Morgunblaðið - 05.07.1998, Blaðsíða 8

8 B SUNNUDAGUR 5. JÚLÍ 1998
MORGUNB LAÐIÐ

ORSTEINN Sigmundsson,
bóndi í Elliðahvammi við
Elliðavatn, er fæddur á
I H Bergstaðastræti 28 í
B^PReykjavík árið 1943, sonur
Aðalheiðar Guðgeirsdóttui-
húsmóður og Sigmundar
Eyvindssonar togarasjó-
manns. Þau eignuðust sjö börn, sem
öll eru á lífi, og er Þorsteinn í miðið.
Þegar Þorsteinn var sjö ára gamall
flutti fjölskyldan í Kópavog, sem þá
var að byrja að byggjast upp.
„Þau voru landnemar í Kópavogi,"
segir Þorsteinn. „Um 1950 bjuggu
örfáir, kannski 100 til 200 manns, í
Kópavogi. Við settumst að við Borg-
arholtsbraut, úti á nesinu. Þegar ég
kom í Kópavog var ekki neitt til
neins, hvorki rafmagn né vatnsveita,
enginn sími, engar götur, engin
verslun. Þetta var algjörlega ónumið
land. Vatnið var flutt heim í trétunn-
um undan léttvíni, sem pabbi fékk úr
ÁTVR, og maður fann alltaf smá vín-
keim af drykkjarvatninu."
Ungur í atvinnurekstur
Þorsteinn stofnaði fyrsta hænsna-
búið níu ára gamall og gerði það í fé-
lagi við Pétur Blöndal, sem nú er al-
þingismaður. „Við fundum spýtur á
víðavangi og hænsnanet og smíðuð-
um kofa. Það voru þama hænur á
vappi sem maður að nafni Ingólfur
Hannesson átti. Við tókum fimm
hænur og settum í kofann. Þetta bú
stóð stutt, en þetta er fyrsti atvinnu-
reksturinn sem ég fór útí!“ Þor-
steinn segir að hænumar hafi ekki
orpið mikið, svo afraksturinn varð
lítill. Þegar komst upp um framtakið
vora strákarnir húðskammaðir og
látnir skila hænunum til eigandans.
„Ingólfur var afskaplega óhress
með þetta og skildi ekki hvers konar
uppeldi væri á okkur - að geta ekki
látið hænumar í friði. Undir niðri
held ég þó að hann hafi haft gaman
af tiltækinu," segir Þorsteinn og
hlær að minningunni.
Þorsteini er minnisstætt að Pétur
var alltaf að segja honum sögur úr
Biblíunni. „Mamma hans las fyrir
hann úr Biblíunni og einnig las hann
sjálfur og var ansi sleipur í biblíu-
sögum. Mér fannst það mikið undur
að hann skyldi kunna allar þessar
sögur. Það eina sem ég kunni úr
Biblíunni var Faðir vorið, sem
mamma hafði kennt mér.“
Foreldrar Þorsteins voru með um
60 varphænur og áttu danska olíu-
kynta útungunarvél. Þorsteinn fékk
snemma það hlutverk að gefa
hænsnunum. „Ég gaf þeim amerískt
fóður sem merkt var Marshall-hjálp-
inni, rosalega gott fóður. Þetta
blandaði ég með mygluðu brauði
sem pabbi kom með af sjónum.“
Hænsnunum þurfti að sinna
kvölds og morgna. Ef eitthvað brá
útaf og þær urðu matarlausar eða
vatnsþurfi, þá fékk Þorsteinn að
finna fyrir því. „Verst þótti mér á
veturna að passa hjá þeim ljósið. Það
var ekkert rafmagn svo við notuð-
umst við olíuluktir. Það þurfti að
þrífa glerin og passa að kveikurinn
væri í réttri hæð svo ekki ósaði.
Maður þurfti að fara sparlega með
steinolíuna, því það var ekki mikið til
af henni.“
Þetta var um miðjan sjötta ára-
tuginn og Islendingar orðnir svo fá-
tækir að þeir þurftu á alþjóðlegri að-
stoð að halda. Pabbi Þorsteins var
alltaf á sjó og móðir hans annaðist
heimilið að mestu ein, líkt og verið
hefur hlutverk sjómannskvenna.
„Mamma seldi alltaf mikið af eggj-
um, en þau voru afskaplega dýr á
þessum tíma. Hænumar vora mikil
búbót.“ Auk hænsnanna ræktuðu
þau kartöflur, enda mörg heimili í
Kópavogi á þessum áram nokkurs
konar smábýli.
Ellefu ára matsveínn
„Ég fór fyrst á sjó ellefu ára gam-
all, og þá sem annar kokkur með
pabba á togaranum Helgafelli," segir
Þorsteinn. „Það kom fyrir að ég var
aleinn að elda ofan í 28 karla.“
Helgafellið var á síld og kom einu
sinni sem oftar til Hjalteyrar með
afla. Áhöfnin fékk frí til að fara inn á
Akureyri að láta klippa sig, allir
nema Þorsteinn sem skilinn var eftir
um borð.
„Þeir komu til baka um sexleytið,
allir blindaugafullir," segir Þor-
steinn. „Ég var þá búinn að elda
kartöflur, saltfisk, kæsta skötu, hita
feiti og bera allt á borð. Flestir fóru
beint í koju en einhverjir komu í
mat. Mér er minnisstætt hvað var
erfitt að gera þetta allt aleinn, vaska
upp og ganga frá.“
Það þótti ekkert tiltökumál á þess-
um árum að láta krakkana vinna.
Þorsteinn segist hafa alist upp þegar
vinnan var í fyrsta, öðru og þriðja
sæti hjá öllum Islendingum. Leik-
araskapurinn var í síðasta sæti.
„Þetta hefur gjörbreyst. Núna er
vinnan að verða aukaatriði en leik-
araskapurinn aðalatriði. Áður voru
menn þrælar vinnunnai- en nú eru
þeir orðnir þrælar leikaraskaparins
og mæta dauðuppgefnir til vinnu á
mánudögum," segir Þorsteinn
Þorsteinn fór einnig í sveit að
Dalsmynni vestur á Snæfellsnesi þar
sem vora átján börn, fjórtán börn
hjónanna á bænum og fjögur til við-
bótar. Hann fékk síðan vinnu hjá
Sápugerðinni Frigg fimmtán ára
gamall en sagðist vera sextán til að
komast í hærri launaflokk.
„Við þurftum að búa til sápu,
ast borgað hann út í hönd. Þá giftum
við okkur og ég þurfti að sækja um
leyfi til forseta Islands, því aldurs-
mörkin voru tuttugu og eins árs.“
Elliðahvammur var á þessum ár-
um langt uppi í sveit. Eitt hús stóð í
Breiðholti, þar sem Alaska er nú,
vegarslóði lá að sendistöðinni á
Vatnsenda og annar niður að Elliða-
vatni.
Gamli bærinn að Elliðahvammi
var byggður 1931 af Félagi íslenskra
símamanna. Telur Þorsteinn að hús-
ið sé eitt það allra elsta í Kópavogi.
Þarna voru símamenn með félags-
heimili og ráku hressingarhælið Vog.
Félagið seldi síðar húsið og komst
það í eigu ríkissjóðs. Ríkisspítalar
fóru að reka þar upptökuheimili fyrir
börn og unglinga sem þurftu sér-
staka umönnun og gæslu. Um tíma
vora þarna ungar stúlkur og til að
forða þeim frá glapstigum gættu lög-
reglumenn hússins.
„Þegar ég tók við vora stálrimlar
fyrir öllum gluggum og stórir
hengilásar fyrir öllum dyram. Það
var mitt fyrsta verk að rífa þetta í
þvottaefni og handsápur, úr eigin-
lega engum hráefnum. Það vai’ ekk-
ert til í landinu, allt skammtað," seg-
ir Þorsteinn. „Við notuðum mikið
tólg og fengum að flytja inn vítissóta,
sem var grunnurinn að sápugerðinni.
Grænsápa, sem til var á öllum heim-
ilum, var búin til úr úrgangs steik-
ingarfeiti af hótelunum. Feitin var
síuð, soðið upp á henni og búin til
grænsápa. Þetta var endurvinnslu-
iðnaður eins og hann gerist bestur.
Þegar 1313 handsápan kom varð
bylting í þrifnaði Islendinga. Fram
að því var handsápa ekki til nema á
betri heimilum." Nafn dró sápan af
símanúmerinu hjá Sápugerðinni
Frigg, en það var 1313. í Frigg var
einnig búinn til varalitur úr hvalfeiti
og snyrtivörar á borð við andlit-
skrem og fleira, allt undir erlendum
vörumerkjum.
Stálrimlar og hengilásar
Kona Þorsteins er Guðrún Alisa
Hansen og eiga þau saman þrjú upp-
komin börn og átta barnabörn. Þor-
steinn átti eina dóttur fyrir og á hún
tvö börn, svo hann á tíu barnabörn.
„Við Alisa trúlofuðum okkur þegar
ég var átján ára gamall,“ segir Þor-
steinn. Til að afla fjár keypti hann
lóðir í Garðabæ og Kópavogi, hóf
byggingarframkvæmdir og seldi
eignirnar á ýmsum byggingarstig-
um. „Það var hægt að græða á
þessu, mikil verðbólga og ef maður
keypti eitthvað þá hækkaði það óð-
fluga. Skuklirnar brunnu hins vegar
upp. Ég var rétt um tvítugt þegar ég
keypti Elliðahvamminn og gat nán-
burtu,“ segir Þorsteinn. Húsinu hef-
ur verið vel við haldið og er nú notað
fyrir bændagistingu en í kjallaranum
er skrifstofa búsins að Elliða-
hvammi.
Gæsirnar komu aftur
„Ég byrjaði mjög fljótlega með
gæsir, aliendur og hænur,“ segir
Þorsteinn. Hann var bæði með
aligæsir og tamdar heiðargæsir. Á
vorin var farið í Þjórsárver, sóttir
heiðargæsarangar og egg sem sett
voru í útungunarvél. Þorsteinn var
með allt að 120 heiðargæsir í einu.
Einu sinni sluppu þrjár sem Þor-
steinn hafði ekki náð að vængstífa.
Þrjú næstu ár komu gæsimar aftur
á túnið og voru greinilega komnar á
heimaslóð. Hann telur þetta sýna að
gæsir leiti aftur á uppeldisstöðvarn-
ar.
Aliendumar vora um þrjátíu tals-
ins og urpu mikið, allt að 200 eggj-
um. Eggin voru seld í fískbúð föður
Þorsteins. „Það voru uppgripstímar
hjá mönnum sem voru með hænsn á
þessum árum,“ segir Þorsteinn. „Ég
hætti með gæsir og endur og ein-
beitti mér að hænsnum." Búið var
komið í góðan rekstur haustið 1973
og varphænurnar orðnar um tvö
þúsund þegar fellibylurinn Ellen
gekk yfir höfuðborgarsvæðið og olli
miklum skemmdum. Þakið fauk af
hænsnahúsinu að Elliðahvammi og
drapst um helmingurinn af hænun-
um úr kulda eða þær krömdust und-
ir brakinu. Um veturinn fékk Þor-
steinn að geyma hænurnar sem eftir
lifðu í fjósinu á Vífilsstöðum. Engar
HITAMUNUR sumars og veturs
er meiri í Elliðahvammi við Ell-
iðavatn en niðri í Reykjavík, að
sögn Þorsteins. Sumrin heitari
og vetur kaidari við vatnið en
nær sjónum. Hænsnahúsið
lengst til vinstri hýsir varphæn-
ur og holdakjúklinga, pökkun-
araðstöðu og kæligeymslu. Til
hægri við hænsnahúsið er
gamli bærinn, sem eitt sinn var
félagsheimili símamanna en er
nú bændagistihús og fremst til
hægri er lítið hús sem einnig er
notað fyrir bændagistingu. Aft-
ar fyrir miðju er nýja íbúðarhús-
ið og lengst til hægri er hús fyr-
ir ungaeldi, kjúklinga og fleira
viðkomandi búinu.
tryggingar bættu tjónið, en hag-
kvæmt lán fékkst úr Bjargráðasjóði,
sem bætti skaðann að hluta. Vorið
eftir byggði Þorsteinn nýtt hænsna-
hús og byrjaði að tæknivæða búið.
Hanaeldi og kjötframleiðsla
Þegar kom fram á áttunda áratug-
inn fór eftirspurn vaxandi eftir
fuglakjöti. Þorsteinn fór þá út í að
ala hana á sumrin, ásamt nágrönnum
á Vatnsenda og Sólbakka. „Þetta var
haft í skúram hér á bæjunum og svo
var slátrað á haustin, við ákaflega
frumstæðar aðstæður. Við útbjugg-
um sláturhús og fórum eftir vinnu á
kvöldin að slátra hönunum. Fljótlega
fóru viðskiptavinir að koma og sækja
sér fuglakjöt og þetta seldist allt.“
Eggja- og kjúklingabúið Hvamm-
ur hf. að Elliðahvammi er það eina