Morgunblaðið - 22.06.1995, Blaðsíða 10

10 B FIMMTUDAGUR 22. JÚNÍ 1995
MORGUNBLAÐIÐ
I
_________________VIÐSKIPTI______
Bætt nýtíng skattfjár
ÞAÐ SEM af er þessum áratug
hafa útgjöld hins opinbera
vaxið í flestum OECD-ríkj-
anna. í ár er talið að opinber útgjöld
muni nema um 51% af VLF að meðal-
tali í OECD-löndunum samanborið
við 43% árið 1979.
Þessi mikla aukning opinberra
útgjalda er áhyggjuefni og ef stjórn-
völd ætla sér að stöðva hana, er
nauðsynlegt að draga úr umsvifum
hins opinbera og auka skilvirkni í
opinberum rekstri. Friðrik Sophus-
son hefur sett fram stefnu um ný-
skipan í ríkisrekstri sem hefur að
markmiði að einfalda og bæta ríkis-
reksturinn og nýta betur þá fjármuni
sem til ráðstöfunar eru. Það er skylda
stjórnvalda að leita allra leiða til að
skattfé sé nýtt á eins hagkvæman
hátt og kostur er. í þessari grein
mun ég skýra hvernig stefnan um
nýskipan í ríkisrekstri getur stuðlað
að betri nýtingu skattfjár.
Útgjöldin aukast
í niðurstöðum nýlegra athugana,
sem gerðar hafa verið í Bandaríkj-
unum, kemur fram að ungt fólk á
• milli 18 og 35 ára trúir í meira mæli
á fljúgandi furðuhluti, en að velferð-
arkerfið verði í sams konar eða betri
mynd þegar það er koimð á eftirla-
unaaldurinn. Astæðan fyrir þessari
vantrú ungs fólks á því að velferðar-
kerfíð verði til staðar þegar að þeim
kemur er augljós. í útreikningum,
sem gerðir voru á vegum Boston-
háskóla, kemur fram að ef þróun
ríkisútgjalda þar ytra verður svipuð
þróuninni undanfama áratugi, þarf
tekjuskattur í Bandaríkjunum að
vera 82% eftir þijá áratugi til að
skattar haldi í við útgjöld. Þá er
auðvitað ekki reiknað með auknum
halla á ríkissjóði enda er öllum ljóst
að ríkishalli gengur ekki til lengdar
þar sem hann er auðvitað ekkert
annað en skattur á framtíðina.
í flestum OECD-ríkjum munu út-
gjöld á ákveðnum sviðum velferð-
armála aukast á næstu árum, meðal
annars vegna breyttrar aldursskipt-
ingar og fjölgunar ellilífeyrisþega.
Þessum auknu útgjöldum þarf ann-
aðhvort að mæta með hækkun skatta
eða með því að draga úr útgjöldum
á öðrum sviðum. Ljóst er að lengra
verður ekki gengið í hærri sköttum
þar sem of háir skattar verka letj-
andi á fólk og auka umsvif í neðan-
j arðarhagkerfinu.
Þrátt fyrir að þróunin hérlendis
síðustu áratugi hafi verið með svip-
uðu sniði og í nágrannalöndunum
hefur á síðustu fjórum árum náðst
árangur í.baráttunni við ríkisútgjöld-
in. Ríkisútgjöld hafa lækkað um
6-7% frá því á árinu 1991.
Sjónarhorn
Að sumu leyti verður að líta á ríkisreksturinn sömu
augum og stjórnendur fyrirtækja gera, segir
Þór Sigfússon og bendir á að ná verði sem mestri
hagkvæmni út úr rekstrinum og beita til þess
nýjustu aðferðum í stjórnun og rekstri
Að nýta betur
skattfé
Noíckuð hefur verið
rætt um þann hluta ný-
skipunar í ríkisrekstri
sem snýr að sölu ríkis-
fyrirtælqa. Hér á eftir
verður hins vegar fjallað
um þann þátt er snýr
að auknum gæðum op-
inberrar þjónustu, þ.e.
hvemig er hægt að nýta
opinbera fjármuni betur
en gert hefur verið án
þess að draga úr þeirri
þjónustu sem ákveðið
hefur verið að ríkið hafí
með höndum.
1. Aukin samkeppnisvitund
Forsenda fyrir aukinni samkeppn-
isvitund hjá hinu opinbera er bætt
stjómun og breytt samskiptaform
milli ráðuneyta og stofnana. í auk-
inni samkeppnisvitund felst að stofn-
anir fá aukið aðhald með því t.d. að
gerður er þjónustusamningur milli
ráðuneytis og stofnana þar sem til-
greint er hvaða þjónustu ráðuneytið
kaupir. Þegar hafa verið gerðir fjórir
samningar og vonir standa til að
þeim muni fjölga strax á þessu ári.
Þegar samningur liggur fyrir verður
auðveldara fyrir stjómvöld að bera
saman kostnað vegna þjónustunnar
hjá tilteknum opinberum stofnunum
og einkaaðilum. Stjórnendur stofn-
ana gera sér því betur grein fyrir
því að þeir verða að standa sig bæði
í verði og gæðum til að stjórnvöld
kaupi ekki þeirra þjónustu annars
staðar að.
Með sama hætti munu verkefna-
vísar, sem fjármálaráðherra kynnti
á sl. ári og birtast með fjárlagafrum-
varpinu fyrir árið 1996, stuðla að
bættum ríkisrekstri. Með verkefna-
vísum verður leitast við að birta eins
konar kennitölur úr rekstri stofnana
að nokkru leyti með svipuðu sniði
og gert er í einkarekstri. Þar verður
birtur starfafjöldi stofnunar, verk-
efnafjöldi o.fl. Með því gefst gott
færi á að bera saman einstakar stofn-
anir og skoða hvar megi hugsanlega
gera betur þegar um
sambærilega starfsemi
er að ræða. Aðgerðir
af þessu tagi ættu að
veita opinberum stjórn-
endum ástæðu og tæki-
færi til að bæta
frammistöðu stofnana
sinna, bæði með því að
hagræða innan
stofnunarinnar sjálfrar
og því að kaup’a þjón-
ustu af einkaaðilum
þegar það er hagkvæm-
ast.
2. Útboð
Útboð eru mjög öflug
og fljótvirk leið til auk-
innar hagkvæmni í opinberri þjón-
ustu. Með útboðsstefnu ríkisins sem
kynnt var árið 1993 hefur orðið mik-
il aukning á útboðum en ljóst er þó
að enn er umtalsvert svigrúm til að
auka útboð hjá hinu opinbera. Útboð
eiga bæði við þá þjónustu sem hið
opinbera veitir og kaup hins opinbera
á þjónustu. Stærstu verkefnin fram-
undan í útboðunum eru tilraunir með
útboð rekstrarverkefna, útboð á ráð-
gjöf og enn frekari styrking útboða
í vöru- og þjónustukaupum ríkis-
stofnana.
3. Innri samkeppni
Innri samkeppni felst í því að reynt
er að koma á samkeppni milli opin-
berra aðila sem veita sömu þjónustu
í þeim tilgangi að auka gæði þjón-
ustunnar og að draga úr kostnaði.
Þessari aðferð hefur verið beitt í
vaxandi mæli við opinbera þjónustu
á borð við heilbrigðis- og mennta-
mál. Með innri samkeppni er reynt
að fá framleiðendur þessarar þjón-
ustu til að bregðast við kröfum sinna
viðskiptavina á sem hagkvæmastan
hátt auk þess að gera viðskiptavinun-
um ljósan þann mun sem er á milli
hinna ýmsu stofnana í verði, gæðum
og fleiri þáttum.
Það er mismunandi eftir því um
hvaða þjónustu er að ræða hvernig
innbyrðis samkeppni er aukin, en
lykilatriði er að veita neytendum
Þór Sigfússon
upplýsingar um hinar ýmsu stofn-
anir og gefa þeim tækifæri til að
velja þá stofnun sem þeir telja best
uppfylla sínar þarfir. T.d. er hægt
að leyfa sjúklingum að velja sér
lækna og sjúkrahús og láta fjárfram-
lög fylgja sjúklingum til viðkomandi
stofnunar. Að sjálfsögðu þarf einnig
að veita stofnunum sveigjanleika og
tækifæri til að uppfylla þarfir við-
skiptavina sinna. A næstunni þarf
að skoða hvemig hægt er að koma
við innri samkeppni í ríkiskerfinu en
undirbúningsvinnu er að nokkru lok-
ið með samanburði á einingakostnaði
ríkisstofnana sem unnið var að í tíð
síðustu ríkisstjómar.
4. Umbætur í
starfsmannamálum ríkisins
Hægj; er að auka hagkvæmni í
opinberum rekstri með þvi að auka
sjálfstæði stofnana við gerð launa-
samninga, gera launkerfið sveigjan-
legra og koma á afkastahvetjandi
launakerfi.
Opinberi vinnumarkaðurinn hefur
hingað til verið niðumjörvaður af
mjög þröngum starfssamningum eða
vinnureglum. Laun eru oftast ákveð-
in samkvæmt stöðluðum launatöxt-
um og meira tillit tekið til starfsald-
urs en frammistöðu. Þetta ástand
hefur dregið úr hagkvæmustu nýt-
ingu vinnuafls innan opinbera geir-
ans. Á næstu ámm þarf að vinna
að því að samræma starfskjör opin-
berra starfsmanna við það sem ger-
ist á almenna markaðnum.
f stjómarsáttmála ríkisstjórnar-
innar segir að skoða beri sérstaklega
breytingar á starfsmannamálum rík-
isins. Því er von til þess að þessi
mikilvægi málaflokkur verði tekinn
til skoðunar á þessu kjörtímabili.
5. Opinberar fjárfestingar
Mikilvægt er að stjórnvöld láti
fjárfestingarákvaðanir sínar stjórn-
ast af því hvaða einstök verkefni
skila mestri þjóðhagslegri arðsemi í
stað þess að hugsa um aukna al-
menna fjárfestingarstigið. í þessu
sambandi má benda á það að hag-
kvæmari nýting þeirra opinberu fjár-
festinga sem nú þegar em til staðar
getur hugsanlega skilað meiri arð-
semi en nýjar fjárfestingar. Breyttar
áherslur í vegamálum á síðustu
ámm, þar sem aukið fjármagn hefur
verið lagt til vegagerðar á höfuð-
borgarsvæðinu, er skref í rétta átt.
Þar er tekið aukið tillit til arðsemi
einstakra vegaframkvæmda. Áfram
verður að halda á þeirri braut.
6. Eignir ríkisins
Ríkisvaldið á fasteignir um allt
land og ýmiss konar lausafé sem
*
Ráðstefnudeild Ferðaskrifstofu Islands tengist alþjóðlegu tölvuneti
Samstarf hafið við samtök
ráðstefnuskipuleggienda
RAÐSTEFNUDEILD Ferðaskrif-
stofu íslands hefur gengið til sam-
starfs við CONGREX, samtök fyrir-
tækja sem sérhæfa sig í skipulagn-
ingu ráðstefna og funda. Aðalskrif-
stofur CONGREX em í Hollandi en
aðildarfyrirtæki em nú í 15 löndum
Evrópu, Bandaríkjunum, Suður-
Ameríku og Asíu. Þessi fyrirtæki em
alls staðar leiðandi ráðstefnuskipu-
leggjendur á sínu svæði. ísland var
síðast Norðurlanda til þess að gerast
aðili að CONGREX, að því er segir
í frétt.
CONGREX byggist upp á alþjóð-
legu samstarfí á öllúm sviðum skipu-
lagningar og framkvæmda við ráð-
stefnuhald ásamt sameiginlegu
markaðsstarfi. Fulltrúar fyrirtækj-
anna hittast reglulega til þess að
fylgjast með þróun hver hjá öðrum
og til að skipast á hugmyndum. Einn-
ig er unnið að stefnumótun varðandi
sameiginleg markaðsmál en nú er í
undirbúningi sameiginlegt mark-
aðsátak CONGREX-aðila á Norður-
löndum. Fyrirtækin bjóða starfs-
fólki hvert hjá öðru að aðstoða við
undirbúning og framkvæmd stórra
ráðstefna og dreifíst því sú reynsla
og þekking sem skapast á milli að-
ildarfyrirtækja. Þetta samstarf
tryggir gæði þeirrar þjónustu sem í
boði er á hveijum stað og leiðir einn-
ig til þess að lausnir á vandamálum
sem upp kunna að koma á einum
stað nýtast hinum aðildarfyrirtækj-
unum til forvarnar og uppbyggingar’.
Fullkomið tölvukerfi
Þá hefur CONGREX þróað eitt
fullkomnasta tölvukerfi sem völ er á
til skipujagningar og úrvinnslu
gagna við ráðstefnuhald. Kerfið, sem
notað er á öllum CONGREX-skrif-
stofum í heiminum, er tvíþætt. Það
heldur annars vegar utan um skrán-
ingu þátttakenda, gistingu, ferðir og
annað sem snýr að ytra skipulagi
og hins vegar er svokallað
„abstracts“-kerfí, sem flokkar og
skráir útdrætti þeirra fyrirlestra sem
sendir eru inn á ráðstefnuna, eftir
efni og höfundum, og heldur þannig
utan um dagskrá sjálfrar ráðstefn-
unnar. Þetta tölvukerfi er í stöð-
ugri þróun. Það er aðlagað að þörfum
hvers og eins aðildarfyrirtækis og
þær breytingar sem gerðar eru á því
gagnast því öllum aðilum. Sem dæmi
má nefna var það danska
CONGREX-skrifstofan sem skipu-
lagði og sá um framkvæmd ráðstefnu
Sameinuðu þjóðanna sem haldin var
í Kaupmannahöfn í febrúar síðastl-
iðnum. Þar voru þátttakéndur rúm-
lega 14.000 og fullyrða forsvars-
menn að CONGREX-tölvukerfið hafí
skipt sköpum um hversu vel til hafi
tekist.
Til þess að hljóta inngöngu í
CONGREX-keðjuna þurfa fyrirtæki
að uppfylla mjög ströng skilyrði hvað
varðar þjónustugæði en aðeins eitt
aðildarfyrirtæki er í hveiju landi.
Island nýtur vaxandi vinsælda sem
ráðstefnuland og hafa umsvif ráð-
stefnudeildar Ferðaskrifstofu íslands
aukist jafnt og þétt á undanförnum
árum. Nú í sumar sér ráðstefnudeild-
in um framkvæmd um 40 ráðstefna
og funda og er áætlaður þátttak-
endafjöldi um 4.800 manns. Ber þar
hæst undirbúningur og framkvæmd
þings Norðurlandaráðs, sem haldið
var hér á landi í lok febrúar síðastlið-
ins og nýlokið er ráðstefnu norrænna
skurðlækna, svo dæmi séu nefnd.
ekki hafa legið fyrir ítarlegar upplýs-
ingar um. Hér er að eiga sér stað
ein hljóðlát byltingin í ríkisrekstrin-
um. Unnið er að gerð eignaskrár og
eignaumsýslukerfis ríkisins þar sem
skráðar verða allar eignir ríkisins,
upplýsingar um ástand þeirra o.fl.
Bættar upplýsingar um eignir ríkis-
ins eru mjög mikilvægar til þess að
hægt sé að gera áætlun til lengri
tíma um viðhald og rekstur, sölu
eigna o.fl. Þá eru slíkar upplýsingar
afar þýðingarmiklar við mótun
eignastefnu ríkisins þar sem skoðað
er m.a. hvort ríkið eigi að eignast
húsnæði eða leigja. Slík stefnumót-
unarvinna stendur nú yfir.
7. Þjónustugjöld
Ein þeirra aðferða sem leitt getur
til hagkvæmni í opinberum rekstri
er þjónustugjöld. Með þjónustugjöld-
um er notendunum gert að greiða
einhvem hluta þeirrar þjónustu sem
þeir njóta. Þjónustugjöld veita stofn-
unum aukið aðhald og stuðla að auk-
inni kostnaðarvitund neytenda opin-
berrar þjónustu. Þjónustugjöld eru
mun sjaldgæfari hérlendis en í flest-
um OECD-ríkjum. Þá hefur með
skýrum reglum verið tryggt að þeir
sem minnst mega sín greiða ekki
nema visst hámark á ári lyfjakostnað
og læknisþjónustu.
8. Einkafjármögnun
Með aukinní þátttöku einkaaðila í
fjármögnun samgönguframkvæmda
er hægt að draga verulega úr opin-
berum kostnaði. Notkun fjármuna
frá einkaaðilum við fjármögnun
byggingar vega, brúa og jarðganga
er að aukast í Noregi. Hér á Islandi
verða Hvalfjarðargöngin dæmi um
þess háttar framkvæmd. Sömuleiðis
er hægt að draga úr rekstrarkostn-
aði vegna opinberra fjárfestinga með
því að gera samninga við einkaaðila
um að sjá um reksturinn og veita
þá þjónustu sem skylt er.
Hér hefur verið farið nokkrum
orðum um hugsanlegar umbætur á
ríkisrekstrinum á komandi árum. Að
sumu leyti verður að líta á ríkisrekst-
urinn sömu augum og stjórnendur
fyrirtækja gera. Það verður að ná
sem mestri hagkvæmni út úr rekstr-
inum og beita til þess nýjustu aðferð-
um í stjórnun og rekstri.
Þær ákvarðanir sem taka þarf á
næstunni eru ekki auðveldar, en
stjórnmálamenn verða að hafa þor
til að taka á vandanum þannig að
komandi kynslóðir geti búið við sam-
bærileg eða betri lífskjör en við. Það
á að vera meginmarkmið á næstu
árum að ná eins góðri nýtingu á
skattfé og kostur er. Þannig eykst
svigrúm til að lækka skatta en sinna
þó áfram þeim verkefnum sem sátt
ríkir um að ríkið hafí með höndum.
Höfundur er hngfræðingur í FJár-
málaráðuneytinu.
Eureka til
iðnaðar- og
viðskipta-
ráðuneytis
MENNTAMÁLARÁÐHERRA og
iðnaðar- og viðskiptaráðherra hafa
ákveðið að umsjón með þátttöku
íslands í Eureka vísindaáætluninni
verði flutt frá menntamálaráðu-
neyti til iðnaðar- og viðskiptaráðu-
neytis. Eureka er samstarf 23 Evr-
ópuríkja á sviði tækni og iðnþróun-
ar. Samkomulag ráðherranna var
kynnt á ríkisstjórnarfundi nýverið
og tók breytingin gildi 1. júní.
Markmið Eureka er að skapa
vettvang fyrir samvinnu fyrirtækja
í Evrópu um markaðstengdar rann-
sóknir, þróunarstarf og nýsköpun.
Tilgangurinn er að efla samkeppn-
ishæfni og- framleiðni í evrópskum
fyrirtækjum með samstarf milli
landa um vöruþróun og markaðs-
starf. Þátttakendur velja sjálfir við-
fangsefni og samstarfsaðila og lögð
er áhersla á að hagnýta þekkingu
með markaðsþarfir í huga.
-f