Morgunblaðið - 14.10.1995, Blaðsíða 3

MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 14. OKTÓBER 1995 C 3
VONANDI fer þessi geislaplata sem
víðast því hún er virkilega góð.
Jón Leifs er klassík ykkar íslend-
inga og þið getið verið stolt af
þessari tónlist — Sögusinfónían er mikið
verk. Frammistaða Sinfóníuhljómsveitar
íslands er einnig til fyrirmyndar en það er
afar mikilvægt fyrir hana að kynna íslenska
tónlist með þessum hætti. Ef hún leikur
hana ekki, hver gerir það þá?“
Það er Osmo Vánská aðalhljómsveitar-
stjóri Sinfóníuhljómsveitar íslands sem talar
en út er komin hjá BlS-útgáfunni geisla-
plata þar sem sem hljómsveitin flytur Sögu-
sinfóníuna eftir Jón Leifs.
Jón Leifs var umdeilt tónskáld og að
margra mati ekki metinn að verðleikum fyrr
en eftir dauða sinn. Vánská segir að hluti
skýringarinnar felist í því að íslenskir hljóð-
færaleikarar hafi einfaldlega ekki haft burði
til að flytja tónlist hans fyrr en á síðustu
áratugum. „Ég skil örvæntingu og gremju
Jóns mjög vel enda er það einungis á
færi fremstu hljóðfæraleikara að leika
þessi kraftmiklu hljómsveitarverk hans.
Ef tónlist er ekki rétt leikin hljómar hún
hræðilega. Verk Mozarts hljóma meira
að segja hræðilega sé flutningurinn ekki
nógu góður. Ábyrgð hljóðfæraleikaranna
er því mikil.“
Jón hóf smíði Sinfóníu nr. 1 (Söguhetj-
ur), sem jafnan er nefnd Sögusinfónían,
í mars 1941 og lauk henni í júlí árið
eftir. Hann hafði lengi dreymt um' að
semja mikið tónverk sem lýsti mönnum
úr Islendingasögunum — einni persónu
í hveijum þætti, að því er fram kemur
í grein sem Hjálmar H. Ragnarsson tón-
skáld ritar í textabók sem fylgir plöt-
unni. „Þann ásetning,“ segir Hjálmar,
„má rekja til þeirra hughrifa sem Jón
varð fyrir nýkominn til náms í Leipzig
1916 þegar hann heyrði í fyrsta skipti í
sinfóníuhljómsveit. Á efnisskránni var
Faust-sinfónían eftir Franz Liszt, en hin-
ir þrír þættir verksins tengjast einmitt
hver um sig einni persónu í hinni bók-
menntalegu fyrirmynd. Fyrir Jón var
þetta magnþrungin reynsla, hann mundi
tónlistina í smáatriðum og lýsti því síðar
að hann hefði getað kastað sér í gólfið
og æpt af undrun."
Lamið í veggi trékassa
Sögusinfónían skiptist í fimm þætti:
Skarphéðinn, Guðrún Ósvífrsdóttir, Björn
að baki Kára, Glámr og Grettir og Þormóðr
Kolbrúnarskáld. Verkið er skrifað fyrir
hefðbundna stærð af hljómsveit nema að
slagverkshópurinn er stærri en venjulega
og í lok síðasta þáttar biður Jón um að
Hin íslenska
klassík
*
Ut er komin hjá BIS-útgáfunni geislaplata þar sem
Sinfóníuhljómsveit íslands flytur Söffusinfóníuna eftir
Jón Leifs. Orri Páll Ormarsson kom að máli við aðal-
stjómanda hljómsveitarinnar, Osmo Vánská, en hann
hélt um tónsprotann þegar verkið var hljóðrítað.
„EF TÓNLIST er ekki rétt leikin hljómar hún hræðilega," segir Osmo Vanska
aðalstjórnandi Sinfóníuhljómsveitar íslands.
leikið sé á eftirgerðir af sex lúrum, sem
eru málmblásturshljóðfæri frá tímum brons-
aldar á Norðurlöndum. Af óvenjulegum
ásláttarhljóðfærum má nefna steina af
ýmsum stærðum og gerðum, járnsteðja,
skildi úr járni, tré og leðri og tréhamra sem
Jón vildi að yrði lamið í veggi einhvers
konar holrúms. í þessari hljóðritun er lamið
í veggi risastórra trékassa.
Sögusinfónían var fyrst flutt á Norræn-
um tónlistardögum í Helsinki árið 1950 en
Sinfóníuhljómsveit íslands lék hana fyrst á
Listahátíð í Reykjavík 22 árum síðar. Jussi
Jalas hélt í bæði skiptin um>tónsprotann.
Hljóðritun af flutningi hljómsveitarinnar var
gerð árið 1975 og kom Sögusinfónían út á
hljómplötu ári síðar. Á þeirri plötu er verk-
ið mikið stytt.
Sögusinfónían var síðan ekki flutt á ný
fyrr en 2. mars á þessu ári þegar Sinfóníu-
hljómsveit íslands undir stjórn Osmo
Vánská flutti hana í heild á tónleikum í
Hallgrímskirkju. Hljóðritunin sem heyrist á
geislaplötunni var gerð í framhaldi af þeim
tónleikum.
Vánská segir að ýmsar efasemdaraddir
hafí heyrst í upphafi. Tónlist Jóns, ekki
síst stóru hljómsveitarverkin, hafi löngum
verið umdeild og sumum hljómsveitarmeð-
limum hafi hrosið hugur við að flytja Sögu-
sinfóníuna. „Þegar menn fóru að kynna sér
tónlistina skynjuðu þeir hins vegar fljótt
gæði hennar. Trúin á verkið jókst því eftir
því sem æfingarnar urðu fleiri.“
Mikil áskorun
Vánská segir að það hafi verið mikil
áskorun fyrir Sinfóníuhljómsveit íslands að
hljóðrita Sögusinfóníuna fyrir geisla-
plötu. „Það fer jafnan mikil orka í upp-
töku sem þessa og að þessu sinni þurftum
við að nýta hveija einustu mínútu sem
við höfðum í kirkjunni. Það er mikilvægt
að nýta tímann vel því eftir á spyr eng-
inn hversu margar æfingastundir liggi
að baki, heldur einungis hvort útkoman
sé góð eða slæm. Ég held að állir sem
að þessari plötu standa séu á einu máli
um að útkoman sé góð. Það er mikils
virði því augnablikið á tónleikum kemur
og fer en geislaplötur eru varanlegar."
Hljómsveitarstjórinn segir að Hali-
grímskirkja sé án efa besti staðurinn til
hljóðritunar af þessu tagi hér á landi.
„Tónlistarmenn spila alltaf betur þegar
þeir finna að hljómburðurinn er góður.
Bestu tónleikahallir heims eru þekktar
fyrir frábæran hljómburð en ekki ytri
umgjörð. Þá er alltaf betra að hlóðrita
þar sem bergmál er of mikið en of lítið.
Séu tónlistarmenn tilbúnir að læra að
leika við slíkar aðstæður verður útkoman
góð.“
Vánská hefur stjórnað hljómsveitum á
22 öðrum BlS-geislaplötum. Gerir hann
góðan róm að útgáfunni og segir að þar
á bæ sé valinn maður.í hveiju rúmi.
Ennfremur segir hljómsveitarstjórinn að
plötur frá BIS vekji einatt athygli víða um
heim en dreifikerfi útgáfunnar sé mjög
öflugt. Reiknar hann með að Sögusinfó-
níunni verði dreift til allt að sextíu landa.
„Ég held að íslendingar geri sér almennt
ekki grein fyrir mætti BIS og markaðsstöðu
en ég fullyrði að hljóðritanir sem Sinfóníu-
hljómsveit íslands gerir fyrir þetta útgáfu-
fyrirtæki eru í góðum höndum.“
Afrísk innrás
í London
MIKIL listahátíð, helguð afrískri
list, stendur nú yfir í London. Þrátt
fyrir að margir hafi orðið til að
fagna því að listasöfn, leikhús og
tónleikastaðir þar í borg líti út
fyrir hinn hefðbundna vestræna
listheim, hefur þessi hátíð, eins
og svo margar aðrar, vakið deilur.
Hugmyndin að hátíðinni, Afríku
’95, kviknaði fyrir fimm árum, en
þá ákvað konunglega akademían
að efna til stórrar sýningar á af-
rískri list, frá fornmunum og fram
til síðustu aldamóta. Hugmyndin
vatt fljótlega upp á sig
og varð að listahátíðinni
sem hófst í ágúst og
stendur fram til áramóta.
Þetta er stærsta afríska
listahátíðin sem haldin
hefur verið, en myndlist, tónlist,
leiklist, dans, kvikmyndir og bók-
menntir verða kynntar.
Einn af fyrstu liðum hátíðarinn-
ar voru tónleikar þar sem helstu
stjörnur afrískrar tónlistar komu
fram; þeirra á meðal Youssou
N’dor og Baaba Maal frá Seneg-
al, Salif Keita frá Mali, Khaled frá
Alsír og Suður-Afríkumaðurinn
Lucky Dube. Tónleikarnir þóttu
heppnast vel og flestir hinna 5.000
tónleikagesta gátu ekki á sér setið
að stíga nokkur dansspor, að því
er segir í International Herald
Tribune.
Tónleikarnir vöktu engu að síð-
ur upp spurningar um tónlistina,
hvort að hún væri „ekta“ afrísk
ef hún sækti áhrif sín annað, t.d.
þeirrar tónlistar sem væri undir
afrískum áhrifum, s.s. rokks og
reggís.
Þá hefur einnig verið deilt um
myndlistina. Hvernig ber að líta á
afrískt handverk, sem list eða
nytjalist? Þrátt fyrir að
listamenn á borð við Pic-
asso og Braque hafi ver-
ið undir sterkum áhrif-
um frá afrískri grímu-
gerð, voru grímumar
ekki hugsaðar sem list, heldur
voru þær trúarlegs eðlis. Ennfrem-
ur hafa menn spurt sjálfa sig,
hvort að nútíma afrísk list geti
slitið tengslin við fortíðina og samt
verið afrísk.
Nokkrir afrískir listamenn hafa
gengið svo langt að halda því fram
að hátíðina hefði alls ekki átt að
halda á Bretlandi heldur í Afríku.
Sokari Douglas-Camp, nígerískur
listamaður, heldur því fram að
Gjörólíkar
myndir af
álfunni
TEPPI frá Malí á texílsýningu í Barbican-listamið-
rtöðinni. N’Dour á tónleikum í Royal Albert Hall.
hátíðin í London sé úr öllu sam-
hengi vegna þess að hún er haldin
í Evrópu og Kendell Greers, hvítur
Suður-Afríkumaður, líkir því, að
Evrópubúar haldi slíka hátíð, við
nýlendustefnu þeirra í Afríku.
Chika Obeke, nígerískur mynd-
listarmaður, er hins vegar á öðru
máli. „Ég kem hingað með list
mína til að kynna hana fyrir bresk-
um almenningi, sem veit ákaflega
lítið um Afríku. Nú stendur fólk
skyndilega frammi fyrir þessum
verkum, sem er ágætt.“ Og Rosa
Issa, sem skipulagði sýningu á
afrískri skrautskrift, segir að
hvaða tilefni sem gefíst til að halda
sýningu sé af
hinu góða.
Sjónlistamenn hafa
ekki enn stigið á stokk, það verður
síðar á árinu. Tónlist, leiklist og
dans eru þær listgreinar afrískar
sem helst hafa sést á Vesturlönd-
um. Vegur bókarinnar hefur einn-
ig aukist, ekki síst eftir að Wole
Soyinka, rithöfundur frá Nígeríu,
hlaut Nóbelsverðlaunin. Á afrísku
listahátíðinni verður flutt leikrit
eftir Soyinka, svo og eftir landa
hans Biyi Bandeie-Thomas. Skáld-
um frá Suður-Afríku verða gerð
skil, frönskumælandi Afríkumönn-
um og kvenrithöfundunum einnig.
Líklega er það þó aðalsýn-
ing hátíðinnar sem mesta
athygli hefur vakið, og
gagnrýni. Á sýningunni.
„Afríka: List heimsálfu"
eru eins og áður segir list-
munir frá fomöld og allt
fram til síðustu aldamóta
og þykir mörgum það miður
að listaverk frá þessari öld
hafi verið útilokuð frá sýn-
ingunni. Til að vega upp á
móti þessu hefur verið efnt
til nokkurra sýninga á af-
rískri nútímalist, t.d. „Sjö
sögur um nútímalist í Afr-
íku“ í Whitechapel-lista-
safninu. Þá má nefna sýn-
ingu á afrískum málverk-
um, ljósmyndum og högg-
myndum í Serpentine-
galleríinu, en á meðal
þeirra sem eiga verk þar
era Georges Adeagbo
frá Benín og Frederick
Bruly Bouabre frá Fíla-
beinsströndinni, en sagt
hefur verið um þá að þeir
tali hið alþjóðlega tungumál
menningar án þess að glata af-
ríska hreimnum.
Kostirnir við afrísku listahátíð-
ina í London eru líklega fyrst og
fremst þeir hversu fjölbreytt hún
er og hversu mikið umtal hún
hefur vakið. Hún þykir draga upp
margar og gjörólíkar myndir af
álfunni og kalla á sífellda tog-
streitu nútíma og fortíðar. Niður-
staðan sé suðupottur tilrauna og
spuna.