Morgunblaðið - 11.03.1995, Qupperneq 7

MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 11. MARZ 1995 E 7
Morgunblaðið/Kristinn
og Einar Örn Benediktsson.
í taumana ef Smekkleysa ætti ekki
að fara á hausinn. Reksturinn var
því stöðvaður snemma árs 1991 til
að rétta úr kútnum og ná áttum.
Metsölujass
Eftir átak til að grynna á skuld-
um gaf Smekkleysa út plötu Bjark-
ar Guðmundsdóttur og tríós Guð-
mundar Ingólfssonar, Glíng-gló,
haustið 1991. Sú plata seldist geysi-
vel og treysti rekstrargrundvöll
Smekkleysu að nýju. Eftir það má
segja að leiðin hafi legið upp á við,
því síðasta sumar kom út önnur
metsöluplata á vegum Smekkleysu,
Ekki þessi leiðindi, með Sigtryggi
Baldurssyni og Milljónamæringun-
um.
Þessar tvær metsöluplötur komu
lesandans leiðir hann til dýpri skynj-
unar sjálfs sín og lífsins, meiri skiln-
ings á þessu furðulega — því að
vera maður.
Immi Lundin skrifar í blaðið
Göteborgsposten: „E.t.v. er leynd-
ardómurinn við aðdráttarafl hennar
fólginn í þeirri staðreynd að hún
beitir frásagnargáfu sinni einmitt
þar sem hið einfalda sker hið flókna,
á þeim viðkvæma stað þar sem til-
fínningin og hugsunin jafnast út og
enginn hefur í reynd lengur valdið.
Eins konar Akkilesarhæll vitund-
arinnar, hvar hann er skiptir
kannski minna máli, hann er greini-
lega til.“
Síðast en ekki síst: Marianne
Predriksson er sagnamaður í orðs-
ins fyllstu og raunverulegustu
merkingu. Verk. hennar spinna
marggreinda þræði, þar fer oft
mörgum sögum fram samtímis, þau
eru rík að persónum, spennandi og
áhrifamikil.
Laugardaginn 11.03. kemur Mar-
ianne Fredriksson fram í Nor-
ræna húsinu og segir frá höfundar-
ferli sínum. Hún kom fyrst til ís-
lands í ágúst 1994 og varð jafn-
skjótt djúpt snortin af mikilfeng-
legri fegurð náttúrunnar og af, já,
því sem við Norðurlandamenn eig-
um erfitt með að lýsa. Það er líkast
því, að við náum á íslandi sam-
bandi við eitthvað djúpt í okkur
sjálfum, e.t.v. skynjum við okkur í
samhljómi við hinar miklu goðsagn-
ir — samstöðu, skyldleika? Mar-
ianne Fredriksson leiðir okkur einn-
ig í skáldsögum sínum inn í líkan
skilning og þess vegna er hún höf-
undur, sem ég held að íslendingar
ekki síst kunni að skilja og meta.
Höfundur er sænskur sendikennnri
við Háskóla íslands.
BJÖRN Ingi og Peler Engkvisl
LOFTHRÆDDI
ÖRNINN
HANN ÖRVAR
Leikritið um lofthrædda örninn
verður frumsýnt á Smíðaverkstæð-
inu á sunnudag.
Smekkleysu á réttan kjöl eftir tap-
rekstur áranna á undan, og gerðu
þannig óbeint að verkum að útgáfa
fyrirtækisins hefur líklega aldrei
verið eins umfangsmikil og á þessu
ári, því alls gefur Smekkleysa út
tólf breiðskífur, tvö sett af póstkort-
um og íslenskan þjóðhátíðarbúning
í samstarfi við Þorvald Guðlaugs-
son, hönnuð búningsins, svonefndan
lopabol og faldhúfu.
Að sögn Þórs Eldons hjá Smekk-
leysu er hljómplötuútgáfa á íslandi
lítill gróðavegur, en hann segir það
koma sér vel fyrir útgáfuna að
Smekkleysa gerði á síðasta ári
rammasamning við breska fyrirtæk-
ið One Little Indian, sem fól í sér
að það dreifi útgáfum Smekkleysu
í Bretlandi. Fyrsta sending til One
Little Indian fór út fyrir skemmstu,
en að auki segir Þór líkur á því að
einhveijar plöturnar verði beinlínis
gefnar út í Bretlandi, í það minnsta
sé hafin vinna við að snúa plötum
Ununar og Kolrssu krókríðandi yfir
á ensku, þó slíkt sé á frumstigi.
Auk þessa segir hann að síaukin
velgengni Bjarkar Guðmundsdóttur
hafi glætt áhuga manna ytra á sam-
starfi við fyrirtækið og þannig hafí
Smekkleysu borist nokkur tilboð frá
Bandaríkjunum um dreifingu á út-
gáfunni þar í landi og fyrir
skemmstu stofnaði Smekkleysa
útibú í Bandaríkjunum, sem er í
höndum Sigtryggs Baldurssonar,
forðum trommuleikara Sykurmol-
anna.
„Einnig er alltaf nokkuð um það
að menn vilji gera samning við
hljómsveitir sem við höfum verið
að gefa út,“ segir Þór, „en aldrei
hefur verið eins mikill áhugi og
núna er fyrir Kolrössu krókríðandi,
því það kom hingað maður frá
bandarísku stórfyrirtæki beinlínis
til að sjá hljómsveitina á tónleikum
og hann lýsti áhuga á að gera við
Kolrössur samning að uppfylltum
vissum skilyrðum sem við erum nú
að skoða.“
Tölvuvædd útgófa
Eins og nefnt hefur verið hafa
vinsældir Bjarkar Guðmundsdóttur
aukið áhuga manna ytra á útgáfum
Smekkleysu og þá ekki bara áhugi
fyrirtækja, því mikið er um að menn
bókmenntafræðum við háskólann í
Stokkhólmi en doktorsritgerð hennar
(1988) fjallaði um sænsku skáldkon-
una Moa Martinsson og stöðu hennar
í bókmenntasögu ljórða áratugarins.
Ritgerð Ebbu felur í sér róttæka
endurskoðun á viðteknum hugmynd-
um um þetta tímabil og vakti mikla
athygli.
Ebba Witt-Brattström hefur verið
í fararbroddi í kynningu og umræðu
um nýjar kenningar í bókmennta-
hafi samband við Smekkleysu og
vilji kaupa hitt og þetta sem tengist
Björk og Sykurmolunum. Mikið er
og spurt um breiðskífuna Glíng-gló,
sem aðeins var gefin út í takmörk-
uðu upplagi ytra, 20.000 eintökum
sem seldust upp á fyrsta degi. Til
að mæta þessari eftirspurn og nýta
sér nýjustu tækni hefur Smekkleysa
komið sér upp „heimasíðu" á alþjóð-
lega tölvunetinu Internet, sem um
30 milljónir manna nota að stað-
aldri, en að sögn Þórs sem sér um
rekstur Smekkleysu á Internetinu
nota tugir manna sér þessa þjón-
ustu á degi hveijum, en þar má sjá
plötuumslög, hlusta á búta af lögum
og lesa sitthvað um Smekkleysu og
panta útgáfu fyrirtækisins, bæði
nýja og gamla, aukinheldur sem
lesa má ljóð valins ljóðskálds, sem
um þessar mundir er Bragi Olafs-'
son, en ljóð hans birtast á skjánum
á ensku og innan skamms verður
hægt að heyra upplestur á ljóðum
hans. Þór segir og að þessi tölvu-
hlið Smekkleysu eigi eftir að vaxa
ásmegin, því myndbönd eigi eftir
að bætast við, myndasýningar verði
haldnar á netinu og þar fram eftir
götunum. Af þessu má því ráða að
þó rekstur Smekkleysa hafi á stund-
um gengið erfiðlega fylgjast eigend-
ur fyrirtækisins og stjórnendur með
tímanum og nýta hvert tækifæri til
að tryggja rekstur þess sem best.
WW Gamlingjar og
góóingjar"
Eins og getið hefur Smekkleysa
komið sér fyrir í Bandaríkjunum og
þar hefur Sigtryggur Baldursson,
sem dvelst í Madison hvar kona hans
er í námi, ábyrgur fyrir Bandaríkja-
deildinni. Hann segir að verið sé að
opna skrifstofu í Chicago í samvinnu
við fyrirtækið Feelgoodallover, sem
rekið er af „gamlingjum og góðingj-
um“. Sigtryggur segir að fyrirhuguð
sé útgáfa á plötu með Kolrössu
krókríðandi vestan hafs, „og einnig
höfum við eldri útgáfur til sölu og
dreifingar, en margir hafa spurt um
til að mynda plötur Purrks Pillnikks
og Þeys. Kolrössur verða fyrstar, en
síðan koma Unun, Sveinbjörn Bein-
teinsson, Bogomil og fleira og fleira
og svo gefin við út safndiska með
Purrkinum og Þey í fyllingu tírnans."
er femínískt og hún beitir gjarna
sjálfstæðri aðferðafræði, sálgrein-
ingu og heimspeki í skrifum sínum
og menningargreiningu. Hún er tví-
mælalaust einn af áhugaverðustu
bókmenntafræðingum á Norðurlönd-
um í dag.
Frekari upplýsingar um fræðistörf
og opinbera þátttöku Ebbu Witt-
Brattström er að finna f kynningar-
riti Norræna hússins um Norrænu
bókakynninguna 1995.
(ÞýAing Dagný
Kristiónsdóttir)
AMORGUN, sunnudag kl. 15,
verður frumsýnt á Smíðaverk-
stæðinu leikritið Lofthræddi örninn
hann Örvar, sem byggður er á sögu
Lars Klinting.
Leikgerðin er eftir Stalle Ahrre-
man og Peter Engkvist, sem einnig
er leikstjóri sýningarinnar. Þýðing-
una gerði Anton Helgi Jónsson, en
lýsingin er í höndum Páls Ragnars-
sonar. Björn Ingi Hilmarsson leikur
öll hlutverkin og segir söguna með
látbragði, söng, dansi og leik.
Leikritið fjallar um Örvar, sem er
örn, en er svo skelfilega óheppinn
að vera lofthræddur. Hann þráir
auðvitað heitt að fljúga um loftin
blá og með hjálp vinar síns, músar-
rindilsins, tekst honum að lokum að
yfirvinna ótta sinn og fljúga.
Peter Engkvist er sænskur og
lærður látbragðsleikari. Hann setti
á stofn Teater Pero í Stokkhólmi
ásamt leikaranum Roger Westberg
og var markmiðið leikhús án tak-
markana þar sem blandað er saman
látbragði og ýmsu öðru í tjáningar-
formi leiklistarinnar. Ætlunin var
að gera hið ómögulega mögulegt —
komast út fyrir takmörk sín og hafa
gaman að því í öllum alvöruleikan-
um. Hann hefur komið til íslands
fimm sinnum frá því árið 1992 að
hann kom hingað með Hamlet-sýn-
ingu, sem hann setti á svið í Borgar-
leikhúsinu í tengslum við Listahátíð.
Síðan hefur hann haldið hér nokkur
námskeið, meðal annars íspuna og
látbragðsleik.
Blaðamaður hitti þá Peter og
Björn á æfingu á Smíðaverkstæðinu.
Þaó veróur aó reyna og
þá getur maóur allt
Peter sagði um söguna að hún
væri um lofthræðslu og það að sýna
hugrekki, því sá einn er hugrakkur
sem er hræddur. „Ég las bókina og
varð alveg heillaður af sögunni. Mig
langaði að færa hana í leikbúning
og hugsaði um það lengi en sá enga
leið til þess. Það virtist ómögulegt.
En, eins og segir í leikritinu, þá
verður maður að reyna. Ég bauð því
leikaranum Stalle Ahrreman að
reyna með mér að gera hið ómögu-
lega og hann sagði já! Við lærðum
margt af þessu leikriti og ekki síst
þetta með að reyna því þá getur
maður allt.
Það þarf ekki mikla ytri umgjörð
til að gera leiksýningu. Við leggjum
mikið uppúr einfaldleika og sviðið
er ekki fyllt með leikmynd heldur
fyllir leikarinn sjálfur rýmið. Þetta
krefst að sjálfsögðu mjög mikils af
leikaranum og er ekki bara spum-
ing um leikinn heldur þarf hann að
nota alla þá hæfíleika sem hann
býr yfir. Björn Ingi hefur allt til
að bera sem þetta leikrit krefst.
Aðalatriðið hjá mér er að ég vil
hafa gaman af því sem ég er að
gera. Leikhúsið verður að gera eitt-
hvað fyrir mig sem áhorfanda og
vera ögrandi. Þetta leikrit er
skemmtilegt fyrir börn en er þó
ekki hugsað sérstaklega fyrir börn
heldur er ég að segja það sem mér
liggur á hjarta."
Bjöm Ingi og Peter hittust fyrst
á leiklistahátíð í Noregi vorið 1993.
Síðan hefur Björn meðal annars
sótt hjá honum námskeið og þróun-
in varð sú að þeir ákváðu að setja
upp þessa sýningu hér.
Aö koma sjólf um sér
á óvart
Ég spyr Bjöm hvernig sé að leika
svona hlutverk. „Ég tók þetta sem
áskorun. Ég hef aldrei gert neitt
þessu líkt og mig langaði að vita
hvort ég gæti það. í þessu hlut-
verki skynja ég sjálfan mig mjög
sterkt sem leikara og kem ég sjálf-
um mér á óvart og það er alltaf
skemmtilegt að koma sjálfum sér á
óvart.
Ef ég reyni einhvern veginn að
lýsa þessari tilfinningu þá skynja
ég sjálfan mig meira eins og hljóm-
sveit heldur en eitt hljóðfæri.
Mig langar til að taka undir með
Peter að það þarf ekki alla þessa
umgjörð, sem venjulega er í leikhús-
um, til að búa til góða Ieiksýningu.
Einfaldleikinn er oftast sterkastur.“
Þess má að lokum geta að Loft-
hræddi örninn hann Örvar fékk
verðlaun sem besta barna- og ungl-
ingaleikrit leikársins 1991- 92 í
Svíþjóð.
S.A.
ROTTÆK
ENDURSKOÐUN
Á VIÐTEKNUM
HUGMYNDUM
EBBA Witt-Bratts-
tröm er fædd árið
1953. Hún hefur verið
virk í nýju kvennahreyf-
ingunni í Svíþjóð frá því
á áttunda áratugnum og
tók þátt í hreyfingu
„stödstrumporna" sem
hafa borið fram mikla
gagnrýni á jafnréttis-
stefnu hefðbundnu
stjórnmálaflokkanna.
Edda er öldungis ófeimin
við að láta róttækar
skoðanir sínar í ljós,
blaðamönnum til mikill-
ar ánægju. Hún er mjög
áberandi í femínískri
umræðu í Svíþjóð, vin-
sæll fyrirlesari um öll Norðurlönd og
ákaflega virtur bókmenntafræðingur.
Ebba Witt-Brattström er doktor í
Ebba
Witt-Brattström
fræðum og stofnaði m<
öðrum menningartím
ritið Divan. Hún var e
af þeim fyrstu til :
kynna kenning;
franska táknfræðing
ins Juliu Kristevu
Norðurlöndum. Hún ri
stýrði úrvali úr verku
Kristevu á sænsku c
skrifar mjög góð:
formála að bókinni se
heitir Stabat Mater
Julia Kristeva í urv;
(1990). Árið 1993 ko
út safn ritgerða um ból
menntir eftir Ebbu Wit
Brattström sem heit
Ur könets mörker. Lit
eraturanalyser. Sjónarhorn henn: