Morgunblaðið - 22.06.1995, Blaðsíða 6

6 B FIMMTUDAGUR 22. JÚNÍ 1995
MORGUNBLAÐIÐ
VIÐSKIPTI
Eftir-
launamál
í brenni-
depli
Fjármál á fimmtudegi
íslenskar og bandarískar kannanir benda til þess
að margur geti styrkt þekkingu sína á eigin gár-
málum á eftirlaunaárunum. Sigurður B. Stefáns-
son segir að best sé að gera áætlun um fjármál
eftir starfslok nú þegar og endurskoða hana ár-
lega í ljósi nýrra upplýsinga
Dagana 8. til 11. maí sl.
birti dagblaðið USA
Today úttekt á eftirla-
unamálum Banda-
ríkjamanna og var
hún eitt af meginvið-
fangsefnum blaðsins alla ijóra dag-
ana. Bandaríkjamenn og raunar
flestar aðrar vestrænar þjóðir hafa
áhyggjur af þeim miklu breytingum
á þjóðfélagsþáttum sem eru fram-
undan þegar stóru eftirstríðsár-
gangarnir koma að starfslokum.
Stóru eftirstríðsárgangarnir eða
“the baby boomers“ eins og Banda-
ríkjamenn nefna þá, teljast vera
76 milljónir manna þar sem fædd-
ust á árunum frá 1946 til 1964 en
eftir það tók fæðingum að fækka
aftur. Upphafsorðin í fjögurra daga
greinarflokki USA Today voru svo-
hljóðandi. „Stóru eftirstríðsárgang-
amir ólust upp á árunum þegar
nútímalífsþægindi voru að verða
sjálfsagður hlutur. Þegar þetta fólk
fer að nálgast starfslok tekur við
alveg nýr kafli í lífinu. Ástæðan
er sú að þessi kynslóð forréttind-
anna mun aldrei ná að safna nægu
sparifé (og réttindum í lífeyris-
sjóði) til að hafa efni á því að fara
á eftirlaun."
„Þú þarft að eiga milljón
dollara til að geta hætt að
vinna“
Elstu „blómsturbörnin" eða
“boomers" verða fimmtug á næsta
ári samkvæmt skilgreiningu
Bandaríkjamanna. Eftir eru því um
sextán ár af starfsævinni en marg-
ir stefna að starfslokum hálfsjötug-
ir. Samkvæmt Gallup könnun fyrir
USA Today og CNN sjónvarpsstöð-
ina lögðu fjórir af hveijum tíu að-
spurðra minna fyrir en eitt þúsund
dollara á árinu 1994 (um 65 þús.kr.
eða 5.400 kr. mánuði). í sömu
könnum kom fram að tveir af hveij-
um þremur sem voru spurðir töldu
að afkoman yrði jafngóð eða betri
eftir starfslok heldur en hún er nú.
Jafnframt kemur fram að þrír af
hveijum fjórum telja hættu á því
að afkoman verði ekki góð eftir
starfslok.
Á forsíðu USA Today daginn
sem úttektin hófst birtist mynd af
hjónum bókstaflega á kafi í dollara-
seðlabúntum og fyrirsögnin var:
„Þú þarft að eiga eina milljón doll-
ara til að geta farið á eftirlaun"
(um 65 milljónir íslenskra króna).
Lítum nú aðeins nánar á tölurnar
til að sjá hvernig- ber að skilja þá
fullyrðingu.
Á vinnublaðinu hér á síðunni er
stillt upp dæmi um fjármál banda-
rískrar fjölskyldu sem er að treysta
Qárhag sinn til eftirlaunaáranna.
Tölur í dæminu eru að mestu úr
úttekt USA Today sem vitnað var
tH hér að framan en hafa verið
lagaðar lítillega að íslenskum stað-
háttum. Forsendur blaðsins eru
þær að árslaun séu 50 þúsund doll-
arar (um þijár milljónir króna eða
250 þús.kr. á mánuði ef gengi doll-
arans er reiknað á kr. 60, ekki fjarri
áætluðum mánaðarlaunum vísi-
töluíjölskyldunnar íslensku). Dæm-
ið á við um fjölskyldu þar sem fyrir-
vinnur eru 45 ára og áætlað er að
starfslok verði við 65 ára aldur.
Dæmið er reiknað hjá Fidelity In-
vestments fyrir USA Today og þar
er gert ráð fyrir því að fjölskyldan
verði níræð, þ.e. lifi af eftirlaunum
í aldarfjórðung eftir starfslok.
Margir munu lifa í
aldarfjórðung eftir starfslok
Sá aldur er hærri en almennt
er miðað við í _____
skipulagi fjár-
mála til eftirla-
unaára á ís-
landi og leiðir
til þess að eign
í starfslok þarf
að vera hærri —.............»■-...
en almennt er
reiknað með hér. Jafnframt hækk-
ar eign í starfslok vegna þess að
reiknað er með því að fjölskyldan
þurfí 70-80% af tekjum fyrir starfs-
lok allt eftirlaunatímabilið en oft
er reiknað með lægra hlutfalli eftir
því sem líður frá starfslokum. Þá
er reiknað með 4% raunávöxtun
sparifjár á árunum til starfsloka
en 3% raunávöxtun á eftir starfs-
lok.
Dæmi USA Today er sett upp
með eftirfarandi hætti eftir að búið
er að umreikna fjárhæðir í íslensk-
ar krónur og staðfæra lítillega.
Miðað er við að árstekjur eftir
starfslok séu 2,4 m.kr. eða 200
þús.kr. á mánuði fyrir skatta en
þetta eru um 80% af tekjum fyrir
skatta sem eru um 250 þús.kr.
Reiknað er með því að lífeyrir frá
lífeyrissjóðum og almannatrygg-
Fjármál á eftirlaunaárum
Tekjuþörf eftir starfslok I Dæmi i usa TodayT
1.200
100
A ári A mánuði
í þús. kr. i þús. kr.
A. Utgjöld á eftirlaunaárum [ 2.4001 ~~2öö
Áætluð útgjöld á eftirlaunaárum. Oft er miðað
við 70-80% af útgjöldum á árunum fyrir starfslok
B. Lífeyrir frá lífeyrissjóði og
Tryggingastofnun rfkisins
C. Mismunur af eigin sparifé
Tölumar eru reiknaðar með þvi að draga
töluna í lið B frá lið A
Markmið um sparifé til eftirlaunaáranna
D. Hvenær eru starfslok áætluð
1.200
100
Tölur lesandans
Á ári Á mánuði
I þús. kr. í þús. kr.
17,4
Aldur við starfslok 55 60 62 65 67 70
Margfeldisstuðull 21,5 19,6 18,8 17,4 16,4 14,9

E. Sparifé við starfslok
Sparifé sem þarf við starfslok til að ná settu marki er
reiknað með því að margfalda töluna í C meó stuðlinum í D
Sparifé samtals á árinu 1995
F. Samtals sparifé Q
Hér kemur summutala sparifjár í verðþréfum,
á bankareikningum og aðrar peningalegar eignir
G. Hve mörg ár eru eftir í starfslok[H
Reiknið árin fram að áætluðum starfslokum
20.880
3.000
2,19
Árafjöldi tll starfsloka 5 10 15 20 25 30 35
Margfeldisstuðull 1,22 1,48 1,80 2,19 2,67 3,24 3,95
sparifjár við starfslok
6.570
Bandaríkjamenn og
Japanir eiga stærstu
eftirlaunasjóðina ...
Bandaríkin
—Japan
-Bretland
----Þýskaland, 4%
V-------Holland, 3%
.L\ '----------Frakkland,3%
Aðrir \— Sviss, 3%
Heildarstærð eftírlaunasjóða í öllum löndum
samtals er um sjö þúsund milljarðar Banda-
ríkjadollara eða sem svarar um fjórtán
1,9 miliiónirkr.
... en eign á mann í eftirlauna-
sjóðum er mest í Sviss
Sviss ■■■■■■■■
945 þús.kr.
923 þús.kr.
827 þús.kr.
755 þús.kr.
736 þús.kr.
478 þús.kr.
271 þús.kr.
252 þús.kr.
Holland
Japan
Bretland
Bandarikin
ÍSLAND
Sviþjóð
Þýskaland
írland
Margfaldið töluna í línu F með stuðlinum i línu G
Reglulegur sparnaður til að ná settu marki
I. Nýtt sparifé til viðbótar [ 14.310 j
Dragið sparifé í línu H frá áætluðu sparifó við
starfslok í línu E
J. Lagt fyrir reglulega til starfsloka I 0,033 l
Setjið í reitinn margfeldisstuðulinn úr töflunni
Árafjöldi til starfsloka 5 10 15 20 25 30 35
Margfeldisstuðull 0,184 0,083 0,049 0,033 0,024 0,017 0,013
K. Reglulegur sparnaður
til starfsloka
Margfaldið sparifé í linu I með margfeldistuðli í lið J
472
39
Hlutfall 65 ára og eldri til ársins 2030
20%
-1-------------r
1991-95 2001-05 2011-15 2021-25
Sparnaður í iðn-
ríkjunum fer hratt
minnkandi
ingakerfinu nemi helmingi af þess-
um tekjum eða 100 þús.kr. á mán-
uði. Á Islandi er grunnellilífeyrir
lijóna frá Tryggingastofnun ríkis-
ins nú kr. 23.258 á mánuði og því
gæti greiddur lífeyrir frá lífeyris-
sjóðum numið kr. 76.742 á mánuði
í íslensku útfærslu þessa dæmis
(sjá nánar um eftirlaun frá lífeyris-
sjóðum hér á eftir).
Þannig þarf að reikna með 100
þÚs.kr. tekjum mánaðarlega af eig-
in sparifé til að ná 200 þús.kr.
marki í mánaðarlaun eftir starfs-
lok. Við íslenskar aðstæður kunna
þessi eftirlaun að virðast óþarflega
há en hafa þarf í huga að velferðar-
kerfið bandaríska er ekki eins örl-
átt og hér á landi og víða í Evr-
_____________ ópu. Margir þurfa
að greiða sjúkra-
tryggingar af laun-
um sínum og lækn-
is- og sjúkrakostn-
að sérstaklega ef
þeir eru ekki nægi-
........ lega vel tryggðir.
En það er líka gott
að hafa í huga að eftir 20 ár eða
30 ár hrökkva skatttekjur hins
opinbera hugsanlega ekki til að
standa undir allri þeirri velferðar-
þjónustu sem veitt er núna svo að
fólk gæti þurft að treysta á eigin
fjárhag í ríkari mæli en nú er nauð-
synlegt.
Um 21 m.kr. þarf til að halda
100 þús.kr. launum í 25 ár
Þá er komið að því að reikna
út hve mikið sparifé þarf að vera
til reiðu í starfslok til að geta stað-
ið undir 100 þús.kr. mánaðarlegum
tekjum til viðbótar við 100 þús.kr.
eftirlaun frá lífeyrissjóðum og al-
mannatryggingum. í töflunni í lið
D er að finna margfeldisstuðla sem
hækka eftir því sem starfslokaaldur
lækkar. Umrædd fjölskylda áætlar
að hætta að vinna þegar fyrirvinn-
ur eru 65 ára og í töflunni er marg-
feldisstuðullinn þá 17,4. Þegar
áætlaðar árstekjur af sparifé (kr.
1.200 þús.) eru margfaldaðar með
17,4 fæst áætlað sparifé í starfslok
eða tæplega 20,9 m.kr. Sá sem
ætlaði að vinna fimm árum lengur
eða til sjötugs margfaldar með
14,9 og þyrfti þá 17,9 m.kr. til að
hafa 100 þús.kr. á mánuði í tutt-
ugu ár.
Þá kemur að því að meta and-
virði núverandi sparifjár, þ.e. pen-
ingalega eign við 45 ára aldur. í
dæminu er sú tala þijár m.kr. en
vegna þess að tuttugu ár eru í
starfslok getur núverandi sparifé
ávaxtast allan þann tíma. Taflan í
lið G sýnir að sparifé 2,19-faldast
á tuttugu árum og þannig fæst í
lið H að núverandi sparifé verður
orðið 6.570 þús.kr. við starfslok.
Eins og fyrr segir er miðað við 4%
raunávöxtun á þessum árum. Með
því að draga þá tölu frá heildarspa-
rifé í starfslok, þ.e. 20,9 m.kr.,
fæst að nýtt sparifé sem safna
þarf og ávaxta á tuttugu árunum
til starfsloka er kr. 14,3 m.kr.
Tæplega 40 þús.kr. á mánuði
í 20 ár til að eignast 21 m.kr.
Þá er aðeins eftir hefðbundið
reikningsdæmi til að meta hve mik-
ið þarf að leggja fyrir mánaðarlega
í tuttugu ár til að fjárhæðin verði
14,3 m.kr. í lok tímabilsins ef
ávöxtun er að jafnaði 4% á ári.
Margfeldisstuðullinn í töflunni í lið
J við 20 ár er 0,033 og þannig
fæst (0,033x14.310) að árlega þarf
að leggja fyrir 472 þús.kr. eða lið-
lega 39 þús.kr. á mánuði.
Nú kann að vera að lesandanum
falli ekki tölurnar í þessu banda-
ríska dæmi í geð, finnist þær ef
til vill of háar eða hugsanlega of
lágar. Á vinnublaðinu eru reitir sem
nota má til að fylla inn eigin tölur.
Hafa verður í huga að vegna marg-
feldisstuðlanna í töflunum er jafnan
miðað við eftirlaun frá starfslokum
til 90 ára aldurs, svo og að jafnan
er miðað við 4% raunávöxtun af
sparifé til starfsloka og 3% raun-
ávöxtun eftir starfslok. Flestir ís-
lensku lífeyrissjóðanna senda árleg
yfirlit um áunnin stig sjóðsfélaga
eða jafnvel áætluð eftirlaun við
starfslok m.v. núverandi áunnin
réttindi. Almennt má miða við að
ávinnsla réttinda sé 1,8% á ári af
þeim launum sem greitt er af.
Þannig ætti sá sem greitt hefur í
almennan íslenskan lífeyrissjóð í
30 ár af 100 þús.kr. launum rétt
til um 54 þús.kr. eftirlauna á mán-
uði (0,018x30x100 þús.)
í úttekt USA Today kemur fram
að Bandaríkjamenn treysta al-
mannatryggingakerfi sínu afar
varlega eftir að komið er fram yfir
aldamótin og óttast að um niður-
skurð verði að ræða. Jafnframt
treysta þeir eftirlaunasjóðum sín-
um í mörgum tilfellum misvel. Að
þessu leyti eru íslendingar að öllum
líkindum betur settir en margar
aðrar þjóðir. Greiðslur úr almanna-
tryggingakerfinu á íslandi eru hlut-
fallslega lægri en víðast hvar ann-
ars staðar og hættan á niðurskurði
er þess vegna heldur minni og
a.m.k. verða áhrifin á hag eftirla-
unaþega hlutfallslega ekki eins
mikil og víða, t.d. í Suður-Evrópu-
löndum, þar sem fólk þarf að
treysta að mestu leyti á almanna-
tryggingakerfið á eftirlaunaárun-
um.
„Ein milljón dollara" virðist
vera afar rífleg áætlun
í fljótu bragði virðist vera afar
rúmt áætlað að bandarísk hjón sem
nú eru hálffimmtug þurfi að reikna
með því að eignast eina milljón
dollara fyriur starfslok til að geta
farið á eftirlaun. Skýringin á því
hve fjárhæðin í forsíðugrein USA