Morgunblaðið - 14.10.1995, Blaðsíða 9

MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 14. OKTÓBER 1995 C 9
Nýjar bækur
Einkalíf plantna eftir
David Attenborough
í DAG laugardag kemur út á vegum
bókaútgáfunnar Skjaldborg hf.
bókin Einkalíf plantna eftir David
Attenborough.
í kynningu segir: „í bókinni sýn-
ir David Attenborough okkur heim
náttúrunnar svo ljóslega og af slík-
um áhuga að fáir rithöfundar og
kvikmyndagerðamenn hafa leikið
það eftir. Bækur hans og sjónvarps-
myndir eru í fremstu röð og hafa
reynst einn mesti fróðleiksbrunnur
á seinni hluta 20. aldar.
Einkalíf plantna er þungamiðja
í verkum hans, grunnur að öllu sem
hann hefur rannsakað hingað til.
Án plantna yrði enginn matur á
jörðinni, engin dýr af nokkru tagi,
ekkert líf. Plönturnar lifa þó lengst-
um í sínum eigin heimi og við vitum
sáralítið um hvað gerist þar. Ástæð-
an er fyrst og fremst tímamunur.
Plöntur mæla tímann á allt annan
hátt en við. Enda þótt við sjáum
það ekki með berum augum, eru
þær á sífelldri hreyfingu. Þær ná
þroska, lenda í átökum, veijast
óboðnum gestum eða nágrönnum
eða nýta sér þá, keppast um að ná
í fæðu, stækka umráðasvæði sitt,
fjölga sér og komast á sem bestan
stað í sólinni. Við þurfum bara að
læra að nota augun.
I þessari bók og sjónvarpsþáttum
sínum, notar David Attenborough
svo sannarlega augun. Hann veitir
okkur innsýn í líf plantna um allan
heim. Það sést m.a. af kaflaheitun-
um:
1 Fræ eru ferðalangar
2 Vöxtur og næring
3 Blómgun
4 Keppni um lífsgæði
SVEPPAMYND úr bókinni.
5 Sambýli
6 Baráttan eilífa."
Sjónvarpsþættir hafa verið gerð-
ir eftir bókinni og verða þeir teknir
til sýninga í ríkissjónvarpinu 20.
nóvember nk.
„Höfundurinn, David Attenboro-
ugh, fékk áhuga á náttúrufærði
þegar í bernsku. Hartn fylgdist með
fuglum og safnaði steingervingum
í sveitunum kringum Leicester,
heimabæ sinn. Eftir nám í Cam-
bridge og tveggja ára þjónustu í
þreska flotanum vann hann um
tíma hjá útgáfufyrirtæki í London,
áður en hann gekk til liðs við breska
sjónvarpið, sem þá sýndi á einni rás
í svart-hvítu.
Næstu ár gerði hann Zoo Quest
myndirnar vinsælu og var framleið-
andi þátta af öllu tagi, jafnt stjórn-
málaútsendinga og ballettsýninga.
Hann hætti 1965 til að taka loka-
próf í mannfræði. En BBC krækti
í hann á ný og hann varð yfirmað-
ur Rásar 2 sem þá hafði starfað í
tæpt ár. Hann stóð sig frábærlega,
var frumkvöðull að litasjónvarpi í
Bretlandi og framleiddi þætti eins
og Civilisation og The World About
Us. Árið 1969 stjórnaði hann báð-
um rásum breska ríkissjónvarpsins.
Hann hætti stjórnunarstörfum
að fullu árið 1973 og sneri sér að
því að skrifa og kvikmynda. Meðan
hann vann að fyrsta verkefninu
sökk hann upp að hné í leðurblöku-
skít í helli á Borneó. „Það var betra
en allt hitt,“ sagði hann. Upp frá
því hafa bækur hans og sjónvarps-
þættir farið sigurför um heiminn.
Sir David er stjórnarmaður í Brit-
ish Museum, heiðursfélagi í Clare
College í Cambridge og félagi í
Konunglega bregka vísindafélag-
inu,“ segir ennfremur í kynningu.
í tilefni af útkomu bókarinnar
hefur Skjaldborg hf. boðið David
Attenborough til landsins og mun
hann árita bókina í Kringlunni
mánudaginn 16. október, frá kl. 16
- 18 og í Bókalagernum, Ármúla
23, þriðjudaginn 17. október, frá
kl. 10 - 12.
Bókin Einkaiíf plantna er 320
bls. með 275 litmyndum. Óskar
Ingimarsson sá um íslenska þýð-
ingu. Umbrot og frágangur: Skjald-
borg hf. Bókin er unnin hjá Bath
Press í Skotlandi.
Til áramóta verður bókin seld á
kynningarverði, kr. 3.960 (4.950
frá áramóturn).
BUBBI við eitt verka sinna.
Bubbi sýnir skúlptúra
í Gallerí Fold
SÝNING á skúlptúrum eftir
Bubba, Guðbjörn Gunnarsson,
í Gallerí Fold við Rauðarár-
stíg verður opnuð í dag kl. 15.
Bubbi er fæddur 1948.
Hann nam húsgagnasmíði við
Iðnskólann í Reykjavík og
lauk þaðan prófi 1970, en
áður stundaði hann nám við
Myndlistaskólann við Freyju-
götu.
Árið 1989 hóf hann nám við
Myndlista- og handíðaskóla
ísíands, en árið eftir fór hann
til Bretlands og næstu árin
nam hann við The Notting-
ham Trent University og lauk
þaðan prófi 1993. Á árinu
1994 fór hann í tvær náms-
ferðir til Scottis Sculpture
Workshop Lumsden í Skot-
landi, meðal annars til að
kynna sér bronssteypu.
Á sýningunni í Gallerí Fold
eru verk unnin með blandaðri
tækni, úr bronsi, steini, gleri,
járni og tré. Ennfremur eru
skýringarmyndir sem sýna
lauslega vinnsluferil við
bronssteypu. Meginviðfangs-
efni í verkum Bubba er hrika-
leg en fögur náttúra íslands.
Þetta er fjórða einkasýning
Bubba, en hann hefur einnig
tekið þátt í nokkrum samsýn-
ingum.
Sýningunni lýkur 29. októ-
ber. Opið er daglega kl. 10-18
nema sunnudaga kl. 14-18.
Pattstaða nýlistarimiar
Þar sem svört
nóttín er hvít
MYNPLIST
Nýlistasafnið
BLÖNDUÐ TÆKNI
OG MÁLVERK
Samsýning
Opið alla daga kl. 14-18 til 15. okt.
Aðgangur ókeypis
í SÖLUM Nýlistasafnsins stend-
ur nú yfir sýning sjö austurrískra
listamanna, sem eiga það sameigin-
legt að vera á svipuðum aldri (um
fertugt) og að vinna í þeim alþjóð-
lega anda hugmyndalistanna, sem
erlendir gestir Nýlistasafnsins
tengjast einatt. Þessu til áréttingar
má vísa til orða fréttatilkynningar
um sýninguna um það sem þessir
listamenn eru að fást við:
„Þeir eiga allir sammerkt að tak-
ast á við spurninguna um stöðu
listamannsins og listaverksins nú í
lok 20. aldarinnar. Svörin sem þau
gefa í listsköpun sinni við þessum
áleitnu spurningum eru afar mis-
munandi, enda sprottin úr reynslu-
heimi hvers og eins.“
Mjög samsvarandi ábendingar
hafa heyrst oft áður, og væri ekki
í frásögu færandi nema fyrir það
að þær hljóta að eiga með einum
eða öðrum hætti við alla hugsandi
listamenn. Slíkir leitast þó ætíð við
að færa í mynd eigin hugmyndir
og vangaveltur á því formi, sem
nær að skapa persónulegan stíl í
verkum þeirra, og er oft byggður
á þeim menningararfi, sem viðkom-
andi hefur alist upp við á sinni
heimaslóð.
Verk þeirra Erwins Bohatsch,
Wolfgangs Pavlik, Erichs Praschak,
Ingeborgar Strobl, Josefs Trattner,
Hans Weigand og Erwins Wurm á
sýningunni hér bera hins vegar ekki
með sér að heyra til þjóðlegri menn-
ingu eins lands fremur en annars;
það yfirbragð sem hér er mest áber-
andi er fyrst og fremst endurtekning
á því sem oft hefur sést áður á þeim
alþjóðavettvangi, sem gjarna hefur
verið kenndur við hinn nýja skóla-
brag myndlistarinnar.
Til að gefa sýningargestum örlít-
ið betri innsýn í hvað liggur að
baki verkum þeirra hefði listafólkið
hæglega getað útbúið sýningarskrá
til að fylgja framkvæmdinni. Þau
kusu að gera það ekki, og er það
miður. Hins vegar liggja frammi í
setustofu ýmsar skrár frá sýningum
þeirra flestra frá undangengnum
árum, og þar má finna ýmsan fróð-
leik um þá myndhugsun, sem býr
að baki hverju sinni, hafi menn
áhuga á.
Hér er ekki ástæða til að rekja
framlag hvers og eins, enda flest
kunnuglegt. Helst ber að benda á
myndverk Ingeborgar Strobl og
myndbandaverk Erwins Wurm, sem
hafa bæði til að bera nokkurn neista
þeirrar kímni, sem nægir til að lyfta
brúnum gesta; flest annað er hvoru
tveggja í senn, alvara og leiðindi.
Talvert er nú farið að bera á
umræðum á alþjóðavettvangi list-
anna sem hníga í þá átt að þær
bylgjur nýlistanna, sem risu hvað
hæst á áttunda og níunda áratugn-
um, undir samheiti hugmyndalista,
naumhyggju og póst-módernisma
af öðru tagi séu sem óðast að fjara
út; þar sé ekki lengur neitt nýtt að
finna - menn bíði nú einfaldlega
þess að sjá hvað muni taka við.
Þessi pattstaða nýlistarinnar
verður vel ljós af þessari sýningu
frá Austurríki. Hér eru eigingjarnar
vangaveltur (þ.e. um stöðu lista-
mannsins og listaverksins í nú-
tímanum) útfærðar með ópersónu-
legum hætti á alþjóðlega vísu, en
ekkert snert við þeim spurningum
sem hljóta að skipta öllu meira
máli: hvert er listaverkið - og hef-
ur það enn eitthvert gildi fyrir sam-
félagið í lok 20. aldar?
Eiríkur Þorláksson
BÓKMENNTIR
Ljóð
LITABÓK
eftir Þorstein J. Eigin útgáfa - hand-
skrifuð, Reylqavik, 1995.
ÞAÐ er í sjálfu sér rómantísk
hugmynd og bernskt afturhvarf til
fortíðar á tímum margmiðlunar að
láta sér detta það í hug
að handskrifa ljóðabók í
hundrað eintökum og
gefa út. Ef til vill er
þetta aðferð til að
andæfa tæknihyggju,
firringu og afmáun pers-
ónulegra drátta í fjölda-
framleiðsluheimi nútím-
ans. Þó er þetta engan
veginn boðskapur eða
hneigð Litabókar Þor-
steins J. Vilhjálmssonar.
Það er miklu fremur að
andófið felist í athöfn-
inni - og raunar hefur
Þorsteinn áður farið
óvenjulegar leiðir í út-
gáfu verka sinna. Þar
er skemmst að minnast
snældunnar Stopp-
mynda sem út kom fyrir
nokkrum árum.
Efni bókarinnar er
reyndar bundið róman-
tískum og bernskum
reynsluheimi. Öll ljóðin, 23 að tölu,
fjalla um tilveruna séða með aug-
um ungs drengs sem er á vissan
hátt umvafinn birtu engla og ætt-
ingja en sér einnig inn í myrkraver-
öld hinna fullorðnu þar sem
breyskleikinn og þjáningin eru
ávallt nærri. Vegferðin um
reynsluheim bamsins er því jafn-
framt tilvistarleg könnun.
Styrkur Þorsteins J. er ekki síst
fólginn í einfaldleika. Ljóð hans
eru byggð upp sem ljóðmyndir.
Þær draga upp myndbrot eða leift-
ur af veruleika barnsins og skapa
í heild sinni sterka og tvíræða
heild. Þótt sumar myndirnar minni
dálítið á biblíumyndir æskunnar
myndast einnig spenna milli til-
beiðslukennds trúnaðartrausts
barnsins og innsýnar inn í harðan
veruleikann. Sú spenna er þó gefin
til kynna með hófstilltri og naumri
frásögn þar sem meira er gefið í
skyn en sagt berum orðum. Við
skynjum fremur en skiljum að bibl-
íumyndaráferðin á veruleika
drengsins eru viðbrögð hans við
harðneskju heimsins, draumsýn
um betra líf eins og móðir hans
óskar honum í einu kvæðanna:
Eg fmn
þegar þú leggur lófann fast
yfir vangann á mér,
og hvíslar,
Hér áttu ekki framar heima.
Sofnaðu nú og vaknaðu
þar sem svört nóttin er hvít.
Já mamma hugsa ég,
því ég á ekki lengur tár
til að segja nokkurn skapaðan hlut.
Og þótt ég hringdi þama
uppi hjá þér guð,
svaraðir þú trúlega ekki bjöllunni.
Tvenns konar stílbrögð ein-
kenna ljóðheim Þor-
steins. Hann grípur
stundum til ýkjustíls eða
ofhvarfa til að ná fram
ákveðnum hughrifum. í
einu kvæði segir að í
herberginu hans afa
innst inni í ganginum sé
„svo mikið ljós að það
kæmist ekki fyrir / í
mörgum mörgum dög-
um“. Og markviss notk-
un litaorða gegnir svip-
uðu hlutverki: „Mikið er
himinninn / dæmalaust
blár / í kvöld. / Svona
ljós / þarna uppyfir fjall-
inu / og alveg svartur /
útyfir sjónum." Þor-
steinn hefur gott vald á
þessum stílbrögðum og
þau hæfa efninu vel enda
væri bókin varla trúverð-
ug litabók drengs án
slíkra miðla. Þorsteini
hefur hér tekist allvel að
draga upp eftirminnilega mynd af
veruleikanum séða í gegnum augu
barns. En umfram allt er Litabók
hans hjartahlý bók og full með
væntumþykju.
Skafti Þ. Halldórsson