Morgunblaðið - 05.07.1998, Blaðsíða 7

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 5. JÚLÍ 1998 B 7

FRÁ Assad-vatni.
Á MARKAÐINUM fæst allt sem nöfnum tjáir að nefna.
GRÍÐARSTÓR stytta af Assad Sýrlandsforseta er á þorpstorginu
skammt frá Assad-vatni.
að sjá svo margar tilkomumiklar
rústir í þessu ferðalagi að kvótinn
hlyti að vera búinn. Palmyra gæti
ekki komið mér á óvart og þaðan af
síður hrifíð mig.
En þegar við nálguðumst rústa-
borgina og keyrðum síðan inn í hana,
því hótelið okkar Zenobia er í útjaðr-
inum, fóru að renna á mig tvær
grímur ef ekki fleiri. Kvótinn endur-
nýjaði sig og það án þess ég tæki
eiginlega eftir því.
Borg Zenobiu frá
2. öld fyrir Krist
Palmyra er vin í miðju einskis-
mannslandi - 150 km frá Orontos-
ánni í vestri og 200 km frá Efrat í
austri. Gríðarmikil vinna hefur verið
lögð í að grafa upp þessa rústaborg
og færa í það horf sem nú er, enda
þekur hún 50 hektara.
Palmyra er getið á töflum sem
fundist hafa og eru frá 19. öld fyrir
Krist. Því eru þetta í sjálfu sér korn-
ungar rústir þegar það er haft í huga
og má nærri geta að undir þessari
borg eru aðrar langtum eldri.
Palmyra varð snemma þýðingar-
mikill áningarstaður úlfalda og vagn-
lesta á leiðinni frá Miðjarðarhafinu
til Flóans og hlekkur í Silkileiðinni
til Kína og Indlands. Þessi borg sem
nú stendur blómstraði með því að
innheimta háa tolla af vagnlestunum
og með innrás Rómverja á 1. öld fyr-
ir Krist varð Palmyra eins konar
stuðpúði milli Persa og Rómverja.
Borgin hafði áður verið kölluð Tad-
mor, sem þýðir Döðluborgin í Pal-
myra, sem merkir Pálmaborg.
Hadrian keisari sótti borgina heim
árið 130 f. Kr. Og lýsti hana fríríki og
dró hana jafnframt undir Rómverja.
Á þessum árum og hinum næstu
voru allar helstu byggingarnar reist-
ar, hof, leikhús, súlnagöngin voru
breikkuð til muna og enn jókst vel-
megun í borginni.
Hnignun Palmyra til forna hófst
þegar hæstráðandinn Odenaþus var
myrtur 266 e.Kr. Kona hans Zen-
obia, sem var hálfgrísk og hálfarab-
ísk, tók við stjórninni en margir
grunuðu hana um að eiga þátt í
dauða eiginmannsins. Zenobia þótti
með afbrigðum fógur, enda kvaðst
hún rekja ættir sínar til Kleópötru.
Hún ríkti fyrir hönd ungs sonar
síns og undir stjóm hennar þandist
fríríkið út til Persíu í austri og Eg-
yptalands í vestri. Hún lét slá mynt í
Alexandríu með mynd af sér og þeir
peningar hafa víða fundist.
Það má ímynda sér að Árelíusi,
keisara í Róm, hafi þótt konan ger-
ast fullfrek til valda og hann sigraði
hersveitir hennar við Antokkíu
nokkrum árum síðar. Borgin gafst
upp, Zenobia var flutt til Rómar og
Árelíus keisari lét aka henni um göt-
umar í gullnum hlekkjum. Um afdrif
hennar fer tvennum sögum en hins
vegar var það upp úr þessu sem veg-
ur Palmyra fer að dofna. Og síðar lét
Árelíus rústa borgina þegar íbúar
réðust að og drápu hersveit sem
hann hafði sent þangað.
Næstu aldir var Palmyra í lægð og
eyðilagðist síðan í jarðskjálfta 1089.
Svo virðist sem gyðinganýlenda hafi
verið þar á 12. öld en smám saman
virðist borgin hafa fallið í gleymsku
og sandurinn lagðist yfir hana. Það
mun svo hafa verið síðari hluta 17.
aldar að tveir enskir kaupmenn sem
bjuggu í Aleppo fundu borgina í
sandinum og sagan af Zenobiu heill-
aði Evrópubúa upp úr skónum, ekki
síst vegna þess að fæstir höfðu
grænan grun um að þessi merkilega
borg hefði verið til.
Uppgröftur hófst ekki
fyrr en 1924
Það eru samt ekki nema 74 ár síð-
an uppgröftur hófst á skipulegan
hátt og undravert hve mikið hefur
verið grafið upp þótt vitað sé að þar
em enn órannsökuð flæmi - svo ekki
sé nú minnst á það sem enn neðar er
í sandinum.
Ég leyfi mér að fullyrða að það sé
auðvelt að verja dögum í að reika um
þessa rústaborg. Og það er lítil hætta
á að maður geti ekki verið í friði með
sitt ímyndunarafl á fullu. Þótt þetta
sé helsti ferðamannastaðurinn í land-
inu er flæmið svo mikið að mér
fannst ég hafa svæðið út af fyrir mig.
Hof guðsins Bal er ágætur staður
til að byrja að skoða. Það er í geysi-
miklum forgarði sem er áreiðanlega
nokkur hundruð fermetrar. Um-
hverfis voru múrar 15 metra háir en
aðeins hluti þeirra sem nú standa er
upprunalegu veggirnir.
Síðan taka við breið og löng súlna-
göng eftir allri borginni og út frá
þeim sjást merki um íbúðarhúsin,
verslanimar, baðhúsin, skepnuhús,
fómarstalla og þarna er vitaskuld
leikhús sem er í harla góðu ásig-
komulagi, vatnstumar og fleiri hof.
Mér fannst dálítið erfitt að skil-
greina hvað það var sem hreif mig
einna mest í Palmyra. Kannski þessi
mikla tign yfir öllu, þessi virðuleiki
og svo það makalausa hugvit sem
birtist nánast í hverjum steini.
Þá tvo daga sem ég var í Palmyra
rölti ég hvað eftir annað um rústim-
ar, sat í útileikhúsinu, tyllti mér við
súlur. Það var fallegt að sjá hvernig
birtan litaði rústirnar, hvítar á
morgnana, bleikar í eftirmiðdags-
skini, rauðar á kvöldin. Og við keyrð-
um upp að kastalanum arabíska á
hæðinni fyrir ofan Palmyra þegar
sólin var sest var rústaborgin orðin
gullbrún á litinn.
Damaskus er borg
spennandi andstæðna
Palmyra var síðasti viðkomustað-
urinn og ég var afskaplega kát yfir
því að fá tækifæri til að vera þar
þessa tvo daga. Og veit að ég fer
þangað aftur. Inshallah eins og við
segjum á arabísku.
Eg gleymdi að mestu að skoða litla
nýja þorpið sem er rétt hjá. Þegar ég
var ekki á röltinu inni í rústaborginni
sat ég á veröndinni á hótel Zenobiu
og horfði þangað og velti fyrir mér
lífinu sem þama hafði verið lifað.
En víst var gott og gaman að
koma aftur til Damaskus. Ég átti
nokkra daga til viðbótar og þjóð-
minjasafnið í borginni varð mér nú
meira rannsóknarefni en ella hefði
verið þar sem ég hafði verið á öllum
þessum stöðum og þegar ég sá hluti
merkta Ugarit, Mari eða Afamea var
ég með allt á hreinu. Sennilega er
skynsamlegt að skoða ekki að ráði
þjóðminjasöfn fyrr en maður hefur
fengið nasasjón af landinu.
Á arabísku heitir Damaskus ash-
Shams og þar eru íbúar um fimm
milljónir, kannski fleiri á daginn, þar
sem margir sækja vinnu úr ná-
grannabæjum inn til borgarinnar.
Damaskus er borg spennandi and-
stæðna, þó ekki væri nema í því að
þar má sjá konur í svörtum skikkj-
um ganga við hlið kvenna í vestræn-
um flíkum. Gamlir menn í gallabía
spásséra hjá ungum strákum í Mich-
ael Jackson-bolum og alit þar á milli.
Damaskus er ein elsta borg sem
enn er í byggð á sínum forna stað,
eins og ég hef áður vikið að. Um
hana rennur áin Barada í gegnum
Ghouta-gai-ðana, en þeir eru einn af
mörgum stöðum sem sagðir eru hafa
verið viðkomustaðir Adams og Evu
eftir að Guð almáttugur gerði þau
brottræk úr aldingarðinum Eden.
I kufli í Omyyad-moskuna
Damaskus státar af frægum og
merkum byggingum og mér fannst
einna mest til um Omayyed-mosk-
una. Hún er stór og glæst og ég gaf
mér góðan tíma. Þrátt fyrir fjöldann
allan af fólki var andrúmsloftið kyrrt
og friðsælt. Það var engum vand-
kvæðum bundið að fá að skoða hana,
ég sveipaði mig kufli og gekk þar um
lengi. Sums staðar var fólk við bæna-
gjörð, annars staðar sátu menn að
skrafi eða voru að fá sér að borða,
enda þjóna moskur mun víðtækara
hlutverki en kristnar kirkjur.
I Omayyad-mosku hvílir að sögn
höfuð Jóhannesar skírara. Saga þess
svæðis þar sem moskan er nú nær að
minnsta kosti til 9. aldar fyrir Krist
þegar Ai-amear reistu þar hof til
dýrðar guði sínum, Hadad, og
minnst er á í konungabókinni í
gamla testamentinu.
Rómverjar reistu löngu síðar eða á
3. öld fyrir Krist Júpitershof á sama
svæði, en þegar kristnin kom til sög-
unnar var þessu hofi breytt í kii-kju
og helgað Jóhannesi skírara. Þegar
múslímar tóku Damaskus árið 636
breyttu þeu eystri hlutanum í mosku
en leyfðu kristnum mönnum að halda
vestari hlutanum til bænagjörðar.
Það með mörgu öðru þykir mér
sýna hversu umburðarlynd trúai’-
brögð íslam eru í eðli sínu þótt
breyskir menn hafi síðar kosið að
túlka .þau á ýmsa lund og oft svo að
kristnum virðist - að ósekju oftast -
standa stuggur af þeim.
Síðan lá leiðin í hús Ananíasar, in-
dæliskirkju sem er byggð neðanjarð-
ar, því á þeim tíma, þ.e. á fyrstu öld-
unum eftir Krist, sættu kristnir
menn ofsóknum m.a. af hendi gyð-
inga. Loks skunduðum við Mo-
hammed í kirkju Páls postula. Þegar
hann átti hvað mest undir högg að
sækja í baráttu við andstæðinga sína
til forna var hann settur í stærðar-
körfu og hífður yfir borgarmúrana
og slapp undan fjendum sínum. Víða
má sjá málverk af þeim atburði og
lúnkinn svipur á postulanum, fullur
ótta en þó upphafinn.
Allt milli himins og jarðar
á markaðinum
Ég vona það eldist aldrei af mér að
hafa gaman af því að sækja arabíska
markaði. Og í Damaskus er allt að fá;
dýrðlega dúka úr damasksilkinu
fræga, klæði í fót, silfur, kopar,
krydd og kjöt og allt þar á milli.
Markaðurinn í Damaskus tekur
líka fram þeim fræga markaði í
Kairó, Khan Khalili, að sá fyrr-
nefndi er ekta. Hann er fyrir Sýr-
lendinga en gestir eru afskaplega
velkomnir. Þar er auðvitað hægt að
gera hin mestu kjarakaup en í silki-
og bómullarvörum er ekki hægt að
prútta niður úr öllu valdi. Kaupmað-
urinn sem ég keypti af silkivesti,
púða og lítið veski sagði mér að
frekar léti hann kaupanda fara tóm-
hentan en láta hann fá slíkar vörur
fyrir slikk. Ef ég vildi gervidamask
gæti ég fundið það á hálfvirði annars
staðar. Og mikið rétt, auðvitað vai’
það að hafa. Mér hugnaðist það ekki
og fór aftur til dýra kaupmannsins.
Og auðvitað vai- þetta í sjálfu sér
ódýrt á okkar mælikvarða. Verð-
skynið var bara að verða dálítið sýr-
lenskt.
Síðasta kvöldið bauð dr. Maher
Daadouche mér og Mohammed út á
forkunnargóðan veitingastað. Hann
var glaður yfir því að ég var glöð
með ferðina.
Eftir matinn keyrði hann upp á
Kassioun-fjallið sem gnæfir yfir
borgina og ég gleypti í mig borgar-
ljósin. Hann keyrði mig til flugvall-
arins og það var gott að fara til að
geta byrjað strax að hlakka til að
koma aftur.
GÖTUMYND frá Damaskus. Elsta bygging háskólans í baksýn.
INNGANGAN í gamla markaðinn í Damaskus.