Morgunblaðið - 18.05.1997, Blaðsíða 20

20 SUNNUDAGUR 18. MAÍ 1997
MORGUN BLAÐIÐ
SAGA byggðar á Eyrar-
bakka teygir sig í raun aft-
ur til landnáms. Bjami
Herjólfsson, sem lenti í
Ameríku á undan Leifi hvað þá
Kólumbusi, var þá að elta föður
sinn, Heijólf bónda á Drepstokki
við Eyrarbakka, til Grænlands.
Seldi svo á Grænlandi Leifi Eiríks-
syni skip sitt. Á afmælisárinu ætlar
Páll Bergþórsson einmitt að flytja
fræðsluerindi um Eyrbekkinginn
Bjama Herjólfsson og fund megin-
lands Ameríku. En það er fjarlæg-
ari saga en sú sem oddvitinn
Magnús Karel rifjar upp með mér í
stórum dráttum.
í dag, 18. maí, em hundrað ár
síðan landshöfðinginn skrifaði und-
ir tilskipun um skiptingu Stokks-
eyrarhrepps í tvö sveitarfélög, er
nefnast Eyrarbakkahreppur og
Stokkseyrarhreppur. Skyldi Eyr-
arbakld talinn frá Óseyrarnesi
austur að Hraunsá. Við það er mið-
að afmælið, sem nú ber upp á
hvítasunnudag. Fyrr á árinu 1897
höfðu menn austur þar farið að tala
um að aðskiija þessa tvo þéttbýlis-
staði, en Eyrarbakki var þá lengi
búinn að vera aðalverslunarstaður
Sunnlendinga. Á einokumartíman-
um var þaðan verslun við allt svæð-
ið frá Selvogi að Lómagnúpi. Þeg-
ar einokun var aflétt hélt það
áfram að vera sá staður sem Sunn-
lendingar sóttu til þótt eitthvað
væri verslað annars staðar. Eyrar-
bakki var áfram aðalstaðurinn og í
vexti. Þangað komu vorskipin og
haustskipin og skipuðu upp vam-
ingi. Strax á miðöldum vora allar
forsendur til að þarna myndaðist
þéttbýli, þótt það yrði ekki fyrr en
á síðustu öld.
Árið 1897, þegar Eyrarbakki
verður sérstakt sveitarfélag vest-
anvert í hreppnum, era íbúar þar
um 800. Árið 1919 fjölgar í 1.000
íbúunum, sem lifðu á versluninni
og því sem hún leiddi af sér. I
kring um verslunina söfnuðust iðn-
aðarmenn. Árið 1901 eru þar 42
iðnaðarmenn, sem skiptast á 17
starfsheiti, má lesa á plakati í hinu
myndarlega Sjóminjasafni sem
Eyrarbakkahreppur hefur komið
upp og nýlega endurskipulagt. Þar
voru starfandi bakari, bakara-
sveinn, beykir, bókbindari, gull-
smiður, jámsmiður, prjónamær,
rokkadrejari, saumakona, skipa-
smiðir, skósmiður, smiður, snikk-
ari, steinsmiður, söðlasmiður, úr-
smiður og vefari. Þama í safninu
gefur að líta með rá og reiða tólfró-
na teinæringinn sem bátasmiður-
inn Steinn Guðmundsson í Steins-
bæ smíðaði með sínu sérstaka lagi
1915.
BYGGTÁ
GÖMLUM
Eyrarbakki fagnar í dag 100 ára afmæli sem sérstakt sveitarfélag.
Ekki leynir sér að þokkafulla þorpið á Bakkanum hefur sérstöðu
meðal þéttbýlisstaða. Merk saga þess er sýnileg. Við aðalgötuna
er varðveitt all heildstæð götumynd frá aldamótum. Gamlar hefðir
eru samofnar nútímanum. Elsti skóli landsins heitir enn Barna-
skólinn og er Elín Pálmadóttir ætlaði að hitta sveitarstjórann,
Magnús Karel Hannesson, heitir hann þarna oddviti. Jafnframt er
hugsað vítt og fram á við.
Morgunblaðið/E Pá
MAGNÚS Karel Hannesson oddviti ( Sjóminjasafninu á Eyrarbakka við tólfróna teinæringinn, sem Steinn í
Steinsbæ smíðaði.
Á kauptíðinni var líflegt á Bakk-
anum. Þar var vöraskiptaverslun.
Menn komu eftir sauðburðinn til
að versla og selja sínar afurðir,
kjöt, ull o.fl. Var stundum svo mikil
örtröð þá að þeir gátu þurft að bíða
í viku eftir afgreiðslu. Síðan
streymdu bændur aftur á staðinn
milli fyrri sláttar og seinni sláttar
og loks á haustin eftir að skipin
vora komin.
Alveg frá landnámi vora Eyrar
milli stóránna Ölfusár og Þjórsár
og er sá staður oftast nefndur í
fornsögunum sem landtökustaður.
Á einhverju tímaskeiði var svo far-
ið að kalla alla bakkana Eyi’ar-
bakka. Nafnið færðist síðan vestur
um og tók til vesturhlutans af
svæðinu. Þannig er nafnið Eyrar-
bakki til komið.
Magnús sýnir mér fyrstu reikn-
inga hins nýja hrepps 1897-98.
Niðurstöðutölur era kr. 3685,85.
Þar má sjá að verkefnin snúast þá
og áfram fyrst og fremst um fram-
færslumál, fátækraframfærslu til
munaðarlausra bama undir 16 ára
og eldri þurfamanna og ómaga
þeirra. Það verður ekki fyrr en
með tryggingalögunum 1936 að
breyting verður þar á.
Árið 1901 vora Eyrbekkingar
svo framsýnir að kaupa jörðina
Flóagafl í Sandvíkurhreppi. Var þá
verið að hugsa um tómthúsmenn-
ina, sem unnu á eyrinni, stunduðu
sjóinn og vora með kýr, nokkrar
kindur og brákunarhross, en vant-
aði grasnytjar. Var jörðinni skipt
niður í skákir fyrir þessa tómthús-
menn til að þeir gætu heyjað og
beitt skepnum sínum. Þetta land
var svo innlimað í Eyrarbakka-
hrepp 1947.
Hið eina sanna Hús
Ekki er hægt að tala um Eyrar-
bakka að ekki sé getið um Húsið,
sem skartar þarna í miðjum bæn-
um. Það var byggt 1765. Þá hafði
verið gefin út tilskipun um að
kaupmenn mættu hafa hér vetur-
setu í stað þess að hafa viðdvöl með
verslunarskipunum. Við leyfi til
vetursetu vora flutt fyrir þá til
landsins 10 hús, sem komu tilsniðin
frá Danmörku og sett saman á
ýmsum helstu verslunarstöðunum.
Af þessum húsum eru aðeins eftir
tvö í dag, Faktorshúsið á ísafirði
og Húsið á Eyrarbakka. Magnús
Karel segir Eyrbekkinga svo hep-
pna að Húsið hefur varðveist. Og
þar er nú búið að opna Byggðasafn
Ái-nesinga sem almenningur getur
skoðað og um leið Sjóminjasafnið á
Eyrarbakka sem er við sama túnið
og einn aðgöngumiði að báðum. Er
það skemmtilegt samspil.