Morgunblaðið - 31.12.1994, Síða 27

MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 31. DESEMBER 1994 B 27
Bjarni Kr. Grímsson,
fiskimálastjóri
Sjávarafii
1994
SENN ER árið 1994 liðið og eins
og venja er við slík tímamót er
staldrað við og litið yfír farinn veg.
Árið 1994 er um margt sérstætt ár
í sögu íslenskra fiskveiða, botn-
fiskaflinn hefur ekki verið minni
síðan um 1975 og þorskaflinn hefur
ekki farið undir 200 þús tonn frá
1951. Sjá töflu.
Auk þessa afla hafa íslensk skip
veitt um 35.350 tonn af fiski í
Barentshafi og Svalbarðasvæðinu
(Smugunni), mest af þeim afla er
þorskur. Verðmæti Smuguaflans er
áætlað 2.370 milljónir og er þá
miðað við meðalverð á afla eins og
það er hérlendis. Þá má ætla að
um 2-3.000 tonn af rækju hafi ver-
ið veidd af íslenskum skipum á
Flæmingjagrunni við Nýfundnaland
og má áætla verðmæti þess afla
um 450 m kr. Þá ber þess að geta
að til viðbótar þessu hafa erlend
skip landað hér á landi um 71.000
tonni af fiski, en helmingur þess
var loðna (35.444), en um 15.900
tonn voru þorskur og þar af var
2.900 tonnum landað af erlendum
skipum í eigu íslendinga. 27/12
’94, FÍ.
Ef skoðuð er meðfylgjandi tafla
frá Fiskifélagi íslands sem sýnir
afla okkar íslendinga sl. níu ár og
áætlun fyrir árið 1994 sést að áætl-
aður heildarafli íslendinga verður
árið 1994 um 1.490 þús. tonn. Afl-
inn er þó öðruvísi samansettur en
áður og má þar benda á að botnfisk-
ur er aðeins 504 þús. tonn á móti
574 þús tonnum í fyrra (1993) og
698 þús. tonna árið 1988 og 585
þús. tonna árið 1992. Því hefur afli
í þessum fisktegundum dregist
verulega saman og er mesti sam-
drátturinn í þorskinum. Þetta er
þriðja árið í röð sem þorskafli fer
undir 300 þús. tonn og fyrsta skipt-
ið um árabil sem þorskaflinn fer
undir 200 þús. tonn og hefur slíkt
ekki skeð síðan árin 1942, 1948
og 1951, en þá varð þorskaflinn
182.274 tonn (1942) og 195.319
tonn (1948) og 197.975 tonn
(1951), en síðan komu mun betri
aflaár í þorski eftir það og er meðal-
þorskafli íslendinga á síðustu 50
árum um 280 þús. tonn á ári. Á
móti þessum mikla samdrætti í
þorskveiðum hefur hins vegar
rækjuveiðin margfaldast á nokkrum
árum, þannig hefur rækjuveiðin
rúmlega tvöfaldast á síðustu fjórum
árum og tæplega þrefaldast á síð-
ustu tíu árum. Þannig virðumst við
ætla að veiða um 71 þús tonn af
rækju í ár á móti um 25 þús tonn-
um 1985 og verður þetta ár algert
metár í rækjuveiðum okkar íslend-
inga.
Veiðar á karfa hafa verið tals-
vert' í sviðsljósinu í ár og er annars
vegar um að ræða veiðar á hefð-
bundnum miðum og hins vegar
veiðar í úthafinu langt suður á
Reykjaneshrygg. Veiðarnar á hefð-
bundinni slóð við landið hafa geng-
ið treglega og er uppi mikil umræða
um að of nálægt fiskistofnunum sé
gengið og í því sambandi hafa ver-
ið gerðar ráðstafanir til að loka
stórum svæðum fyrir veiðum á
karfa. Tölur sýna einnig að dregið
hefur úr veiðum á þessari fiskislóð
og hefur aflinn minnkað um 8 þús.
tonn frá fýrra ári og er nú svipaður
og á árunum 1986-7. Úthafsveið-
arnar hafa gengið til muna betur
og er um rúma tvöföldun að ræða
milli ára eða úr 20 þús. tonnum ’93
í 47 þús. tonn á þessu ári, eða aukn-
ing um 27 þús. tonn. Fiskifræðing-
ar áætla að fiskistofninn 6é í góðu
gengi enda veiða fjölmargar aðrar
þjóðir úr þessum stofni og er ætlað
að óhætt sé að taka um 150 þús.
tonn á ári úr djúphafskarfastofnin-
um, það eru því miklir möguleikar
fyrir íslendinga að veiða þama og
ekki síst eftir að aðrar þjóðir hafa
sýnt okkur að ekki er um árstíða-
bundnar veiðar að ræða eins og
haldið var í upphafí. Loðnan veidd-
ist vel í upphafi árs og er vetrarver-
tíðin síðasta ein sú besta frá upp-
hafi og ekki spillti fyrir að verð á
afurðum var með hæsta móti og
veður var einnig mjög gott. Sumar-
vertíðin brást hins vegar alveg og
einnig haustvertíðin þannig að
heildarveiðin á árinu hefur dregist
saman og er sá samdráttur um 187
þús. tonn. Heildaraflinn á árinu
1994 er áætlaður 1.490 tonn og
hefur lækkað um rúm 200 þús tonn,
ef litið er til samdráttarins í loðnu-
veiðum má segja að þessi samdrátt-
ur sé að stæstum hluta vegna loðn-
unnar, en þær dragast saman um
187 þús. tonn, þó má ekki gleyma
81 þús. tonna samdrætti í þorski,
en á móti kemur aukning í karfa
og rækju, það er því forvitnilegt
að líta á áætlað verðmæti aflans á
árinu.
Verðmæti aflans er áætlað um
46 milljarðar króna, miðað við
óslægðan físk upp úr sjó. Á árinu
1993 varð heildaraflinn 1.699 þús
tonn og verðmæti hans um 49,8
milljarðar króna. Þannig hefur afla-
magnið dregist saman um 12,3%
en verðmætið aðeins minnkað um
7,6% milli ára og endurspeglar þetta
bæði samsetningu aflans, þ.e.
stærri hluti aflans er verðmeiri fisk-
ur eins og rækja svo og hitt að
markaðsaðstæður hafa verið hag-
stæðar og fiskverð því hreinlega
hækkað á sumum tegundum. Talið
í dollurum nemur verðmæti aflans
656 milljónum en það nam 739
milljónum árið 1993. Því er um
11,2% samdrátt að ræða milli ára.
Sé miðað við SDR var virði aflans
529 milljónir árið 1993, en 1994
er það áætlað um 458 milljónir eða
um 13,4% minna en í fyrra. Tekið
skal fram að miðað er við meðal-
gengi jan./nóv. bæði árin. Fyrir
utan þessar tölur eru veiðar á al-
þjóðlegum hafsvæðum s.s. í „Smug-
unni“ og á „Flæmingjagrunni" en
á báðum þessum hafsvæðum hafa
íslendingar verið við veiðar og má
ætla að aflinn úr Smugunni sé orð-
inn rúm 35 þús. tonn og verðmæti
hans m.v. fisk upp úr sjó á meðal-
verði hér innanlands sé um 2.370
milljónir kr. Tölur um rækjuna á
Fiæmingjagrunni eru því miður
ekki tiltækar, en þar er um nokkur
þúsund tonn að ræða og má ætla
verðmæti þar í hundruðum milljóna
m.v. hráefni upp úr sjó. Ef verð-
mæti þessi eru reiknuð með vinnslu-
virði um borð þar sem flest þeirra
skipa sem hafa stundað þessar veið-
ar eru vinnsluskip hleypur verð-
mætið á nokkrum milljörðum og er
það kærkomin búbót fýrir utgerðina
og þjóðarbúið í heild. Á síðustu
árum hefur fyrir alvöru verið hafinn
innflutningur á hráefni til fisk-
vinnslu hér á landi og á þessu ári
hafa erlend fiskiskip landað á ís-
landi um 71 þús. tonni af físki, þar
af er um helmingur loðna eða
35.444 tonn. Rækja er um 4.600
tonn og úthafskarfi er um 12.300
tonn en þessar físktegundir koma
hingað mikið til umskipunar en
ekki til vinnslu, þó eitthvað verði
alltaf eftir. Ljóst er að yfir 20 þús.
tonn af fiski hafa komið beint til
fiskvinnslu hérlendis frá erlendum
fiskiskipum og þar af er þorskur
um 16 þús. tonn. Af þorskinum er
hlutur erlendra fiskiskipa sem ís-
—lendingar eiga að mestu eða öllu
leyti um 2.900 tonn. Þessi umsvif
hafa skapað ótal störf bæði í þjón-
ustu og í vinnslu sjávarafurða og
er ekki lítil búbót fyrir þjóðina.
Andvirði útfluttra sjávarafurða
áætlar Fiskifélagið að verði um
86,6 milljarðar króna á árinu. Árið
1993 nam verðmæti útflutnings
sjávarafurða 76,1 milljarði króna.
Það hefur því aukist um 13,8%
milli ára og hefur aldrei verið hærra
í krónum talið. Verðmæti þessa
útflutnings er áætlað nema um
1.235 milljónum dollara en það jafn-
gildir nærfellt 9,5% aukningu frá
því í fyrra. Þá var verðmætið um
1.128 dollarar. Sé miðað við SDR
hefur útflutningsverðmætið einnig
aukist, en nú um 6,9%. Það að aukn-
ing verður í útflutningsverðmætum
miðað við þann samdrátt sem verð-
ur í magni fiskaflans milli ára, skýr-
ist að hluta með svokölluðum Rús-
safiski eða fiski sem keyptur er til
landsins frá erlendum veiðiskipum,
eins og minnst hefur verið á hér
áður, en það hefur verið ein leið
vinnslunar í landi til að mæta minna
hráefnisframboði. Þá hefur almennt
orðið verðhækkun á fiskafurðum
og virðist sú hækkun halda áfram
enn um sinn.
Eins og drepið var á hér í upp-
hafi má segja að þetta ár hafi
markað nokkur spor í sögu sjávar-
útvegsins, bæði í því tilliti að vinnsl-
an hefur sótt í sig veðrið og tekið
upp í verulegum mæli þær aðferðir
að þíða upp hráefni og vinna, auk
þess að flytja inn fisk til vinnslu.
Einnig að útgerðir hafa sótt á fjar-
læg mið í mun ríkari mæli en áður.
Þá hafa athafnamenn í sjávarútvegi
aukið samvinnu við erlenda aðila í
sjávarútvegi um allan heim og selja
nú ekki aðeins þann fisk sem Islend-
ingar veiða heldur einnig fyrir aðrar
þjóðir þannig að sú vara kemur
aldrei nálægt íslandi en við njótum
afraksturs verslunarinnar með
hana.
Framundan er nýtt ár og er ljóst
að sjávarútvegurinn verður að taka
á öllu sem til er svo hann komist
yfír þann þröskuld sem framundan
er, þar sem fiskveiðikvótar hafa
aldrei verið minni hér við ísland og
mikil óvissa ríkir um loðnuveiðar á
komandi vertrarvertíð. Ekki er þó
ástæða til að horfa svartsýnn til
framtíðar, þar sem við eigum dug-
mikla sjómenn, verkafólk ' og at-
hafnamenn sem munu í sameiningu
bregðast við og leysa þann vanda
sem upp kemur hveiju sinni. Ég
óska landsmönnum öllum gleðilegs
nýs árs og horfi bjartsýnn til fram-
tíðar.
Bjami Finnsson,
formaður íslenskrar
verslunar
Bjartsýni
o g batnandi
starfsum-
hverfi
ÁRIÐ 1994 hefur í verslun eins
og hjá ýmsum fleiri greinum ein-
kennst af aukinni bjartsýni. í fyrsta
sinn um margra ára skeið hefur
örlað á bata og þar með vexti í ís-
lensku efnahagslífí. Þess hefur
verslun notið og nýjar tölur stað-
festa veltuaukningu frá fyrra ári,
bæði í smásölu og heildverslun.
Atvinnuleysi hefur hins vegar sett
nokkurn skugga á þennan bata og
skilið eftir djúp sár í þjóðarsálinni.
Þrátt fyrir það er ástæða til að
horfa fram á veginn með bjartsýni.
Meðal vestrænna þjóða almennt
má sjá merki þess að efnahags-
kreppa undanfarinna ára sé á und-
anhaldi, sem skilar sér fljótt hjá
þjóð sem byggir afkomu sína að
stærstum hluta á útflutningi. ís-
lensk fyrirtæki hafa nýtt hin mögru
ár til aukinnar hagræðingar í
rekstri og þannig náð fram lægri
rekstrarkostnaði á sama tíma og
minna magn af sjávarfangi er farið
að skila okkur meiri tekjum en áður.
Umhverfi verslunar er sífellt að
breytast í heiminum. Markaðssvæði
stækka stöðugt með auknum við-
skiptasamningum. Undanfarin ár
hafa orðið gífurlegar breytingar
með tilkomu EES, ESB og NAFTA
og nú um áramótin munum við
upplifa eitt stærsta skref, sem
verslun milli þjóða hefur tekið, með
gildistöku GATT. Áhrif þessa munu
birtast í byltingarkenndum breyt-
ingum á milliríkjaverslun á komandi
árum. Hér á íslandi hefur hik og
varkárni einkennt afstöðu manna
til þessara umfangsmiklu breyt-
inga. Margir kjósa að standa til
hliðar, óákveðnir og bíða átekta.
Slíkt getur ekki gengið til lengdar.
íslenska þjóðin verður að ákveða
hvar hún vill marka sér bás í breyttu
viðskiptaumhverfí heimsins. Með
þeirri ákvörðun standa og falla
hagsmunir verslunarinnar í landinu
og þar með hagsmunir þjóðarinnar
í heild.
Vaxandi samkeppni hefur ein-
kennt þróun verslunar hér innan-
lands undanfarin ár og ný sam-
keppnislög hafa gjörbreytt því
landslagi sem fyrirtækin starfa í. Á
sama tíma hafa ýmsir stórir aðilar
á markaðnum náð undirtökum í
krafti stærðar sinnar. Vekur það
meðal annars upp spurningar um
hvort hin nýju samkeppnislög sem
við höfum sniðið eftir löggjöf ná-
grannaþjóða okkar, gagnast í svo
litlu samfélagi sem ísland er. Öllum
er enn í fersku minni bóksala fyrir
nýliðin jól og sú umræða sem því
fylgdi. Heilbrigð samkeppni er
nauðsynleg, en það er jafn áríðandi
að allar leikreglur séu virtar til
fullnustu.
En samkeppnin er ekki eingöngu
innbyrðis milli fyrirtækja hér á
landi. íslensk verslun á í vaxandi
samkeppni við verslun í nálægum
löndum. Sú samkeppni hefur leitt
til umtalsverðrar verðlækkunar hér
á landi. Islenskum innflytjendum
hefur tekist að semja um lægra
verð og hagræðing í íslenskri smá-
söluverslun hefur undirstrikað þann
árangur enn frekar. Þennan árang-
ur má meðal annars greina í vax-
andi verslun erlendra ferðamanna
á íslandi. Þar er á ferðinni vaxtar-
broddur sem nauðsynlegt er að hlúa
að. Þar þarf að stilla saman krafta
verslunar og annarra aðila ferða-
þjónustunnar.
Síðastliðið haust var efnt til sam-
stillts átaks félaga og fyrirtækja í
verslun undir kjörorðinu Tryggjum
atvinnu - verslum heima. Tilgang-
urinn var fyrst og fremst að vekja
þjóðina til umhugsunar um þann
virðisauka sem býr í verslun og<
mikilvægi þess að hann verði til hér
á landi. Umræðan í kjölfar þessa
hefur verið afar jákvæð. Það er
mikilvægt að íslensk verslunarfyrir-
tæki haldi vöku sinni og minni
lándsmenn reglulega á þá atvinnu-
sköpun sem býr með verslun og
þjóðhagslegt gildi þess að fjármun-
ir þeir, sem verslunin skapar, nýtist
hér innanlands.
Nú um áramótin eru kjarasamn-
ingar lausir. Þeim sem bera ábyrgð
á framgangi komandi samninga er
mikill vandi á höndum. Það jafn-
vægi sem ríkt hefur milli kaup-
gjalds og verðlags má ekki riðlast.
Félög launþega hafa kynnt hug-
myndir um starfsgreinasamninga
og þær hugmyndir verða skoðaðar
af fullri alvöru. Breytingar á vinnu-
tilhögun og lengri vinnutími í versl-
un er hins vegar talsvert áhyggju-
efni. Ljóst er að þar þarf að fínna
nýjar lausnir sem allir aðilar geta
sætt sig við.
Það sem íslenskt verslunarfólk,
vinnuveitendur og launþegar, geta
sameinast um til framtíðar er að
standa vörð um verslunina sem at-
vinnugrein, m.a. með því að stór-
efla menntun fyrir verslunarfólk.
Talið er að um 20 þúsund manns
starfi við verslun hér á landi og í
samanburði við mörg nágrannalönd
okkar er sú tala í lægri kantinum.
Því er ljóst að enn búa mörg at-
vinnutækifæri í versluninni. Versl-
unin er einnig mjög opin og lifandi
atvinnugrein sem fylgist vel með
öllum nýjungum og hræringum í
mannlegu samfélagi. Þannig hefur
verslunin oft verið útvörður ýmissa
framfaramála og látið til sín taka
á mörgum ólíkum sviðum. Nægir
að nefna umhverfismál; endur-
vinnslu og endurnýtingu verðmæta,
þar sem samtök verslunarinnar
hafa látið mikið til sin taka á undan-
förnum árum.
Verslunin nýtur um margt sér-
stöðu hér á landi. Hún stendur og
fellur með eigin ákvörðunum og
nýtur engra opinberra styrkja. ís-
lensk verslun hefur hingað til stað-
ið af sér miklar breytingar á ytra
og innra umhverfi. Þetta ásamt
batnandi starfsskilyrðum og sífellt
aukinni þekkingu verslunarfólks,
gefur fullt tilefni til að ætla að
framtíð verslunar á Islandi sé björt.
Fiskifélag íslands: Aflatölur 1985-1994
Endanlegar tölur 1985-1993 og áætlun 1994. Allar tölur em í þúsundum tonna, m.v. óslægðan fisk Áætlað
Heiti f.teg 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994
Þorskur 323 366 390 376 354 334 307 267 251 170
Ýsa 50 47 40 53 62 66 54 46 47 58
Ufsi 55 64 78 74 80 95 99 78 70 62
Karfi 91 86 88 94 92 91 96 94 96 88
Úthafskarfi 0 0 0 0 1 4 8 14 20 47
Steinbítur 10 12 13 15 14 14 18 16 13 12
Grálúða 29 31 45 49 58 37 35 32 34 27
Skarkoli 15 13 11 14 11 11 1i 10 13 12
Annar botnf. 13 13 20 23 20 22 27 28 30 28
Botnf. alls 585 632 684 698 693 674 654 585 574 504
Humar 2,4 2,6 2,7 2,2 1,9 1,7 2,2 2,2 2,4 2,2
Rækja 24,9 36,2 38,6 29,7 26,8 29,8 38,0 46,9 53,0 71,4
Hörpudiskur 17,1 16,4 13,3 10,1 10,8 12,4 10,3 12,4 11,5 8,2
Síld 49 66 75 93 97 90 79 123 117 128
Íslandssíld 0 0 0 0 0 0 0 0 0 21
Loðna 993 895 803 909 650 692 256 797 940 753
Annað 0,4 3,4 7,7 10,4 9,9 2,5 4,6 2,3 0,9 2,2
Heildarafli 1.672 1.651 1.625 1.752 1.489 1.502 1.044 1.569 1.699 1.490