
Hvers vegna hafíð þið hjá þjóð-
fræðisafninu fengið þessar upptökur
í hendur?
„Af því að þessar upptökur voru
fyrir stríð í eigu Hljóðritasafns Ber-
línar, en Þjóðlagadeild Þjóðfræði-
safnsins er einmitt arftaki gamla
Hljóðritasafnsins. En þar sem flest
allir munir Hljóðritasafnsins týndust
eða eyðilögðust í seinni heimsstyij-
öldinni var nafninu breytt árið 1963
í Þjóðlagasafn og það gert hluti af
Þjóðfræðisafninu. En gamla Hljóð-
ritasafn Berlínar var mjög merkilegt
og var stofnað í framhaldi af því að
Carl Stumpf notaði uppfinningu Edi-
sons að hljóðrita til að taka upp
hljómleika hér í Berlín árið 1900.
------ Undir stjórn Erich Moritz
von Hombostel sem stjórnaði
því frá 1922-1933 stækkaði
safnið mjög mikið. Hornbo-
stel var sá sem fékk hið efni-
lega íslenska tónskáld, Jón
til að taka upp fyrir safnið
Leifs,
mörg íslensk lög. Áður en Hornbo-
stel féll frá hafði hann komið upp
stóm safni laga víðs vegar að úr
heiminum. Því miður týndust nær
allar þessar upptökur í seinni heims-
styijöldinni.
76 hljóðritanir
Við sameiningu þýsku ríkjanna
finnast þessar upptökur síðan aftur,
en hversu margar þeirra?
„Þarna læst niður í kjallara í
ýmsum geymslum í Austur-Þýska-
landi var um það bil 90% af öllum
upptökum hins gamla Hljóðritasafns
Berlínar. Þannig að aðeins lítill hluti
þeirra virðist hafa eyðilagst í stríð-
inu. En á móti kemur að þær voru
Morgunblaðið/Börkur Gunnarsson
DR. SUZ ANNE Ziegler setur upp hljóðrita sem var hannaður rétt eftir
aldamótin.Inniþennanlúðurvarspilaðogsungiðogþáskarnálintónana
í vax-sívalning sem var settur á rúlluna.
VERK JÓNS Leifs eru aðeins
lítill hluti þessa stóra safns.
ekki geymdar við bestu aðstæður,
hvorki í Sovétríkjunum né í A-Þýska-
landi og þess vegna em margar
þeirra mjög illa farnar. Samtals eru
þetta um 30.000 upptökur, en þar
af eru um 2000 frumupptökur. í
þessu safni hafa fundist 76 upptökur
eftir Jón Leifs og af þeim eru 11
frumupptökur. Frumupptökurnar
eru sérstaklega vandmeðfarnar því
þær voru gerðar á vax-sívalning. En
aðrar upptökur voru gerðar á kopar-
sívalning. Þessir vax-sívalningar em
mjög vandmeðfarnir því þeir geta
auðveldlega eyðilagst við spilun.
Hér áður fyrr var gert ráð fyrir
þvl að hægt væri að spila
vax-sívalningana tíu sinnum
áður en þeir eyðilögðust, þá
þurfti aftur að taka lögin
upp.“
Hvenær voru þessar hljóð-
ritanir Jóns Leifs gerðar?
„Þær eru frá árunum
1926-1928. Þá fékk áður-
nefndur Hornbostel hann til
að taka þessi lög upp. En því
miður hafa margar upplýs-
ingar um upptökurnar glatast
og vonumst við til að ein-
hverjar upplýsingar um þess-
ar upptökur sé að fá á ís-
landi. En við höfum enn ekki
getað hlustað á þessi lög af
ótta við að skemma upptök-
urnar. Til þess að hlusta á
svona gamlar upptökur án
þess að skemma
þær þarf mjög full-
komin leysitæki.
Við vonumst til þess
að ríkisvaldið láti fé _____
af hendi rakna til
safnins þannig að unnt verði
að festa kaup á slíkum bún-
aði. En það gerir þetta verk-
efni svo spennandi að þarna eru án
nokkurs vafa lög sem hvergi eru til
annars staðar og enginn kann.“
Vonast eftir íslenskri aðstoð
Hvenær býstu við að þið getið
hlustað á þessi lög?
„Það fer eftir því hvernig svör við
fáum við styrkbeiðni til þessa verk-
efnis. Það er ljóst að þetta mun kosta
um 80 - 100 milljónir íslenskra
króna. Við munum reyna að fá styrki
frá Evrópusambandinu eða frá ein-
hveijum stofnunum hér í Þýska-
landi. En ef allt gengur að óskum
getum við í fyrsta iagi spilað þessi
lög eftir eitt ár eða svo. En mjög
mikilvægt er að fá frá íslenskum
stofnunum beiðni um það og fyrir-
spurn um þessi verk svo opinberir
aðilar hér í Þýskalandi geri sér grein
fyrir því að afgreiðsla þessa verkefn-
is skipti marga aðila máli. Ég hitti
forseta íslands, Vigdísi Finnboga-
dóttur, þegar hún kom hingað til
Berlínar nú um daginn og kynnti
henni málið. Mér skildist á henni að
hún ætlaði að gera eitthvað í málinu
og er það góðs viti.
Hvenær hafðirðu fyrst samband
við íslendinga vegna þessa máls?
„Árið 1993 kom hingað starfs-
bróðir minn frá Lettlandi, Martins
Boiko, þar sem hann hafði heyrt af
þessum fundi.
Hann vildi vita hvort eitthvað af
lettlenskum lögum væru þarna, en
svo var ekki. En þegar hann fann á
listanum Jón Leifs sagði hann að ég
yrði að senda íslendingum bréf um
þetta mál. Hann þekkti til verka
Jóns Leifs og sagðist vera viss um
að þetta myndi skipta íslendinga
miklu máli. Það var síðan í byijun
þessa sumars að hann sendi mér
heimilisföng íslenskra aðila og ég
sendi því jafnharðan bréf til íslands
að tilkynna þennan fund. Þess má
geta að fleiri hafa frétt að þarna
hafi fundist lög eftir Jón Leifs og
nú síðast um daginn fékk ég fyrir-
spurn frá kollega mínum í Tubingen
um hvaða lög eftir hann væri vitað
að væru þarna.“
Lög við Ijóð þekktra skálda
Hvað er vitað um þessar upptökur
Jóns Leifs?
„Líklegast eru þarna lög við ýmis
ljóð íslenskra skálda, m.a. Bjama
Þorsteinssonar og Jónasar Hall-
grímssonar. En því miður eru flestar
blaðsíðumar sem fylgja upptökum
Jóns Leifs auðar þannig að ekki er
vitað hvað er á þeim sívalningum.
Öll þessi lög eru tekin upp á ís-
landi, enda lét Hornbostel Jón Leifs
fá upptökutæki með sér til íslands.
Þar lét hann ýmsa íslenska söngvara
syngja í upptökutækið m.a. í Skaga-
firði og sendi síðan upptökumar aft-
ur til Berlínar. En enn er
eftir mikið starf við að
skipuleggja safnið og ef
verkefnið fær það fjár-
_________ magn sem til þarf munum
við fá einhvern íslending
hingað til að aðstoða okkur við að
skrá og skipuleggja verk Jóns Leifs.
Ætlunin er að vera búin að rannsaka
þetta, skrá, flokka og vonandi koma
þessu á diska þannig að öllum sé kleift
að nálgast þetta fyrir árið 2000.“
Að lokum, getur verið að enn séu
einhverjar upptökur í geymslum í
einhverjum stofnunum í fyrrverandi
A-Þýskalandi eða Sovétríkjunum?
„Nei, ég held að Rússarnir hafi
um 1960 skilað öllum þeim vax-sív-
alningunum, sem ekki eyðilögðust í
flutningum eða í geymslum. Þeir
voru þá búnir að rannsaka þessi lög
og taka upp það sem þeir vildu taka
upp. Og þeir sívalningar sem komust
hingað til Þýskalands em allir komn-
ir í leitirnar."
Þetta mun
kosta um 80 -
100 milljónir
ir
Minni eftirspurn útlendinga eftir miðum á heims-
meistarakeppnina í handknattleik en áætlað var
BJARTSÝNIEN
DRÆM SALA
Heimsmeistara-
keppnin í handknatt-
leik er viðamesta
íþróttaverkefnið sem
íslendingar hafa tek-
ið að sér. Steinþór
Guðbjartsson komst
að því að dræm miða-
sala er helsta vanda-
málið fjórum mánuð-
um fýrir fýrsta leik.
Eftir rúma fjóra mánuði,
nánar tiltekið 7. maí, hefst
heimsmeistarakeppni
karla í handknattleik hér
á landi. Dregið var í riðla í Laugar-
dalshöll 23. júní sl. og viku síðar
undirrituðu fulltrúar Framkvæmda-
nefndar HM 95 og Halldór Jóhanns-
son hjá ferðaskrifstofunni Ratvís á
Akureyri samning sem veitir honum
einkasölu á öllum aðgöngumiðum á
leiki keppninnar og tryggir nefndinni
a.m.k. 150 milljónir króna. Um
85.000 miðar eru til sölu á leikina
og þegar fyrrnefndur samningur var
undirritaður kom fram að hag Hand-
knattleikssambands íslands væri
best borgið með sem mestri sölu
erlendis. Þá sem fyrr var mikilvægi
mótshaldsins fyrir þjóðina áréttað
og enn einu sinni minnt á að eitt
af markmiðum þess væri að efla ís-
land sem ferðamannaland. Fram
kom að miðar á leikina 88 yrðu fyrst
og fremst seldir erlendis en 20%
miða færu í fyrstu atrennu á markað
innanlands og 1.000 miðar á úrslita-
leikinn í Laugardalshöll sunnudaginn
21. maí yrðu teknir frá fyrir íslend-
inga.
Búið að selja um 10% miða
Ákveðinn hópur fólks hefur fylgt
íslenska landsliðinu eftir á stórmót
á undanförnum árum og fleiri trygg-
ir stuðningsmenn hafa bæst við á
heimaleikjum. HSÍ ákvað að koma
til móts við dyggustu stuðnings-
mennina með því að veita þeim for-
gang að miðum á keppnina. í því
sambandi var stofnaður stuðnings-
mannahópurinn „Fólkið okkar“ og
urðu menn félagar með því að kaupa
miða í einum pakka á 10 heimaleiki
íslands fram að HM, en með því
fylgdi forkaupsréttur að öllum leikj-
um íslands í heimsmeistarakeppn-
inni. Þetta hafði ekki tilætluð áhrif
því að sögn Ólafs B. Schram, for-
manns HSÍ, gengu aðeins 50 til 60
manns í klúbbinn.
Þegar gengið var frá samningnum
um miðasöluna lá ekki fyrir hvað
hægt yrði að selja marga miða á
leiki í Laugardalshöll og reyndar
komst það ekki á hreint fyrr en í
byijun desember, en eins og greint
hefur verið frá ákvað Reykjavíkur-
borg síðsumars að reisa viðbyggingu
við höllinatil að uppfylla kröfur Al-
þjóða handknattleikssambandsins
um aðstöðu fyrir a.m.k. 4.200 áhorf-
endur á úrslitaleikinn.
Þá hófst annað átak í forsölunni
innanlands með því að setja svonefnt
Alkort 1, Alkort 11 og gjafamiða á
markað en undirtektir hafa ekki ver-
ið miklar.
Morgunblaðið/Rúnar Þór
HALLDÓR Jóhannsson er með einkasölu miða á leiki heimsmeist-
arakeppninnar í handknattleik og á nóg af þeim.
Áður en endanlega var gengið frá
því að keppnin yrði á íslandi fóru
að berast fyrirspurnir um miða er-
lendis frá og hafa þær aukist að
undanfömu. Halldór sagði að frá
Þýskalandi hefði verið spurst fyrir
um miða á keppnina fyrir samtals
um 2.000 manns og sambærileg tala
væri vegna fyrirspurna frá Svíþjóð.
Hins vegar væru þetta aðeins
fyrirspurnir en raunhæft
væri að áætla að 500 til
600 manns kæmu frá
Þýskalandi, 700 til
1.000 frá Svíþjóð, um
300 frá Spáni, annað
eins frá Frakklandi og
svipaður fjöldi frá
Danmörku. Brasilía
hefði boðað komu 50 til
100 manns fyrir utan
keppnisliðið og fararstjóra og
sama væri upp á teningnum hjá
Kúvæt og Japan. „Ég hef ekki ná-
kvæmt yfirlit yfir söluna en búið er
að ganga frá sölu um 10% mið-
anna,“ sagði hann við Morgunblaðið.
„Ég átti von á meiri viðbrögðum
innanlands en byijunin erlendis lofar
góðu þó salan fari hægt af stað.
Hins vegar er gistingin vandamál,
hótelin eru full og svo getur farið
að leigja verði skemmtiferðaskip.“
Stífla í hótelmálum
Hákon Gunnarsson, fram-
kvæmdastjóri Framkvæmdanefndar
HM 95, sagði að miðasalan gengi
hægar en gert hefði verið ráð fyrir
en ástæðurnar virtust augljósar. ís-
lendingar væru ekki vanir að hafa
mikinn fyrirvara á hlutunum og eins
hefði miðasalan drukknað í jólaös-
inni. Vegna óvissu varðandi miða-
fjölda hefði ekki verið hægt að
ákveða verð og koma miðum í um-
ferð erlendis eins snemma og áætlað
hefði verið en fyrirspurnir bentu til
keppninni og sagðist hann hafa
tröllatrú á að uppselt yrði á alla leiki
íslands og leiki um sæti. Hann sagði
ennfremur að allt gengi nánast sam-
kvæmt áætlun en það væri ljóst að
hin nýja skipan mála um sérstaka
bókunarmiðstöð hefði skapað nýja
stöðu sem ekki hefði verið fyrirséð.
Slíkt hefði enda aldrei verið gert
áður á íslandi. Allir legðust
á eitt til að verkefnið skil-
aði tilætluðum árangri.
Hins vegar væru þeg-
ar famar að berast
fyrirspurnir um
möguleika á gist-
ingu i heimahúsum
og eins hefðu erlend-
ir hópar spurst fyrir
um aðstöðu í íþrótta-
húsum. „Það setur eng-
inn miðaverðið fyrir sig en
hótelmálin hafa sett strik í reikn-
inginn þó ástæðulaust sé að vera
með einhvern taugatitring."
Ársæll Harðarson, framkvæmda-
stjóri bókunarmiðstöðvarinnar sem
sett var á laggirnar vegna hótelbók-
ana í maí 1995 sagði að það gisti-
rými á Reykjavíkursvæðinu sem
væri til ráðstöfunar vegna HM væri
nær fullbókað af ferðaskrifstofum.
Gistinæturnar væru að nálgast
10.000 fyrir um 2.300 manns en þar
af væru um 400 manns vegna liða
og annarra sem tengdust keppninni.
Hins vegar væri ljóst að ekki væru
einstaklingar á bak við allar þessar
bókanir en staðan skýrðist 1. febrúar
þegar greiða þyrfti staðfestingar-
gjald. Hann sagði að verðið færi eft-
ir eftirspum og þegar ekki væri um
stórviðburð að ræða væru hótelin með
um 80% nýtingu. Þvi væri eðlilegt
að þau reyndu að hámarka tekjurn-
ar, þegar færi gæfist, en hins vegar
væri allra hagur að þétta samstarfíð,
einkum varðandi miðasöluna, og allir
þess að gríðarlegur áhugi væri á viðkomandi hefðu sýnt áhuga á því.