Morgunblaðið - 05.07.1998, Blaðsíða 5

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 5. JÚLÍ 1998 B 5
MÁNI Snær með kúluhatt Nat-
hanels Mósessonar, kaup-
manns á Þingeyri. Erla, fóstur-
dóttir hans, gaf safninu hattinn.
ELÍSABET og Aðalgeir í eldhús-
inu í Þórshamri. Fyrir ofan sést
hluti af súkkulaðikönnusafninu.
gegnum safnið. Stundum kemur
fólk aftur og aftur og hefur gjarnan
vini sína með sér. Safnið auglýsir
sig því að mestu sjálft þó að við sé-
um merkt inn á ýmis kort og bæk-
linga fyrir ferðamenn," segir Elísa-
bet.
Hóflegur aðgangseyrir er í sáfn-
ið. „Við höfum haft aðgangseyrinn
200 kr. fyrir 12 ára og eldri,“ segir
Aðalgeir og er spurður að þvi hvort
að féð dugi til rekstrar og viðhalds.
„Eigum við ekki bara að segja að
svo sé,“ segir hann og viðurkennir
að þau hafí nokkrum sinnum fengið
minniháttar styrki til safnsins. Eng-
ir reglulegir styrkir hafí runnið til
safnsins og því hafí einfaldlega ver-
ið sniðinn stakkkur eftir vexti. Safn-
ið sé enginn „bisness" aðeins einka-
framtak og tómstundagaman.
Nú er yngsta kynslóðin farin að
ókyrrast og Sunna Mjöll þjarkar við
afa sinn um að mjólkandi kýr í fjósi
séu 21 en ekki 23 eins og hann held-
ur fram eftir að kvígan bar á dögun-
um. Máni Snær varpar fram mála-
miðlun. „Segjum bara 22,“ segir
hann og lítur vongóður á systur
sína.
Hjónin eru ekki aðeins bundin yf-
ir kúnum því taka þarf veðrið fyrir
Veðurstofuna í Reykjavík á þriggja
tíma fresti allan sólarhringinn ef frá
er talið þrjú eftir miðnætti og 12 á
hádegi. „Eg hef sinnt veðurathug-
unum í rúm 40 ár og þekki því varla
annað. Auðvitað er ákveðin binding
falin í því að vera alltaf á vakt.
Bjami, sonur minn, hefur stundum
leyst mig af þegar hann hefur get-
að. Annars er hann bílstjóri og því
lítið heima við. Hann býr með fjöl-
skyldunni héma í nýja húsinu,“ seg-
ir Aðalgeir og bendir út um glugg-
ann á nýlegt einbýlishús.
japanskir heimilisvinir
Þéttur loftnetsskógur, 64 loftnet,
og 4 stök fara ekki framhjá neinum
þegar komið er að Mánárbakka.
Loftnetin era hluti af tækjabúnaði
Japana vegna norðurljósarann-
sókna á Mánárbakka. „Með tækjun-
um er safnað saman upplýsingum á
segulband og geisladiska," útskýrir
Aðalgeir. „Við þurfum því lítið fýrir
tækjunum að hafa og svo koma Jap-
anirnir á haustin og veturna til að
mynda norðurljósin. Einn besti vin-
ur okkar heitir Sato enda kemur
hann oftast og er yfirleitt með einn
til tvo með sér. Smám saman hefur
þróast sú hefð að bjóða upp á
brennivín og hákarl þegar hann
kemur. Sato sér um brennivínið og
við um hákarlinn. Hann er afar
sólginn í hákarl og gerir honum
alltaf góð skil. Nú eru Japanirnir
eins og hverjir aðrir heimilismenn
BOLLI og undirskál, málað í Japan eftir mynd af Þingvöllum fyrir
Alþingishátíðina á Þingvöllum.
hér. Fyrst ætluðu þeir að elda sjálf-
ir og vora að malla hér þara og alls
kyns núðlur. Fljótlega áttuðu þeir
sig á því að íslenski maturinn var
miklu betri og fóru að borða með
okkur. Japönunum fínnst íslenski
maturinn mjög góður og alveg sér-
staklega íslenski fískurinn. Annars
era þeir alls ekki matvandir og
borða til dæmis sviðakjamma með
bestu lyst,“ segir Aðalgeir og bætir
því við að þrátt fyrir vissa tungu-
málaörðugleika gangi samskiptin
ágætlega.
Elísabet segir frá því að einu
sinni hafí einn Japananna verið á
Mánárbakka yfír jól. „íslensku jólin
vora mikil upplifun fyrir hann.
Hann hafði alltaf trúað á sinn
Búdda og var alveg steinhissa á öllu
pakkastússinu."
Gagnast við geimveðurspár
Rannsóknir Japananna hafa verið
unnar í samvinnu við Raunvisinda-
stofnun Islands frá árinu 1984.
Rannsóknirnar eru liður í viðamik-
illi rannsókn Japana á norður- og
suðurljósum. „Fyrsta skrefíð var að
koma upp rannsóknarstöðinni
Syowa á suðurskautinu. Hið næsta
fólst í því að setja upp aðra rann-
sóknarstöð á samsvarandi stað á
norðurhvelinu. Öðravísi er ekki með
sannfærandi hætti hægt að bera
saman suður- og norðurljósin. Jap-
animir völdu Mánárbakka og komu
þar fyrir utan upp tækjabúnaði
bæði í Húsafelli og Æðey. Annars
eru aðal rannsóknarstöðvamar hér
og í Húsafelli. Mun sjaldnar er farið
út í Æðey. Eins og ég sagði áðan
koma Japanirnir oftast hingað á
haustin. Aðalástæðan fyrir því er að
aðeins er hægt að ljósmynda og
skoða segulljósin í sjónauka á báð-
um hvelum samtímis á jafndægram,
í mars og september. Þá er dimmt á
nóttunni á báðum hvelum.“
Aðalgeir útskýiir að norðurljósin
séu í rauninni svokallaðir geimgeisl-
ar. Geimgeislarnar séu samsettir úr
örlitlum eindum úr geimnum. Eind-
irnar komi úr öfugri átt en sólar-
geislamir. „Mér skilst að rannsókn-
ir Japananna hafi sýnt að hreyfing-
ar norður- og suðurljósanna séu í
grófum dráttum eins. Annars ýta
nýjar niðurstöður sífellt úr vör nýj-
um rannsóknum. Ekki sér því fyrir
endann á rannsóknum Japananna í
bráð. Almennt eru Japanir afar
áhugasamir um norðurljósin og
kom hópur hingað til lands í sér-
staka skoðunarferð í fyrra. Fleiri
ferðir eru á döfínni og koma ferða-
mennirnir væntanlega við hér og á
hinni rannsóknarstöðinni á Auga-
stöðum í Húsafelli."
Krakkamir nenna ekki lengur að
hlusta á fullorðna fólkið og era farn-
ir að leita að peysunum sínum til að
fara út í Þórshamar. Áður verður
ekki hjá því komist að spyrja hjónin
að því hvort að þau viti til að rann-
sóknirnar hafi hagnýtt gildi.
„Japönsku vísindamennimir hafa
talað um þrenns konar hagnýtan til-
gang í tengslum við rannsóknirnar.
Sá fyrsti er að niðurstöðurnar geti
hjálpað til við gerð geimveðurspáa
og verði gildi veðurspánna meira
með vaxandi starfsemi manna úti í
geimnum. Hið næsta er að ef hægt
verði að spá fyrir um norðurljósin
gæti skapast möguleiki á því að
koma í veg fyrir að segulljósin hafi
áhrif á spennustöðvar. Að síðustu
hefur verið talað um að með nýtil-
komnum tækjabúnaði verði hægt að
rannsaka tengsl geimgeislanna og
ósonlagsins. Rannsóknimar gætu
því reynst gagnlegar í baráttu okk-
ar gegn eyðingu ósonlagsins."
íslenskt landslag
handmálað í Japan
Nú er Sunna Mjöll búin að fínna
peysuna sína og við röltum út í
Þórshamar. Máni Snær bendir í átt
að hjallinum við húsið. „Þarna eru
í GESTAHERBERGINU er rúm
föður Elísabetar.
SUNNA Mjöll lætur ekkert
framhjá sér fara.
þorskhausar," segir hann manna-
lega og snýr sér að blaðamanninum
úr borginni. Elísabet bætir því við
að oft hefjist heimsókn útlending-
anna í hjallinum. Eftir að hjallurinn
með allar sínar krásir hafí verið
skoðaður og myndaður í krók og
kring sé haldið út í sjálft safnið.
í Þórshamri blasir við gestunum
snyrtilegt andyri á heimili frá því í
byrjun aldarinnar. Furðu sætir að
síminn skuli ekki hringja, stutt,
stutt, langt eða hvað var aftur núm-
erið? Okkur er að sjálfsögðu boðið
inn í stássstofu og þar ber ýmislegt
fyrir augu. Stór glerskápur með
sýnishorni af mismunandi tegund-
um af postulínsbollastellum vekur
athygli ljósmyndarans. Aðalgeir
tekur upp bolla með fallega ámál-
aðri mjmd af Þingvöllum. „Ég hef
alltaf haft gaman af þessu
bollastelli. Sjáið hvað myndin er vel
máluð. Postulínið er málað eftir
mynd af Þingvöllum í Japan fyrir
Alþingishátíðina á Þingvöllum árið
1930. Til era tvær aðrar seríur
gerðar á sama hátt. Önnur er með
mynd af Kötlugosinu og hin af Gull-
fossi,“ segir hann og við röltum inn í
innri stofuna.
Islendingar hafa greinilega verið
meiri heimsborgarar fyrr á öldinni
en gestina granaði. Þarna er blek-
bytta pöntuð eftir vöralista frá
París og skemmtilegar danskar
teikningar sýna aldur konunnar og
karlsins á 10 ára fresti. Þjóðlegir
munir era fallega útskorin rúmfjöl
eftir Hjálmar Lárasson, dótturson
Bólu Hjálmars, og víðfrægar stytt-
ur Guðmundar frá Miðdal. „Við eig-
um hafmeyna og rjúpuna en vantar
tilfínnanlega hrafninn," segir Aðal-
geir og býður okkur fram í eldhús.
Önnur hiið fortíðarinnar
Á hillu efst á veggnum blasa við
okkur allar súkkulaðikönnurnar.
Hver annarri fallegri. Eldhústækin
vekja ekki síður athygli. Sérstak-
lega vöfflujárnið, eins konar velti-
vöfflujárn, svo hægt sé að baka
vöfflumar jafnt báðum megin. Und-
ir vöfflujáminu stendur kolaeldavél
traustum fótum á viðargólfinu. Þar
rekum við svo augun í gömul
straujám af ýmsum stærðum og
gerðum. Elísabet segir að oft hafí
verið notuð mörg í einu því að hent-
ugt hafi þótt að hafa jám yfír eldin-
um á meðan annað var í notkun.
Ekld er af færri athyglisverðum
hlutum að taka á efri hæðinni. Gull-
bronsað líkkistuskraut í papparæm-
um höfum við aldrei séð áður og Að-
algeir viðurkennir að vita lítið um
þennan sið. Skrautið sé tæplega
sýnt annars staðar nema ef vera
skyldi í Verslunarminjasafninu á
Hvammstanga.
Aðrir hlutir vekja kátínu. Póst-
kortasafn, gamlir öskupokar,
gúmmískór úr bílaslöngu og opinn
sælgætispakld áritaður af Clinton
forseta Bandaríkjanna. Clinton
dreifði sælgætinu til kjósenda þeg-
ar hann sóttist eftir forsetakjöri í
fyrra sinn. Á safninu er gott úrval
sumarkorta. „Að halda upp á sum-
ardaginn fyrsta er auðvitað alveg
séríslenskt. Ég held að við ættum
fremur að ýta undir að gera okkur
glaðan dag þann dag heldur en að
taka upp ameríska siði eins og að
halda upp á Valentínusardaginn.
Einn liður í því gæti verið að fara
aftur að senda sumarkort eins og
gert var í byrjun aldarinnar - ætli
kortin á safninu séu ekki frá því
svona á bilinu 1912 fram yfir 1930.“
Á safninu er talsvart af hlutum af
æskuheimilum hjónanna. Inni í
svefnherberginu er t.a.m. rúm
fóstru Elísabetar og er hægt að
breikka rúmið til að tveir geti sofíð
þar hlið við hlið. í sama herbergi er
örsmátt barnarúm.
I gestaherberginu er stærra rúm
og var rúmið í eigu föður Elísabet-
ar. Á borði í einu horninu vekur
kassalaga útvarp athygli. Hjónin
segja að útvarpið heiti Vestri og sé
búið til á Viðgerðarstofu útvarpsins
árið 1939. Undir yfirskriftinni
„spenna“ segir í meðfylgjandi leið-
beiningum að aldrei megi tengja
rafgeymi með hærri spennu en 2
voltum við tækið. „Ef t.d. 4 volta
rafgeymir er tengdur við tækið
eyðileggjast lampamir og bakar
það eiganda tækisins, a.m.k. 30-40
kr. skaða eða meira.“
Nú er okkur ekki lengur til set-
unnar boðið enda er farið að halla af
degi. Við kveðjum því hjónin fyrir
utan Þórshamar og höldum til baka
þó nokkuð ríkari en við komum.