Morgunblaðið - 04.03.1995, Blaðsíða 7

MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 4. MARZ 1995 D 7
efna- eða atvinnuleysi fyrir viðkom-
andi aðila. Þetta er fyrir utan áður-
greinda persónulega hagsmuni.
Stjómin tekur líka ákvörðun um
verkefnaval og leikaramir í stjóminni
eiga nú að gleyma því að þeir em leik-
arar sem ber skylda til að standa vörð
um sína eigin hagsmuni ásamt þeim
þöglu en afar áreitnu kröfum sem
gerðar eru til þeirra að hálfu ættingja
og vina sem kusu þau gagngert til
að standa vörð um hagsmuni sína.“
Styrkþegi í sjálfheldu
Margrét nefndi sem dæmi að í
núverandi stjórn sæti 35 ára gömul
lausráðin leikkona sem var sagt upp
föstum samningi ásamt níu öðrum
leikurum. „Getur hún tekið ákvörðun
um endurráðningu sína og tekið
ákvörðun um ráðningu fleiri 35 ára
gamalla leikkvenna sem kannski
gætu gert hana sjálfa verkefnalausa?
Það er nánast ómannúðlegt að krefj-
ast slíks þroska og æðruleysis af einni
manneskju. Getur formaður félagsins
sem aðallega hefur starfað sem leik-
stjóri hin síðari ár, tekið ákvörðun
um leikstjórnarverkefni, sem hann
eða þeir sem sækja um eiga að leik-
stýra? Ég vil leyfa mér að efast um
að það sé fólki sem hefur beinna
hagsmuna að gæta, mögulegt að
stunda slíkt starf af heilindum, jafn-
vel þó að ég viti að hér er um alveg
sérstaklega elskulegt og heiðarlegt
fólk að ræða.
í 16. grein segir að leikhússtjóri
ákveði þýðanda hvers verks, leikstjóra
og aðra listræna aðstandendur en
leikstjóri skipar leikurum í hlutverk
í samráði við leikhússtjóra. Þarna er
hvergi minnst á hæfnispróf eða
hvemig listrænir starfskraftar geta
komið sér á framfæri eftir siðuðum
reglum við leikstjóra eða leikhús-
stjóra. Þarna er eingöngu -----------
miðað við persónulegan
smekk og vinsemd þessara
ráðamanna. Hugsið ykkur
fyrir heila stétt að búa við
slík skilyrði.
Borgarstjóm, ég held
Vanmat á
markaðs-
stöðu frjálsra
leikhópa
að stærsti styrkþegi yðar sé kominn
í sjálfheldu, sem hann losnar ekki úr
án hjálpar, en eins og oft vill verða
með veika einstaklinga er ekki auð-
velt að viðurkenna veikleika sinn og
leita sér hjálpar. Þar kemur góður
stuðningsaðili til. Einn af starfsmönn-
um félagsins talaði um verndaðan
vinnustað. Sennilega er það ekki út
í hött að orða það svo. Ég held að
veikindin séu komin á það hátt stig,
samanber hagsmunaákvarðanatök-
urnar. Það er skelfilegt til þess að
hugsa að svona vanheilindi fái að
grassera og það án meðferðar.“
at í höndunum. En það er mikill
munur á honum og öllum öðmm leik-
hópum. Hann er eini leikhópurinn sem
vinnur eftir samningum Félags ís-
lenskra leikara og þar kreppir skórinn
mest. Við gætum sett upp 30-40 sýn-
ingar á ári ef fólkið ynni kauplaust.
En það er ekki stefna þess meirihluta
sem nú er við völd í borginni.
Gísli gagnrýndi það að við skyldum
reka svokallað repertoir-leikhús, sem
er með margar sýningar í gangi í
einu. Það er hlutur sem við höfum
rætt mikið og skoðað og látið okkur
dreyma stóra hluti. Þór Tulinius tal-
aði hér fyrir hálfum mánuði um hug-
myndina um að btjóta félagið upp í
marga leikhópa. Hún hefur verið í
gangi hjá okkur frá árinu 1984. Okk-
ur hefur langað að framkvæma hana,
rétt eins og eitt stærsta leikhús Norð-
urlanda gerði með góðum árangri
1975. Þetta myndum við gera strax
ef það kostaði ekki helmingi meira
að reka hlutina á þann hátt.
Margrét ræddi um félagið sjálft.
Við í stjórn þess metum umsóknir
eftir reglum félagsins og ég veit ekki
til þess að nokkurri umsókn hafi ver-
ið hafnað inn í LR hafi hún staðist
þau skilyrði sem eru sett. Inntöku-
reglurnar er hægt að endurmeta.
Hvað varðar afskipti okkar sem í
stjórninni sitjum af mannaráðningum
og verkefnavali þá er það svo að leik-
hússtjóri hefur hvorutveggja með
höndum. Við verðum að samþykkja
fjárhagsáætlun. Auðvitað er í því mik-
ið vald fólgið, en ég efa það að þeir
sem sitja í stjóm hafi notað það til
þess að koma sínum hlutum áfram í
leikhúsinu. Uppsagnir við húsið í haust
voru umdeiidar en þá var öllum yngri
leikurum við húsið sagt upp. Endur-
skoða á ráðningar og um mannahald
í leikhúsunum yfirleitt er mikil og
spennandi umræða í borginni."
Kjartan sagði rétt að félagið berð-
ist í bökkum. Samkvæmt úttekt á
rekstri LR þyrfti félagið 170 milljónir
til rekstursins en fengi aðeins 120
milljónir. Velti hann því fyrir sér hvort
það væri framtíðin að leikarar kæmu
og lékju ókeypis í stóru húsunum,
eins og þekkist í Bandaríkjunum.
LR leltl melra til
leikhópanna
Pétur Eggerz frá Möguleikhúsinu
sagði lítið fyrir sjálfstæða leikhópa
að hafa hjá borginni. Þegar leitað
væri eftir aðstoð kæmi Borgarleik-
húsið fyrst upp í hugann. Sagðist
hann velta því fyrir sér hvort rétt
væri að endurskoða samning borgar-
innar og Leikfélagsins. Furðu sætti
að LR skyldi ekki hafa leitað meira
eftir samvinnu til að fullnýta húsið,
ekki bara á leiksviðum heldur einnig
anddyrið. „Sú stofnun borgarinnar
sem hefur hvað dyggilegast stutt við
bakið á fijálsu leikhópunum er
íþrótta- og tómstundaráð, sem hefur
gert mörgum kleift að halda starfinu
áfram. Það hlýtur þó að skjóta skökku
við að leikhópar eigi í öruggara skjól
að venda hjá ráðinu en í Borgarleik-
húsi.
Skólamálaráð hefur af og til efnt
til samstarfs við leikhópana og þá
helst í því formi að keyptar hafa ver-
ið sýningar sem búið er að vinna og
frumsýna. Ég held að það væri mun
betra ef leikhópar gætu
unnið sýningu frá grunni
í samvinnu við skólayfir-
völd. Þá var nýlega aug-
lýst eftir tilboðum í list-
kynningar, það þýðir von-
andi að þessi samvinna
breytist. Aðrar stofnanir gætu einnig
notið góðs af samstarfi við leikhópa
og leikara. Ég nefni t.d. bókasöfn,
Árbæjarsafn og listasöfnin, því leik-
listina má nota til að miðla öðrum
hugmyndum, kynna námsefni og list-
greinar. Það er löng og erfið ganga
fyrir okkur í ieikhópunum að fara um
alla afkima borgarkerfisins í leit að
stuðningi og því skora ég á þá sem
standa að þessum stofnunum að
hugsa nú málið, hvort þeir geti leitað
til okkar.“
Vanmat á markaðsstöðu
leikhópa
Kostnaðarsamur draumur
Kjartan Ragnarsson, formaður LR,
kvaðst fagna umræðu um leikfélagið
enda ræddu félagsmenn það oft hvað
væri rétt í rekstri félagsins. „Gísli
talaði um félagið sem lítinn leikhóp
úti í bæ, sem hefði þetta stóra appar-
Páll Baldvin Baldvinsson snerist til
varnar Borgarleikhúsi. Hann sagði
fjölmarga hafa stigið í pontu sem full-
yrtu að þeir töluðu ekki aðeins fyrir
hönd almennings í borginni, heldur
einnig fyrir alla leiklistarstéttina meira
og minna. Spurði Páll hver væri
„Ég geisla" eins
og „siónarmiö"
ástæða þess að það væri sameiginleg
stefna þeirra pólitísku afla sem buðu
fram í borgarstjórnarkosningum sl.
vor að LR hefði áfram yfirráð yfir
Borgarleikhúsi. „Hver er ástæða þess
að þetta hefur verið sameiginleg
stefna, allar götur frá því að borgar-
stjóm samþykkti byggingu þessa húss,
að LR réði yfír því? Hún er einfaldlega
sú að borgarbúar hafa kosið að það
yrði þannig. Þetta fyrirkomulag á sér
hvorki meira né minna en aldagamla
hefð. Það þýðir samt sem áður ekki
að ástæðulaust sé að endurskoða það
fyrirkomulag. LR hefur markað leik-
húsinu starfsgrundvöll og það er þess
að gera breytingar þar á. Það breytir
engu um það að þó að aðrir hópar
verði teknir inn í- Borgarleikhúsið,
verður að búa þeim einhvem rekstrar-
grundvöll og þá emm við aftur komin
að því hvaðan peningarnir eigi að
koma. Reykjavíkurborg getur ekki í
dag staðið að þessum rekstri í húsinu,
frekar en svo mörgu öðm. Það er hins
vegar mikið vanmat á markaðsstöðu
sjálfstæðra leikhópa að telja það raun-
vem'.egan rekstrargrundvöll þeirra að
þeir geti tekið inn á ári 50-70 áhorf-
endur. Þó það hafi gerst einu sinni á
þessum áratug og einu sinni á þeim
síðasta, er venjuleg aðsókn að starf-
semi allra fijálsra leikhópa í Reykjavík
innan við 10.000 manns. Borgarleik-
hús er sótt heim af 60-70.000 Reyk-
víkingum á hveiju ári.“
Svör leikhússtjóra
Sigurður Hróarsson leikhússtjóri
svaraði þeim spumingum og fullyrð-
ingum sem fram komu um Borgar-
leikhús. Byijaði hann á því að minna
á að ætlunin væri að halda opinn
fund um málefni leiklistarinnar í
borginni, um málefni LR, um Borg-
arleikhúsið.
Þá svaraði hann fyrirspurn Péturs
Eggerz, sem spurði hvers vegna Leik-
féfagið leitaði ekki til hópanna? Sagði
Sigurður leikfélagið í mörgum tilfell-
um hafa leitað til þeirra þegar húsið
væri ekki fullnýtt. Þetta hafi kostað
félagið þó nokkurt fé en því sjái LR
ekki eftir.
„Margrét spurði hvernig staðið
verði að ráðningu leikara á fastan
samning hjá Leikfélaginu?
„Það verður engin meginbreyting
á því, til þess starfs er ég ráðinn.
Ég mun ráða á fastan samning þá
leikara sem mér finnst mestur akkur
í fyrir LR að hafa innan sinna vé-
banda ... í okkar rekstri er eina Ieið-
in til að spara að hafa enga leikara
á föstum samningi, það væri ódýrara
fyrir okkur að reka leikhúsið með
lausum samningum við leikara. Við
höfum talið það skyldu okkar að hafa
eins marga leikara á föstum samningi
og mögulegt er.“
Spurt var hvort hæfnispróf yrðu?
„Það verða engin opin hæfnispróf.
Ég fæ sjálfur ekki séð eitthvað sem
gæti tryggt betra siðferði en það sem
nú er.
Fullyrt var að leikhúsráðið sé nán-
ast óhæft til að taka á þessum mál-
um. Þar komu upp svo margir og
snúnir hagsmunaárekstrar að leik-
húsráðið þarf einungis að samþykkja
þær tillögur sem leikhússtjóri gerir.
Þá heyrði ég ekki betur en að Mar-
grét segði að þeir leikarar sem hefðu
verið ráðnir hjá LR síðustu árin hefðu
fengið þessa ráðningu meira og minna
vegna þess að þeir væru vinir, kunn-
ingjar eða skyldmenni einhvers. Þetta
þykja mér þung orð, órökstuddar
dylgjur. Ákaflega niðurlægjandi orð
um þá listamenn sem ráðnir hafa
verið á fastan samning til LR á und-
anförnum árum og eru þar starfandi."
Lokaorö
Síðust þeirra sem ræddu málefni
LR var Édda Björgvinsdóttir. Hún
sagðist uggandi um andlegt jafnvægi
leikara í þessu landi, eftir að hafa
átt svo miklar viðræður við svona
marga um það hvort ræða ætti opið
um leiklistina eða ekki og hvort fólk
vildi segja sína skoðun eða ekki. „Ef
það er rétt hjá Páli Baldvin að við
höfum kosið það þegar við kusum
R-listann að ekki yrði hróflað við ríkj-
andi ástandi, þá veit ég ekki alveg
hvort ég hefði sett x-ið þar sem ég
setti það.“ Skoraði Edda á borgaryfír-
völd að standa fyrir málþingi um leikl-
ist í borginni. Mjög áríðandi væri að
borgaryfirvöld stæðu að því og að
efst á baugi yrði rekstur Borgarleik-
húss.
UM ÞESSAR mundir sýnir sænski
listamaðurinn Peter Hagdahl
hér á þremur stöðum í einu. í Nýlista-
safninu við Vatnsstíg og á Listasafn-
inu á Akureyri er hann í hópi góðra
' vina og félaga, þeirra Maríu Lind-
berg, Ann Kristin Lislegaard og And-
ers Boqvist. Lindberg og Boqvist eru
sænsk eins og Peter Hagdahl, en
Lislegaard er Normaður, búsett í
Kaupmannahöfn og Berlín. í Slunka-
ríki á ísafirði sýnir Hagdahl síðan
einn síns liðs. Allar eru sýningarnar
hluti „Sólstafa", norrænu menning-
arhátíðarinnar.
Peter Hagdahl er fæddur í Stokk-
hólmi, en stundaði myndlistarnám við
Valand listaháskólann í
Gautaborg árin 1983-
1988. Árið 1991-1992
var hann síðan styrkþegi
við hinn kunna PSl skóla
í New York. Hagdahl fer
ekki troðnar slóðir í list
sinni, til þess er hann allt-
of upptekinn af því að
kanna víðemi tjáskipta og
möguleika tjáningar. Eitt
af lykilverkunum til að
ákvarða síðari þróun hans
var samstillingin I-Beam,
frá 1992.
Stálbitinn, eins og
verkið gæti heitið á ís-
lensku, eða Ég geisla -
ef enska heitið er tekið
sem sagnorð - var sýnt
samtímis í New York og
Helsinki. Stórum burðar-
stálbita í tveim hlutum var
tyllt á þijá steypta hleðslusteina.
Allt um kring voru plastflöskur af
ýmsum toga; nokkrar jafnvel stand-
andi upp á bitanum. í sumum er
ýmiss vökvi, ropvatn, uppþvottalögur
eða matarolía. Á nærliggjandi vegg
var haganlega tekin ljósmynd í lit.
Samstillingin var sumpart hvatn-
ing Peters Hagdahls til gesta um að
halda vöku sinni svo smáatriðin
gleymdust ekki. Þannig hélt áfram
orðaleikinn um nafnið I-Beam, sem
mátti skoða sem „Eye-Beam“ eða
„sjónarmið“. Bitinn ákvarðaði grófa
sjónlínu en plastílátin aukaatriðin
allt um kring. Á allar flöskumar voru
silkiþrykktar albúmsmyndir, eins il-
man af óljósum endurminningum.
Þannig elta minningarnar okkur
uppi og trufla alla upplifun okkar,
hvert sem við lítum. En þessar endur-
minningar eru bundnar við hvern og
einn. Því hafa hlutir og sjónarhorn
eins ólíka merkingu og mennirnir eru
margir. Eins og gengur erum við
kunnug sumum en öðrum ókunn.
Þannig telur Peter Hagdahl að merk-
ing og gildi fæðist einvörðungu innra
með okkur. Hlutlægt séð er raun-
veruleikinn hins vegar laus við alla
merkingu. Það erum við, hvert og
eitt, sem gefum hlutunum gildi.
Þú segir að þú hafír verið að breyt-
ast undanfarið. Geturðu útskýrt
hvernig?
Peter Hagdahl: í Stálbitanum var
ég fyrst og fremst að fást við ljós-
myndir og endurminningar. 1993
stillti ég saman hlutum, sem ég kall-
aði Sustained, eða „Varðveitt". Þetta
verk var ekki á sömu huglægu nótun-
um. Þar var opinn frystir með tveim
litlum höggmyndum úr ís; skrúfusp-
öðum og flösku. Til að halda þessum
höggmyndum í formi varð stöðugt
að bæta bensíni á mótorinn, sem
knúði frystinn og tappa útblæstrinum
út um rör. Þetta verk sagði sig sjálft.
Sp: Starfsmenn sýningarsalarins
máttu því ekki gleyma verkinu.
Hvernig túlkaði verkið sjálft sig?
Peter Hagdahl: Ég var að reyna
að sýna að allir hlutir lúta sínu sér-
staka samhengi og það er það, sem
menn verða að varðveita. Á veggjun-
um kringum frystinn raðaði ég blað-
aúrklippum, ljósmyndum og málverk-
um, sem koma áttu gestum á sporið.
Þannig reyndi ég að túlka hin ýmsu
fyrirbæri út frá merkingunni „frost
og funi“.
Sp: Ertu ekki hræddur við að út-
skýra? Er það ekki of skólalegt?
Peter Hagdahl: (Hlær.) Ég er ekki
að útskýra verkið heldur nota hið
eðlisfræðilega ástand til að vísa til
heimsins utan við verkið. í þessu
sérstaka tilfelli var ég að skoða áhrif
orkunotkunar á samfélagið í efnhags-
legu, sálfræðilegu og pólitísku tilliti.
Þannig var ég með ýmsar töflur og
línurit, ekki ósvipuð kerfunum hans
Peters Halleys á Mokka. Mínar töflur
hafa j)ó e.t.v. mun sálrænni skírskot-
un. Ég setti þetta verk upp þrisvar,
alltaf með ólíkum gögnum. Eins tók
ég út það, sem mér fannst veikja
samstillinguna.
Sp: En hvernig tengist þetta nýj-
ustu verkum þínum?
Peter Hagdahl: (Hlær enn meir.)
Það var stutt frá frosti og funa yfír
í ölvun og þaðan yfír í ofskynjunará-
stand. Eitt af smáverkunum í „Varð-
veitt“ var málverkið „Ofskynjun“,
eða Hallucination. Þetta er allt verð-
ugt rannsóknarefni fyrir mann, sem
hefur áhuga á að nota listina til að
kanna tilfinningalíf nútímans. Þannig
varð t.d. til verkið Intoxicated by
Your Love, eða „Ölvaður af ást
þinni“, frá 1993. Ymislegt af uppi-
stöðunni í því verki fór fyrir bijóstið
á gestum, einkum klórefnið á brúsun-
um og pilluboxin. En pillurnar inni-
héldu einmitt klór. í þessari samstill-
ingu var einnig rottueitur og bjöguð
mynd af raunverulegum ástarleik.
Sp: Og mér sem fannst þetta vera
nærmynd af orkídeu.
Peter Hagdahl: (Hlær nú meir en
nokkru sinni.) Það er ekki svo fjarri
lagi. Heita brönugrös ekkí öðru nafni
elskugrös? Annars eru sumar ljós-
myndir mínar orðnar svo bjagaðar
að þær er nær fullkomlega abstrakt.
Annars varðar mig minnst um feg-
urðargildi þess, sem ég geri. Mér
finnst miklu meira spennandi að nota
listina til að kanna tilfinningalíf nú-
tímans. Það er nánast óplægður akur
í listinni.
Sp: Áttu þá við að listamenn séu
betur í stakk búnir til að kanna til-
finningasviðið en aðrar tegundir
manna?
Peter Hag;dahl: Öðru nær. Allir
hafa burði til að gera þessu sviði
verðug skil. Það eru ekki bara lista-
menn, sem eru haldnir ofskynjunum.
Það þarf einmitt að kanna betur alla
þá ólíku þætti, sem ölva okkur nú-
tímamenn. Það er ekki bara ástin og
eiturlyfin. Menn geta bókstaflega séð
hvaðeina í hillingum. Ég gæti því
haldið svona áfram til dauðadags án
þess að botna þessar rannsóknir mín-
ar.
Halldór Björn Runólfsson.
Morgunblaðið/Július
PETER Hagdahl