Morgunblaðið - 06.04.1995, Blaðsíða 2

2 E FIMMTUDAGUR 6. APRÍL 1995
MORGUNBLAÐIÐ
KOSNINGAR 8. APRIL
Að skapa var-
anlega framtíð
GUÐRUN Helga-
dóttir skrifar grein í
DV 31. mars, sem hún
nefnir Hvers eiga fatl-
aðir að gjalda? Þar
heldur hún því fram að
„það sé sérkennilegt að
forystufólk í baráttunni
fyrir jafnrétti fatlaðra
og þroskahefra skipi
sér í sveit með Alþýðu-
flokknum". Ég hlýt að
taka þetta til mín enda
aðhyllumst við, sem á
einhvern hátt tengj-
umst málefnum fatl-
aðra, bæði fatlað fólk
og talsmenn þess,
margskonar lífsskoð-
Ásta B.
Þorsteinsdóttir
anir og skipum okkur í alla stjórn-
málaflokka.
Fyrir mína parta er það hins veg-
ar rökrétt, að ég skipi mér í sveit
með félagshyggjuflokki sem setur
mannréttindi, jöfnuð og frelsi á odd-
inn en lætur ekki beita sér fyrir
vagn neinna sérhagsmuna. Alþýðu-
flokkurinn er slíkur flokkur. Hann
er frumkvæðisflokkur í íslenskum
stjórnmálum, sem vill bijóta upp
sjötíu ára gamalt sérhagsmuna-
kerfi. Hann vill viðhalda velferðar-
kerfinu, þar sem þess er mest þörf,
en gera markvissara og sveigjan-
legra, svo það geti betur staðið við
bak einstaklinga sem eiga rétt á
stuðningi um lengri eða skemmri
tíma. Á erfíðum tímum er velferðar-
kerfíð í hættu, svo sem sjá má af
vanda Norðurlandanna nú og ný-
legri reynslu Nýsjálendinga sem
fyrir fáeinum árum áttu eitt besta
velferðarkerfí í heimi, en búa nú við
samdrátt sem kemur hastarlega nið-
ur á fötluðu fólki, fátæku, öldruðu,
sjúku og atvinnulausu. Hér á landi
verður að veija velferðarkerfið og
gera það skilvirkara með því að efla
það þar sem þörfin er mest, en skera
brott kalviði sem hefur dagað uppi
í skrifræði hagvaxtartíma frá síðari
heimsstyijöld.
Fatlaðir eru
fjölbreytilegur hópur
Það er bersýnilegt af grein Guð-
rúnar Helgadóttur, að hún hugsar
um fatlaða, aldraða og örorkuþega
sem afmarkaða og einslita hópa í
samfélaginu, hópa sem aðrar reglur
eiga að gilda um en allan þorra
manna. Þessi hugsun er tíma-
skekkja. Þetta fólk er jafn fjölskrúð-
ugur hópur og aðrir íslendingar.
Það hefur ólíkar þarfír líkt og aðr-
ir, en ekki einungis sérþarfír sem
sérkerfí og sérreglur taka til. Fatlað
fólk býr við meiri fátækt, minni
menntun og minna svigrúm en allur
þorri manna og eiga sérkerfín sinn
þátt í að viðhalda því ástandi. Þess
vegna snýst barátta fatlaðra og
þroskaheftra ekki síst um það að
hver og einn verði metinn sem full-
gildur einstaklingur í samfélagi sem
virðir og metur hæfíleika og getu
sérhvers manns, og lagar almenna
þjónustu að þörfum allra þegna
sinna. Hver sá sem þarfnast stuðn-
ings til að leggja sitt af mörkum í
samfélaginu, í skóla, á vinnumark-
aði eða í frístundunum, verður að
geta komist leiðar sinnar og fengið
aðstoð. Þetta á að vera sjálfsagt
réttlætismál. Fatlað fólk, þroskaheft
og aldrað þarf á hinn bóginn mism-
ikinn stuðning. Það sem öllu máli
skiptir er að stuðningurinn sé mið-
aður við þarfir hvers og eins. Þörf
fyrir aðstoð er mismunandi frá ein-
um einstaklingi til annars og sami
einstaklingur hefur breytilegar
þarfír eftir aidri og aðstæðum. Vel-
ferðarkerfíð okkar þarf að byggjast
á almennum rétti allra til mann-
sæmandi lífs, vera sveigjanlegt og
umfram allt mannúðlegt. Við sem
störfum að réttindagæslu fatlaðs
fólks höfum lært að sérkerfi og sér-
reglur sem ná eingöngu til tiltekinna
fiokka fólks með tiiteknar skerðing-
ar eru seinvirk og
mæta oft illa þörfum
einstaklinganna og á
stundum aðgreina og
einangra fatlaða enn
frekar fremur en að
sameina þá heildinni.
Ný sýn — nýjar
leiðir
Á allra síðustu árum
hafa einmitt orðið hvað
mestar breytingar til
hins betra á réttarstöðu
fatlaðra. Nýendurskoð-
uð lög um málefni fatl-
aðra frá 1992 endur-
spegla nýja framtíðar-
sýn í málefnum þeirra.
Þetta vita þeir sem hafa fylgst með
hagsmunabáráttu fatlaðra á undan-
fömum árum. Þessar breytingar
boða nýja sýn í þjónustunni. Þad
Hér á landi verður að
verja velferðarkerfið,
segir Asta B. Þor-
steinsdóttir, og vill að
það verði gert skilvirk-
ara með því að efla það
þar sem þörfín er mest.
var meðal annars vegna óska hags-
munasamtaka fatlaðra, Landssam-
takanna Þroskahjálpar og Öryrkja-
bandalags íslands að húsaleigubæt-
ur voru teknar upp. Forystumenn
þeirra töldu þetta vera eitt af þeim
skrefum sem þyrfti að stíga til þess
að jafna kjör fatlaðra. Enda sýna
útreikningar Þjóðhagsstofnunar
glöggt að þetta var rétt mat. Þessi
búbót hefur fært þeim sem eru lægst
launaðir auknar ráðstöfunartekjur
sem nema 10-17% á mánuði. Fyrir
nær alla örykja þýðir þetta verulega
bætt kjör, með örfáum undantekn-
ingum þó hjá þeim sem borga mjög
háa húsaleigu. Hnökrar sem voru á
framkvæmd á lögum samanber nið-
urfellingu gjalda til Ríkisútvarps,
sem verður að telja mistök í fram-
kvæmdinni fremur en pólitískan
vilja manna, hafa verið lagfærð.
Það var einnig ósk þessara sömu
samtaka að fötluðum voru færð
aukin réttindi í félagslega húsnæðis-
kerfínu. Þannig náðist tvennt. í
fyrsta lagi að aukning fékkst á íjár-
magni til húsnæðisöflunar fyrir fatl-
aða og í öðru lagi það að réttindi
þeirra væru tryggð eftir sömu leið-
um og annarra þjóðfélagsþegna.
Til að hafa það sem sannara reyn-
ist vil ég ennfremur láta þess getið
að eftir samráð við ofantalin hags-
munasamtök fatlaðra var sú leið
valin að veita ákveðnum hluta af
ráðstöfunarfé Framkvæmdasjóðs
fatlaðra til frekari liðveislu, sem er
ein af nýjum mögulegum leiðum til
þess að auka á sjálfstæði fatlaðra
til búsetu og þátttöku í samfélaginu
almennt. Heimilt er einnig að frjár-
magna 10% af kaupverði félagslegra
íbúða úr sjóðnum sem og að fjár-
magna að hluta til breytingar á
aðgengi bygginga með það að
markmiði að samfélagið allt verði
öllum aðgengilegra.
Jöfnuður, mannúð og virðing
Öimususjónarmið fyrri tíma hafa
vikið fyrir kröfunni um jöfnuð og
virðingu. Réttindabarátta fatlaðra
snýst ekki síst um það, hér og í
nágrannalöndum okkar, að fatlaðir
fái sömu þjónustu á sömu stöðum
og aðrir þjóðfélagsþegnar, en að
þjónustan sé sniðin að ólíkum þörf-
um einstaklinganna. Til að þetta
takist þarf að efla stoðir velferðar-
kerfisins, vinnumarkað, mennta- og
heilbrigðisstofnanir og alla almenna
þjónustu. Með þetta að leiðarljósi
þurfa ríki og sveitarfélög að nýta
vel hveija krónu sem á að standa
undir velferðarkerfinu. Við þurfum
öll að búa við full mannréttindi og
verðum að geta gengið að aðstoð
vísri, ef við fötlumst, missum vinn-
una eða veikjumst til langframa.
Vonandi má líka treysta því, að við
sjálf, foreldrar okkar og síðar böm
njóti aðstoðar á ævikvöldinu til þess
að lifa það með fullri reisn, hvernig
svo sem Elli kerling á eftir að leika
okkur. Ég treysti því að Alþýðu-
flokkurinn, sem vill efla hér nútí-
malegt atvinnulíf og frjáls viðskipti
í markaðsbandalagi við þau ríki sem
okkur eru skyldust, geti stuðlað að
því að nægur arður skapist í þjóðfé-
laginu til þess að tryggja velferð
allra íslendinga í framtíðinni.
Sérkerfi og staðlaðar reglur um
sporslur til svokallaðra undirmáls-
hópa, verða að víkja fyrir framsæk-
inni hugsjón um jöfnuð, mannúð og
virðingu fýrir öllum þegnum þessa
lands. Slíkt verður aðeins gert með
tryggum tekjustofnum, aðhaldi og
sveigjanleika. Alþýðuflokkurinn vill
eitt samfélag fyrir alla, ekki sér-
hagsmunasamfélag hinna efnuðu,
menntuðu og fullfrísku.
Höfundur er hjúkrunarfræðingur,
formaður Landssamtakanna
Þroskahjálpar og skipar 3. sæti á
iista Alþýðuflokksins í Reykjavik.
Bergþór
Bjarnason.
Steinunn V.
Óskarsdóttir.
Sigríður Ingibjörg
Ingadóttir.
• •
Utaf með Ossur!
ÖSSUR Skarphéðinsson fór mik-
inn í prófkjörsbaráttu Alþýðuflokks-
ins fyrir síðustu kosningar. Var
ekki annað að heyra en þessi fyrr-
verandi formaður Stúdentaráðs ætl-
aði sér á þing til að gerast skelegg-
ur baráttumaður þeirra sjónarmiða
sem hann hafði barist fyrir á árum
áður, sannkallaður fulltrúi ungu
kynslóðarinnar.
Stjórnmálamenn hljóta að verða
dæmdir af verkum sínum fremur
en þeim yfirlýsingum sem þeir gefa
í hita kosningabaráttu. Stórkostleg-
ur munur á loforðum manns og
efndum merkir aðeins eitt: Mannin-
um er ekki treystandi. Það er því
þörf á að hressa upp á minni kjós-
enda skömmu fýrir kosningar svo
þeir eigi léttara með að vega og
meta sjálfir hvort slíkum mönnum
beri að greiða atkvæði sitt 8. apríl
næstkomandi.
Þegar lög um Lánasjóð íslenskra
námsmanna voru samþykkt á Al-
þingi 1992 gerði Össur grein fyrir
samþykki sínu á þeim. Kvaðst hann
myndi beita sér fýrir endurskoðun
þeirra strax að ári, ef í ljós kæmi
að lögin þjónuðu ekki þeim tilgangi
að jafna aðgang fólks til menntun-
ar. Það var reyndar ljóst frá upp-
hafi að sú yrði raunin, en þeim sem
trúa engu nema blákaldri eftirávitn-
eskju mátti vera Ijóst innan árs
hveijar afleiðingar láganna væru.
Barnafólki og fólki af landsbyggð-
inni fækkaði í námi. Námsmönnum
var gert að velta láni heillar annar
á 10% vöxtum í bankakerfinu allan
námstímann. Þannig voru bönkun-
um færð hundruð milljóna, hærri
upphæð en oftekin lán sem greidd
voru upp innan tíu mánaða í eldra
kerfinu. Ljóst var að kerfíð var orð-
ið vasapeningakerfi fyrir námsmenn
sem bjuggu í skjóli foreldra sinna,
en ekki sjóður sem jafnaði aðstöðu
fólks til að afla sér menntunnar.
Frumkvæði að endurskoðun lag-
anna kom samt aldrei.
Menntun þegnanna,
segja þau Bergþór
Bjarnason, Steinimn
V. Óskarsdóttir og
Sigríður Ingibjörg
Ingadóttir, er visku-
brunnur framtíðar.
Fyrir silfurslegínn
ráðherrastól
Össur sveik námsmenn án þess
að láta svo lítið að greina nokkum
tímann frá því hver ástæðan væri
fyrir því að hann sviki loforð sitt.
í kosningabaráttunni hefur komið
í ljós að meirihluti Alþingis vill
breytingar á þessum fáránlegu lög-
um, allir flokkar, nema Sjálfstæðis-
flokkurinn, vilja breytingar. Fmm-
kvæði þingflokksformanns eða ráð-
herra Álþýðuflokks hefði getað knú-
ið á um breytingar fyrr og komið í
veg fyrir fjöldaflótta þeirra úr námi
sem þurfa námsaðstoð. Framtíð fjöl-
margra ungmenna væri ekki í mol-
um á tímum atvinnuleysis. Menntun
þegnanna er viskubrunnur framtíð-
ar sem verður að vera hægt að
ausa úr. í ljósi þessa verður vart
tekið mark á Össuri og forystu Al-
þýðuflokksins um framtíð mennt-
unar í landinu. Námsmenn sem
greiða Alþýðuflokknum atkvæði í
þessum kosningum eru að senda þau
skilaboð að þeim sé sama þótt menn
svíki loforð sín við þá. Og þar með
að þeim sé ekki alvara með að kosn-
ingarnar snúist um menntamál.
Höfundar eru fyrrverandi
fulltrúar Röskvu í Stúdentaráði
Háskóla íslands og félagar í
Kvennalistanum.
Timi Johonnu er liðinn
UNDANFARNA
mánuði hefur fátt verið
meira áberandi í stjórn-
málalífí landsmanna en
tilkoma Þjóðvaka,
stjórnmálahreyfíngar
Jóhönnu Sigurðardótt-
ur. í upphafí fékk þetta
framboð mikinn með-
byr meðal kjósenda, en
nú virðist þar orðin
mikiJ breyting á. Eftir
að framboðslistar Þjóð-
vaka voru birtir og
stefnumálin kynnt hef-
ur fylgið minnkað til
mikilla muna. Margt
bendir því til, að tími
Þjóðvaka sé liðinn fyrr
Kristján Jóhann
Steinsson
en nokkurn óraði fyrir og kunna
að vera á því ýmsar skýringar.
Stjórnmálaflokkur eins manns
Þjóðvaki varð til í kjölfar þess
að Jóhanna Sigurðardóttir beið
ósigur í formannskjöri á flokksþingi
Alþýðuflokksins í júní á síðasta ári.
Það má fullyrða, að
samtökin hefðu aldrei
orðið til, ef nokkrir
tugir þingfulltrúa
hefðu greitt atkvæði á
annan veg. Sú stað-
reynd sýnir, að for-
sendurnar fyrir fram-
boðinu eru harla veik-
ar. Hér var ekki um
það að ræða, að fjöldi
fólks vítt og breitt um
landið tæki saman
höndum til að hafa
áhrif í stjómmálum,
heldur var hér á ferð-
inni leikur í valdatafli
eins stjórnmálamanns.
Það breytir ekki eðli
málsins, þótt þessum stjómmála-
manni hafí tekist að manna fram-
boðslista út um landið með fallk-
andídötum og flóttamönnum úr öðr-
um flokkum. Þjóðvaki er samkvæmt
uppruna sínum og eðli eins manns
flokkur. Reynslan sýnir að slík
framboð geta um stund fengið tals-
Málflutningur Þjóðvaka
samanstendur af innan-
tómum Försum, segir
Kristján Jóhann
Steinsson, sem segir
tíma Jóhönnu liðinn.
vert fylgi, en dæmin sanna líka að
það fylgi hverfur fljótt.
Gjaldþrota hugmyndafræði
Málflutningur talsmanna Þjóð-
vaka hefur verið harla yfirborðsleg-
ur í kosningabaráttunni. Hann hef-
ur einkennst af innantómum frösum
á borð við: „Við erum hreyfing
fólksins", — „Minn tími er kominn"
— og „Okkar tími er kominn“. Það
læðist að manni sá grunur, að ef
kosið hefði verið í desember eða
janúar hefði þetta dugað, en þegar
þessi slagorð hafa verið endurtekin
mánuðum saman án þess að neinar
bitastæðar hugmyndir eða tillögur
fylgi, þá er hætt við að kjósendum
ofbjóði málefnafátæktin.
Það litla, sem komið hefur frá
Þjóðvaka og kalla má málefna-
stefnu, er ekki björgulegra. Það ber
vott um afar gamaldags, sósíalískan
hugsunarhátt. Aðallega gengur
málflutningurinn út á að ríkið eigi
að gera hitt og þetta og til þess
að fjármagna loforðin á að seilast
dýpra í vasa skattgreiðendanna.
Hér er um að ræða stefnu, sem
hvarvetna hefur beðið skipbrot. Um
allan heim hafa menn verið að gera
sér ljóst, að leiðin til bættra lífs-
kjara verður ekki farin með auknum
ríkisútgjöldum og skattheimtu held-
ur með því að gefa fólki og fyrir-
tækjum svigrúm til athafna og
sjálfsbjargar. Ef Þjóðvaki telur sig
hafa eitthvað nýtt fram að færa
að þessu leyti, þá er þar um mis-
skilning að ræða.
Það eru því ekki aðeins skoðana-
kannanirnar sem benda til þess að
tími Þjóðvaka og Jóhönnu sé liðinn.
Tími hugmyndafræði hennar er líka
löngu liðinn.
Höfundur er stjórnarmaður í
Heimdalli.