Morgunblaðið - 04.05.1997, Blaðsíða 29

28 SUNNUDAGUR 4. MAÍ 1997
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 4. MAÍ1997 29

STOFNAÐ 1913
UTGEFANDI
FRAMKVÆMDASTJÓRI
RITSTJÓRAR
GYLFI Arnbjörnsson, fram-
kvæmdastjóri Eign-
arhaldsfélags Alþýðubankans,
flutti fyrr í vikunni erindi á
morgunverðarfundi hjá Versl-
unarráði íslands, þar sem
hann fjallaði um lífeyrissjóða-
kerfið og hvaða áhrif það
gæti haft á æviréttindi lífeyr-
issjóðsfélaga, ef skipt væri um
lífeyrissjóðskerfi.
Athyglisverðir útreikningar
koma fram í máli Gylfa, sam-
kvæmt frásögn hér í blaðinu
þann 1. maí, þar sem hann
lýsir því m.a. að hálffimmtug-
ur maður sem hefur greitt í
lífeyrissjóð á almennum mark-
aði frá stofnsetningu kerfisins
gæti glatað 20% ævilífeyris-
réttinda, ef skipt væri um
kerfi. Engin ástæða er til þess
Árvakur hf., Reykjavík.
Hallgrímur B. Geirsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
að vefengja þær reikningslegu
niðurstöður sem Gylfi kemst
að fyrr en sýnt er fram á ann-
að með rökum. Á hinn bóginn
er vert að gaumgæfa þær for-
sendur sem hann virðist
byggja á.
Ein meginforsendan virðist
vera sú, að kröfur séu uppi
um að skipt sé úr sameignar-
sjóðakerfi yfir í séreignar-
sjóðakerfi. Þetta er rangt.
Ohætt er að fullyrða, að víð-
tæk samstaða er um að sam-
eignarsjóðakerfið sé og verði
grunnurinn í lífeyrissjóðakerfi
landsmanna. Jafnvel þeir, sem
hingað til hafa eingöngu greitt
í séreignarsjóði hafa ekki haft
uppi hörð mótmæli gegn því
að greiða af einhverjum hluta
launa sinna í sameignarsjóði.
Ágreiningurinn hefur verið
um hve mikið. Lítill sem eng-
inn ágreiningur er um skyldu-
aðild launþega að sameignar-
sjóði.
Umræðurnar að undan-
förnu hafa snúist um að fjölga
valkostum í lífeyrissparnaði,
en ekki að leggja til atlögu
við sameignarlífeyrissjóði
landsmanna. Engin spurning
er um, að þeir hafa gefizt vel
og þess vegna óþarfi fyrir tals-
menn þeirra að leggjast í vörn.
Það er enginn að ráðast gegn
sameignarsjóðakerfinu. Þvert
á móti snúast umræðurnar um
að auka fjölbreytni í lífeyris-
sparnaði. Talsmenn helztu
sameignarsjóða hafa tekið
undir þau sjónarmið og lýst í
verki vilja til þess að fjölga
valkostum með því að sækja
um leyfi hjá fjármálaráðu-
neytinu til þess að byggja upp
séreignardeildir. Morgunblað-
ið hefur tekið undir þær kröfur
en jafnframt bent á, að með
sama hætti ætti öðrum að vera
heimilt að setja upp sameign-
arsjóði, þannig að samkeppnin
væri á jafnréttisgrundvelli.
í umsögn sinni til Alþingis
taka Alþýðusamband íslands
og Vinnuveitendasamband ís-
lands undir þau sjónarmið, að
auka eigi fjölbreytni í lífeyris-
sparnaði. Útreikningar Gylfa
Arnbjörnssonar eru allrar at-
hygli verðir en það er bara
enginn að tala um að skipta
um kerfi.
HYER TALAR UM AÐ
SKIPTA UM KERFI?
í XXIII KAP.
• Brennu-Njáls
sögu segir frá því þeg-
ar Gunnar reið í Dali
vestur. Hann er i gervi
Kaupa-Heðins, þeirr-
ar sérkennilegu per-
sónu. Gunnar skiptir um gervi
þarna í miðri sögu einsog Gísli
Súrsson þegar hann leikur Ingjalds-
fíflið í sinni sögu. Þetta orðatil-
tæki, „hann Heðinn", minnir á
hvernig einatt er komizt að orði í
Sturlungu, og þá ekki sízt íslend-
inga sögu Sturlu Þórðarsonar.
Síðan segir frá samtali þeirra
Gunnars og Hrúts. Þá segir frá því
þegar þeir Heðinn tóku vopn sín
og þeir gengu til hesta sinna og
riðu yfir ána og fram Hjarðarholts
megin,“ þar til er þraut dalinn, ok
eru þar í fjöllunum millum ok
Haukadals ok kómu ser þar er eigi
mátti finna þá, fyrr en riðið væri
að þeim“.
í handritum vantar ok í textann
og segir það hve gloppótt þau eru.
Afskrifarar unnu þrekvirki, en samt
voru þeir olnbogabörn íslenzkrar
sagnaritunar og alls ekki alltaf á
þá að treysta. Þeir breyttu texta
að vild. Prentvillur gátu jafnvel
skipt sköpum einsog í erindi Björns
Breiðvíkingakappa um ástir þeirra
Þuríðar, en þar verður gulsviðar að
gullsviðar sem eyðileggur und-
urfagra mynd vísunnar.
Að fyrmefndri lýsingu lokinni
snýr Njálu-höfundur sér að draumi
sem Höskuld dreymdi á Höskulds-
stöðum og var kjarni hans sá, að
hann þóttist sjá bjarndýr mikið
ganga úr húsunum og fannst eigi
þessa dýrs maki og fylgdu því hún-
ar tveir en dýrið stefndi til Hrúts-
staða og gekk þar inní húsin.
Þessi lýsing minnir á drauminn
um viðbjörn, þ.e. Þorgils skarða, í
Sturlungu.
Höskuldur fer til Hrútsstaða þeg-
ar hann vaknar og vekur Hrút þar-
sem hann liggur í lokrekkju sinni,
en þá eru Gunnar og fylgdarmenn
hans á Bák og burt. Þeir leita nú
Heðins, segir sagan, og er hann
allur í brautu. Síðan safna þeir liði
og leita þeirra þijá daga og finna
ekki. En Gunnar reið suður af fjall-
inu til Haukadals og fyrir austan
Skarð og norður til Holtavörðuheið-
ar og léttu eigi fyrren heim kom.
Þó að minn gamli,
góði kennari, Einar
Olafur Sveinsson, telji
í formála sínum fyrir
Brennu-Njáls sögu
Hins íslenzka fom-
ritafélags að stað-
háttalýsingar í Breiðafirði séu sam-
kvæmt venjum héraðsins, „og bend-
ir það á meiri þekkingu en stað-
fræðin gerir annars", þá lízt honum
ekki á orðalagið „í fjöllunum mill-
um“ Laxárdalsbotns og Haukadals.
Einar telur að höfundur geri sér
ekki heldur grein fyrir vegalengd-
inni frá Staðarfelli út í Bjarnareyjar
og hafa menn síðan talið að þessi
staðfræði dragi úr líkum þess að
höfundur sé kunnugur í Dölum
vestur og hafa ýmsir tekið upp eft-
ir öðrum.
Ég fór vestur í Dali sumarið ’87
til að kanna málið betur. Var í fylgd
fróðasta manns sýslunnar um sögu
og staðhætti, Péturs Þorsteinssonar
sýslumanns sem setti mig inní sögu
og umhverfi, fór með okkur um
héraðið, m.a. að Staðarhóli og var
ógleymanlegt að standa á hlaði
Sturlu Þórðarsonar og skyggnast
um.
En eftirminnilegust var þó lýsing
sýslumanns á orðatiltækinu „í íjöll-
unum“. Hann taldi að þetta orðalag
sýndi ekki vanþekkingu á staðhátt-
um, heldur þvert á móti og enginn
nema þaulkunnugur Dalamaður
hafi getað tekið svo til orða. „í fjöll-
um“ sé langt úr alfaraleið og eng-
inn vegur til þess ókunnugur maður
hafí getað lýst leiðinni svo vel sem
raun ber vitni. Þarna hafi Dalamað-
ur verið á ferð. Sturla Þórðarson,
segi ég.
Áður en vikið er að þessu atriði
aftur læt ég hugann hvarfla frá
Staðarhóli í Staðarhólsdal sem
stendur einsog á hóftungu í goð-
sögulegu hóffari sveitarinnar, og
þá er ekki úr vegi að geta nokk-
urra atriða sem við sýslumaður
drápum á í samtali okkar:
Þorsteinn á Borg og Slurla Sig-
hvatsson segja báðir að ekki sé
mark að draumum. Annar í Gunn-
laugs sögu, hinn í Islendinga sögu.
Augljóst er að Höskuldur hefur
sett Melkorku niður á Hrútsstöðum,
næsta bæ framan við Höskulds-
staði. Það veit Hallgerður að sjálf-
sögðu og vill því ekki vera hornkerl-
ing einsog Melkorka, þ.e. fylgikona
Höskulds, föður hennar Til slíkra
kvenna þurfti ekki að taka það til-
lit sem var stolti Hallgerðar sam-
boðið. Hún flutti með sér austur
yfir fjöllin arf sinn og ofnæmi.
Og viðkvæmni.
Frá Staðarfelli út í Litlu-Tungu
eyjar eru um 12 km. En í sögunni
er ekkert sagt um að róið hafi ver-
ið frá Staðarfelli. Eins víst róið
hafi verið frá Dagverðarnesi eða
að Melum, en þaðan í Bjarney eru
ekki nema 10 km.
Sýslumaður sagði enginn vissi
hvort höfundur hafi átt við Bjam-
eyjar eða Bjarnareyjar og því allt
í óvissu um vegalengdina. Sjálfur
reri hann iðulega einn á báti frá
Húsavík eystra inná Seyðisfjörð og
flutti fisk milli þessara staða. Það
hefur getað verið álíka langur róður
eða nokkru styttri en talað er um
í Njáls sögu. Um það veit þó enginn
og allt á huldu, enda um skáldsögu
að ræða þarsem örnefni lúta kröfum
þess listræna markmiðs sem höf-
undur stefnir að - og engu öðru.
Sýslumaður sagði mér að hann
hefði farið ríðandi „í fjöll“ og kæmi
allt heim og saman einsog lýst er
í Njálu. Dalurinn sem um getur er
langt úr alfaraleið og engum kunn-
ur nema þeim sem þar búa í næsta
nágrenni. Hann er afbragðsfelu-
staður; um það bil 5 km langur,
grösugur og flatur og lokaður af
fjöllum. Á Islandskortinu er hann
nefndur Vatnsþverdalur, en suð-
austan við hann er Vatnsfjall.
Við horfðum saman inní þennan
dal. Það var eftirminnilegt.
Sýslumaður sá ofan í dalinn milli
Bjarnarfells og Svínafells norðan
og austan við dalinn og sagði það
væri rétt lýsing þegar sagt er
„þraut dalinn", enda er hann lokað-
ur að austan. Vatnsþverdalur liggur
sunnan Laxárdalsháls, milli Hauka-
dals og Laxárdals, en um hann
rennur Þverá. Þar er góður felu-
staður fyrir sveit ríðandi manna.
Allt er þetta með ólíkindum og
eftirminnilegt. Enn ein staðfesting
þess að höfundar Njáls sögu skuli
leitað í þessu fagra héraði sem virð-
ist vera eins konar vagga íslenzkrar
sagnaritunar.
M
HELGI
spjall
REYKJAVÍKURBRÉF
Tony blair, hinn nýi
forsætisráðherra Breta,
gaf athyglisverða yfir-
lýsingu í kosningabar-
áttunni í Bretlandi fyrir
nokkrum vikum. Hann
lýsti því sérstaklega yf-
ir, að Verkamanna-
flokkurinn eða öllu heldur hinn nýi Verka-
mannaflokkur, eins og hann kemst alltaf
að orði, mundi ekki gera neinar ráðstafan-
ir til þess að hverfa frá þeim umbótum,
sem íhaldsflokkurinn hefði beitt sér fyrir
á síðustu 18 árum. Þetta þótti merkileg
yfirlýsing í Ijósi þess, að flokkur Blairs
hafði barizt gegn nánast öllum þessum
umbótum af mikilli hörku. En um leið við-
urkenning á því, að íhaldsflokkurinn hefði
haft rétt fyrir sér.
Eitt fyrsta baráttumál Margrétar Thatc-
her, þegar hún tók við völdum árið 1979,
var að brjóta á bak aftur þau heljartök,
sem verkalýðshreyfingin hafði á brezku
samfélagi almennt og atvinnulífinu sér-
staklega. Verkföll voru tíð í Bretlandi.
Fyrirtækin gátu ekki tekið upp tækninýj-
ungar til þess að efla samkeppnisstöðu
sína vegna andstöðu verkalýðsfélaganna.
Ef verkfall var í einni atvinnugrein eða
fyrirtæki mátti búast við samúðarverkfalli
í allt annarri atvinnugrein, sem var ekki
í neinum tengslum við þá fyrri o.sv.frv.
Um baráttuna fyrir breytingum á þessu
kerfí fjallar Thatcher ítarlega í fyrra bindi
ævisögu sinnar, sem út kom fyrir fjórum
árum. Hún lýsir því, hvernig verkföll hafi
hijáð atvinnulífið ekki sízt síðustu misser-
in áður en hún tók við völdum. Kaupgjald
hafi hækkað stöðugt en staða fyrirtækj-
anna versnað að sama skapi. Ein grein
atvinnulífsins hafi orðið að þola 10 vikna
verkfall og við lok þess samþykkt launa-
hækkun, sem var langt umfram getu fyrir-
tækjanna og vegna miðstýringar í samn-
ingagerð hafi þær kauphækkanir breiðst
út til annarra atvinnugreina. í þessari til-
teknu atvinnugrein hafi forgangsréttur
félagsmanna í viðkomandi verkalýðsfélög-
um til vinnu verið ótvíræður. Vald verka-
lýðsfélaganna yfir félagsmönnum sínum
hafi verið algjört. Þeir starfsmenn fyrir-
tækja, sem hafí verið mótfallnir verkfalli
hafi orðið að þola hótanir um brottrekstur
úr félaginu, sem jafngilti atvinnumissi
vegna forgangsréttarins. Sumir atvinnu-
rekendur, sem hafi viljað tryggja sér þægi-
legt líf, hafí verið hlynntir forgangsréttin-
um.
í bók Thatcher kemur fram, að hún
hafi ekki aðeins þurft að standa í stríði
við verkalýðsfélögin til þess að tryggja
umbætur á þessu sviði. Hún hafi líka þurft
að takast á við atvinnurekendur, sem hafi
ekki talið ráðlegt að ganga of hart fram
í umbótum. Innan íhaldsflokksins og ríkis-
stjórnarinnar hafi líka verið áhrifamenn,
sem hafi talið skynsamlegt að fara hægt
í sakirnar. Hún lýsir sumum samstarfs-
manna sinna sem pólitískum reiknimeist-
urum, sem hafi talið sjálfum sér trú um,
að róttækar umbætur í brezku þjóðfélagi
væru óframkvæmanlegar. En um leið hafi
það orðið markmið þessara sömu manna
að koma í veg fyrir slíkar umbætur vegna
þess, að næðu þær fram að ganga væru
þær staðfesting á því, að þeir sjálfir hefðu
haft rangt fyrir sér.
Margrét Thatcher segir, að forgangs-
réttur félagsmanna í verkalýðsfélögum til
vinnu hafi verið lykilatriði í því að fá verka-
fólk í Bretlandi til að taka þátt í verkföll-
um. Brottrekstur úr verkalýðsfélagi þýddi
nefnilega atvinnumissi. Það var ekki bara
atvinnurekandinn, sem gat sagt starfs-
manni upp vinnu. Það voru ekki síður for-
ystumenn verkalýðsfélaga með því að reka
fólk úr félögunum, ef það hlýddi ekki fyrir-
mælum þeirra.
Einn helzti þáttur í þeim umbótum, sem
Thatcher beitti sér fyrir á vinnulöggjöfinni
í Bretlandi var einmitt sá að afnema eða
draga verulega úr forgangsrétti félags-
manna í verkalýðsfélögum til atvinnu og
jafnframt að takmarka mjög heimildir
verkalýðsfélaga til þess að fara í samúðar-
verkföll.
Verkalýðsfélögin í Bretlandi hafa ekki
verið svipur hjá sjón eftir að Margrét
Thatcher braut ofurvald þeirra á bak aft-
ur. Raunar höfðu þau ekki aðeins haldið
Bretlandi í heljargreipum. Þau höfðu slíkt
tangarhald á Verkamannaflokknum, að
forystumenn hans gátu sig hvergi hreyft.
Það er ekki ólíklegt að það hafi verið ein
meginforsendan fyrir þeirri stefnubreyt-
ingu, sem orðið hefur hjá Verkamanna-
flokknum á síðustu árum, að Thatcher var
búin að setja verkalýðsfélögin þar í landi
á ákveðinn bás. Án þess er ólíklegt, að
Blair og forverar hans hefðu náð þeim
árangri í breytingum á stefnu flokksins,
sem átti mestan þátt í sigri Verkamanna-
flokksins nú. Og þá fer að verða skiljanleg
sú afstaða Blairs að hafa engan áhuga á
því að hverfa frá þeim breytingum, sem
Thatcher gerði á vinnulöggjöfinni.
Forgangs-
réttur -
einkaréttur
VERKALYÐSFE-
lagið Fram á Seyð-
isfirði hélt upp á
100 ára afmæli sitt
1. maí sl. Þar kom
fram, að eitt helzta
baráttumál þess í upphafi hefði verið for-
gangsréttur félagsmanna að atvinnu, sem
þeir fengu framgengt fyrir einni öld. Nú
er það svo, að félagsmenn í launþegafélög-
um hafa yfirleitt forgangsrétt að vinnu
hér á íslandi og í sumum tilvikum er um
beinan einkarétt að ræða. Að vísu er erf-
itt að sjá að mikill munur sé á forgangs-
rétti og einkarétti.
Verzlunarmannafélag Reykjavíkur hef-
ur tryggt félagsmönnum sínum einkarétt
á þeirri vinnu, sem heyrir undir starfssvið
félagsins. í þessum einkarétti felst, að um
leið og einstaklingur- er ráðinn til slíkra
starfa dregur vinnuveitandinn af launum
hans félagsgjald til VR án þess að spyija
launþegann, hvort hann vilji greiða slíkt
gjald og að þremur mánuðum liðnum verð-
ur hann sjálfkrafa félagsmaður í Verziun-
armannafélaginu og hefur ekkert um það
að segja sjálfur. Allt er þetta gert með
samningum við vinnuveitendur.
í sumum öðrum launþegafélögum heitir
þetta fyrirkomulag forgangsréttur. Mun-
urinn á forgangsrétti og einkarétti er sá,
að um leið og einstaklingur er ráðinn til
starfa á sviði, sem heyrir undir verkalýðs-
félag, sem hefur samið um forgangsrétt
félagsmanna sinna að vinnu, dregur vinnu-
veitandinn frá launum hans félagsgjald til
verkalýðsfélagsins. Hann verður hins veg-
ar ekki sjálfkrafa fullgildur félagsmaður
eins og í VR og nýtur þess vegna ekki
réttinda á borð við þau að mega greiða
atkvæði um hveijir stjórni því félagi, sem
hann greiðir félagsgjald til.
Á tímabili var það svo, að þessi for-
gangsréttur verkalýðsfélaga náði einnig
til atvinnuleysisbóta. Til þess að fá at-
vinnuleysisbætur þurftu hinir atvinnulausu
að vera félagsmenn í einhveiju verkalýðs-
félagi og féiagsgjöldin voru jafnvel dregin
af atvinnuleysisbótunumi! Þessu hefur nú
verið breytt enda reginhneyksli.
Þótt ákveðin rök hafi verið fyrir því
fyrir 100 árum, þegar Verkalýðsfélagið
Fram á Seyðisfirði var stofnað, að semja
um forgangsrétt félagsmanna að vinnu eru
engin rök fyrir því í dag. Viðhorf hafa
gjörbreytzt. Við búum í allt öðru þjóðfé-
lagi en fyrir einni öld. Réttindi launþega
hafa fyrir löngu verið tryggð með svo af-
gerandi hætti, að fyrirkomulag á borð við
forgangsrétt og einkarétt að atvinnu á
grundvelli félagsaðildar jaðrar við brot á
almennum mannréttindum. í raun og veru
hafa þessi samningsákvæði snúizt upp í
andhverfu sína.
í skjóli þessara samningsákvæða -
þetta eru ekki lagaákvæði heldur hafa
vinnuveitendur skrifað undir sjálfir - eru
verkalýðsfélögin orðin eins konar einokun-
arfyrirtæki. Þau hafa einokun á vinnu-
markaðnum. Það getur nánast enginn
fengið vinnu nema vera félagsmaður í ein-
hveiju launþegafélagi. Og þessa einokun-
araðstöðu hafa félögin notað til þess að
byggja upp fjárhagslega voldugar valda-
Laugardagur 3. maí
miðstöðvar. Það sem hefur valdið því, að
verkalýðsfélögin hafa verið í vörn á undan-
förnum árum er hvorki skortur á starfs-
fólki né fjármagni. Af hvoru tveggja hafa
þau nóg. Verkalýðsfélögin hafa hins vegar
staðnað vegna þess, að þau eru gersam-
lega hugmyndasnauð. í hvert sinn, sem
gerðar eru tillögur um breytingar á ein-
hveiju því, sem snýr að verksviði þeirra
bregðast þau hart við til þess að veija ríkj-
andi ástand. Glöggt dæmi um þetta eru
annars vegar þær breytingar, sem núver-
andi ríkisstjórn beitti sér fyrir á vinnulögg-
jöfinni og hins vegar þær umræður, sem
að undanförnu hafa staðið um lífeyrismál.
Engu má breyta.
Hvað mundi gerast, ef þau sjálfsögðu
mannréttindi yrðu tekin upp á íslandi að
hver og einn þjóðfélagsþegn ætti rétt á
vinnu án þess að vera í verkalýðsfélagi?
Hvað mundi gerast, ef vinnuveitendum
yrði bannað að draga af launum starfs-
manna sinna félagsgjöld til verkalýðsfé-
lagsins, sem þeir eru ekki einu sinni í en
eru eins konar_ greiðsla fyrir réttinn til
þess að vinna. I þeim tilvikum að starfs-
maður verður ekki fullgildur félagsmaður
er félagsgjaldið augljóslega greiðsla hans
til einokunarfyrirtækis úti í bæ fyrir rétt-
inn til þess að vinna! Hvað mundi gerast
ef þessum sjálfsögðu umbótum yrði komið
á?
Það sem mundi gerast er auðvitað það,
að viðkomandi launþegafélag mundi kepp-
ast um að sannfæra viðkomandi einstakl-
ing um, að félagsaðild hefði svo marga
kosti fyrir hann sjálfan, að það væri ekk-
ert vit í öðru en að gerast af fúsum og
fijálsum vilja félagsmaður og greiða sín
félagsgjöld. Það gæti líka gerzt, að það
risi upp annað launþegafélag á sama sviði,
sem mundi efna til samkeppni við það, sem
fyrir væri og jafnvel bjóða betri kosti. í
báðum tilvikum mundi launþeginn hagnast
vegna þess að félögin mundu leggja gífur-
lega áherzlu á að veita félagsmönnum sín-
um sem bezta þjónustu til þess að tryggja
félagsaðild þeirra.
Það er líka hugsanlegt að hin hefð-
bundnu verkalýðsfélög mundu standa
frammi fyrir samkeppni úr nýrri átt. Fyrir-
tækin gætu séð sér hag í því að bjóða
starfsmönnum sínum svo góða kosti, ef
þeir stæðu utan verkalýðsfélaga, að það
gæti líka verið hagkvæmt fyrir starfs-
manninn að huga að því. Starfsmannafélög
gætu þróazt upp í að verða hagsmunafélög
starfsmanna í viðkomandi fyrirtæki.
í öllum tilvikum mundi launþeginn
standa með pálmann í höndunum. Hann
nyti þeirra sjálfsögðu mannréttinda að
geta fengið vinnu án þess að vera í fé-
lagi. Hann nyti þeirra réttinda að ákveða
sjálfur, hvort hann vildi vera í félagi og í
hvaða félagi. Hann nyti þeirra réttinda að
geta sjálfur ráðstafað launum sínum og
ákveðið hvort hann vildi vera í félagi og
greiða þar félagsgjald.
Réttur til vinnu án þess að vera í verka-
iýðsfélagi. Réttur til þess að ákveða sjálfur
ráðstöfun eigin fjármuna í stað þess, að
vinnuveitendur og verkalýðsforysta geri
það sameiginlega. Þetta eru sjálfsögð
mannréttindi í dag. Forgangsréttur eða
einkaréttur félagsmanna í verkalýðsfélög-
um að vinnu á að heyra til liðinni tíð.
Verkalýðsfélögin munu bregðast illa við
hugmyndum sem þessum, alveg með sama
hætti og einokunarfyrirtæki eða fyrirtæki,
sem búið hafa við einokun á sínum sviðum
hafa brugðizt illa við öllum tilraunum til
þess að tryggja sjálfsagt frelsi á þeirra
starfssviði. Nú ætlar Póstur og sími meira
að segja í mál við Samkeppnisstofnun, sem
hefur leyft sér að gera athugasemdir við
vinnubrögð og starfshætti þessa einokun-
arfyrirtækis!
En alveg með sama hætti og Póstur og
sími getur verið öflugt fyrirtæki, þótt það
geri ekki tilraun til að drepa alla sam-
keppni í fæðingu og alveg eins og Flugleið-
ir geta blómstrað, þótt fyrirtækið reyni
ekki að leggja undir sig alla ferðaþjónustu
á Islandi, mundu verkalýðsfélögin lifa góðu
lífi, þótt þau hefðu ekki lengur þá einokun
á vinnumarkaðnum, sem þau njóta nú í
A AUSTURVELLI
Morgunblaðið/Golli
skjóli vinnuveitenda. Þau hafa einfaldlega
upp á svo margt að bjóða, að mikill meiri-
hluti launþega mundi sjá sér hag í aðild
að þeim. Munurinn væri hins vegar sá,
að þeir væru félagsmenn af fúsum og
fijálsum vilja.
VERKALÝÐSFÉ-
lögin hafa ekki að-
eins tryggt sér ein-
okun á íslenzka vinnumarkaðnum. í krafti
þeirrar einokunar hafa þau - eins og fjöl-
mörg önnur einokunarfyrirtæki - byggt
upp voldugt sjóðaveldi. Með samningum
við vinnuveitendur hafa félögin tryggt sér
helmingsyfirráð yfir lífeyrissjóðunum, sem
eru að verða mesta fjármálaveldi á ís-
landi. Bankar og einstök stórfyrirtæki eru
að verða eins og dvergar samanborið við
lífeyrissjóðina. Og að sjálfsögðu mega
hvorki vinnuveitendur né verkalýðsfélög
heyra á það minnzt að sjóðfélagar sjálfir
ákveði hveijir fari með íjármuni þeirra.
Til viðbótar við lífeyrissjóðina hafa ein-
stök verkalýðsfélög byggt upp gífurlega
sterka fjárhagsstöðu. Fyrir skömmu var
frá því skýrt hér í Morgunblaðinu að Verzl-
unarmannafélag Reykjavíkur hefði skilað
um 108 milljóna króna tekjuafgangi. Til
samanburðar má geta þess, að Eimskipafé-
lagið hafði í hagnað af flutningastarfsemi
sinni_ á síðasta ári rúmlega 160 milljónir
og SÍF hf. skilaði 117 milljóna króna hagn-
aði á síðasta ári.
Auðvitað eru fjölmörg verkalýðsfélög í
veikari stöðu og sum í mjög veikri stöðu
vegna þess, að félagsmenn eru svo fáir.
Þau félög standa einfaldlega frammi fyrir
því sama og ijölmörg fyrirtæki, að þau
þurfa að sameinast. Með sameiningu
verkalýðsfélaga í stærri einingar mundi
fjárhagsleg staða þeirra styrkjast mjög.
Og það kemur áreiðanlega að því, að for-
ystumenn þeirra átti sig á því.
Verkalýðsfélögin þurfa lítið fyrir þess-
ari tekjuöflun að halda. Fyrirtækin inn-
heimta félagsgjöldin og önnur gjöld. Fé-
lagsgjöldin eru í mörgum tilvikum verð-
tryggð. Þau eru prósentuhlutfall af laun-
um. Þótt mörg verkalýðsfélaganna þurfi
augljóslega ekki á hækkuðum félagsgjöld-
um að halda munu þau samt hækka um
þessi mánaðamót vegna þess að launin
Sjóðaveldi
hækka. Hefur einhver talað um að lækka
félagsgjöldin hjá þeim félögum, sem skila
miklum tekjuafgangi? Hefur einhveijum
komið til hugar að það væri hægt að
bæta hag launþega með því að draga úr
greiðslum á þeirra vegum til verkalýðsfé-
laganna?
Verkalýðsfélögin hafa byggt upp fleiri
öfluga sjóði en félagssjóðina. Auk verk-
fallssjóðanna hafa þau byggt upp sjúkra-
sjóði. í sumum tilvikum eru sjúkrasjóðirn-
ir orðnir svo sterkir að það eru engin rök
fyrir því að halda áfram greiðslum í þá.
Það er meira vit í að hækka laun launþega
um það eina prósentustig af launum, sem
nú fer í sjúkrasjóðina en að halda þeim
greiðslum áfram. Sjúkrasjóðirnir eru orðn-
ir svo sterkir að þeira geta haldið áfram
að vaxa með þeirri ávöxtun á íjármunum,
sem í boði er.
í sumum tilvikum eru verkalýðsfélögin
í vandræðum með að nýta þessa miklu
fjármuni. Þess eru jafnvel dæmi að sjóðirn-
ir séu notaðir til þess að inna af hendi
starfslokagreiðslur til félagsmanna, þegar
þeir láta af störfum fyrir aldurs sakir.
Hvers vegna þessa miðstýringu ijármuna?
Hvers vegna þessa forsjárhyggju? Hvers
vegna má fólkið ekki fá þessa peninga í
eigin vasa í stað þess að halda áfram upp-
byggingu þessa mikla sjóðaveldis verka-
lýðsfélaganna?
Það er að langmestu leyti liðin tíð, að
verkalýðsfélögunum sé misbeitt af pólit-
ískum valdamönnum með jafn hrikalegum
hætti og tíðkaðist hér áratugum saman
og með eftirminnilegum hætti fyrir tæp-
um tuttugu árum. En ný viðhorf hafa
rutt sér til rúms í samfélagi okkar. Þau
viðhorf hafa ekki náð að endurspeglast í
starfsemi verkalýðshreyfingarinnar á ís-
landi. Það er tímabært að umræður hefj-
ist um umbætur á þessu sviði ekki síður
en á öðrum sviðum þjóðlífsins. En það
er hægt að ganga út frá einu sem vísu.
Þessu kerfi verður aldrei breytt með
samningum á milli vinnuveitenda og
verkalýðsfélaga. Því verður aðeins breytt
með löggjöf frá Alþingi. Það er hins veg-
ar hlutverk Alþingis að tryggja sjálfsögð
mannréttindi á íslandi. Þær breytingar á
starfsemi verkalýðsfélaganna, sem hér
hafa verið gerðar að umtalsefni, eru sjálf-
sögð mannréttindi.
>
„I skjóli þessara
samningsákvæða
- þetta eru ekki
lagaákvæði held-
ur hafa vinnuveit-
endur skrifað
undir sjálfir - eru
verkalýðsfélögin
orðin eins konar
einokunarfyrir-
tæki. Þau hafa
einokun á vinnu-
markaðnum. Það
getur nánast eng-
inn fengið vinnu
nema vera félags-
maður í einhverju
launþegafélagi.
Og þessa einokun-
araðstöðu hafa
félögin notað til
þess að byggja
upp fjárhagslega
voldugar valda-
miðstöðvar.“